Hitabet çeşitlerinin özellikleri

HİTABET ÇEŞİTLERİ

a Siyasî Hitabet:Belli Başlı yeri Türkiye Büyük Ahali Meclisi kürsüleridir Hem, tercih dolayısıyla yapılan konuşmalar da bu gruba girmektedir

b Askerî Hitabet:Askerî hitabetin hedefi; vatan savunmasının gerektiği zamanda icap eden şerefli, kutsal vazife için askeri teşvik, ma'nen kuvvetlendirmektir Cümleler kısa, cesurca, en cahil neferlerin bile kolayca anlayacağı tarzda açık, emin olmalıdır ATATÜRK'ün ünlü bir hitabesinde olduğu gibi, askerî hitabet anlamca adaleli bir açıklama ile biter Ordular! ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!Askerî hitabet garnizonlarda yapıldığı zaman sözlüdür Lakin, savaş zamanlarında genelde yazılı olarak kıt'alara gönderilir

c Hukûkî ya da Adlî Hitabet: Mahkemelerde yapılan savunmalar, savcıların iddianameleri bu çeşittendir

ç Bilimsel veya Akademik Hitabet: Akademilerde, bilimsel toplantılarda yer alır Amacı; araştırılan herhangi bir konu hakkında aydınlatılmış bir topluluğa, o konu ile ilgili kimselere veri vermektir Heyecanlandırma amacı güdülmez İfadenin açık, belirli ve mantıklı olması şarttır

d Dinî Hitabet:Bu tarz hitabetlerin yeri mabetlerdir Amacı; halka dinî bilgi ve eğitim tahsis etmek, dinî coşku ve hisleri desteklemek, onları fikren, mâ'nen yükseltmektir Bu stil hitabetlerde, kavranabilir dil kullanılmalıdır

Etkin Anlatımın Özellikleri

İyi bir yazı ve konuşmanın üç özelliği vardır :
a Doğruluk
b Açıklık
c Etkililik


Doğruluk ve açıklık; iyi bir yazı ve konuşmada mutlaka gereklidir Sözün doğru ve açık olması için garabetve anormallik gibi anlatım bozukluklarından uzaktan durulmalıdır Hem, eksiklik, fazlalık, sıra yanlışlığı ve düzensizlikgibi tümce bozukluklarına yer verilmemelidir Bu hataların belli başlı sebepleri olarak; az okuma, genel kültür noksanlığı, ihmalkârlık olarak karşımıza çıkar
(Z KORKMAZ A B ERCİLASUN İ PARLATIR ve diğerleri, Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, s 202)

Bozuk cümlelerin üzerinde ne kadar durulursa durulsun, bir kimseye içten ve açık anlatım yeteneği kazandırılamaz Türkçeyi iyi kullanmak isteyen bir insan; dil ve edebiyatımızın ressam kalemlerini bol bol okumalıdır Etkili anlatım ise, ancak doğru ve açık anlatım yeteneğini kazandıktan daha sonra elde edilebilir

Sözlü anlatımda ses tonunun iyi ayarlanması da keza gerekir Edebî sanatları kullanabilmek ise keza öğrenmeye, keza de özel yeteneklere bağlıdır

En eski devirlerden günümüze kadar önder insanların diğer insanlardan bir takım yönleriyle ayrıldığı bir gerçektir Bu yönler; ileri görüşlülük, üstün akıl, millî tarih ve millî kültür bilincinin yüksekliği vb dir Bütün bu özelliklerin ötesinde ve öncesinde bir diğer özellik daha vardır O da, hitabet sanatına sahip olmalarıdır

Kemal ATATÜRK, Hamdullah Suphi TANRIÖVER, Abraham LİNCOLN, Roosevelt, Hitler, Mussolini gibi Türk ve dünya hatipleri, kitleleri peşlerinden sürükleyen büyük hatiplerdir

Biyoloji Ile Ilgili ve psikolojik yönlerden söylev özürlü değilse, her insan konuşur Fakat, her insan etkin konuşamaz Toplumsal ilişkilerin daha dinç, daha verimli olmasında etkin konuşmak tartışılmaz derece önemlidir Öyle fazla insan bu önemi bilmesine karşın, etkin hitabe gayreti içinde görülmez

Doğrusu, etkin tavır; iyi eğitim ve güçlü veri zenginliğinin yanına allah vergisi gelen özel bir yetenektir İnsan, toplum yararına bu yeteneğini uygun ortamlarda daha yardımcı hâle getirebilir

Etkili konuşmak için şu kavramların içerdiği anlamları iyi anlayışlı olmak gerekir:

A Artikülasyon:Ağzımızı açmak, dudaklarımız kımıldatmak ve insanların anlayacağı kelimeleri oluşturmak için ses organlarını kullanabilme yeteneğine sahip edinmek gerekir Eğer, ses organlarından bir veya birkaçı sağlıksız ya da eksik ise etkili söylev yapılamaz Hatta, bu durumdaki halk müziği normal konuşmayı bile beceremez
Artikülasyon esnasında kelimeler; açık ve net bir şekilde, mırıldanmadan, yutmadan çıkarılmalıdır

b Telaffuz: Kelimeleri, olması gerektiği şekilde doğru ses ve dürüst vurguyla ağızdan çıkarmaktır

Yanlış telaffuzu gidermenin üç yolu vardır:
1) Etkili hitabe yapan insanları (Televizyon sunucuları ve hatipler vb) özenle kulak vermek
2) Telaffuzunda şüpheye düşülen kelimeleri, yazım (yazım) kılavuzları ve sözlükler aracılığıyla doğru yönüyle öğrenmek
3) Telaffuzda uyarı edilecek bir nitelik de bölgesel ağız ifadelerinden kaçınmaktır Yazı dili olan İstanbul ağzı ile konuşmaya yük saptamak gerekmektedir

c Dil Bilgisi:Her dilin kendine tarafından kaide ve özellikleri vardır Dil, kuralları dıştan kullanıldığında şekil ve manâ yönünden bozukluklar ortaya çıkmaktadır bu nedenle, etkili hitabe yapacak kişi; dil bilimci değin olmasa bile konuştuğu dilin kurallarını öğrenmelidir Konuşmacı; dilinin ses, şekil, amaç ve tümce yapısını kavramak zorundadır Onun için konuşmacı, dil eğitiminden geçmeli ve fazla okumalıdır

ç SÜR'AT: Konuşmacının hitabe esnasındaki hızıdır İnsanların çoğu çabuk konuşamaz Bir Takım ahali ise çok seri konuşurlar Her ikisi de yanlıştır Önemli olan metnin anlamına yerinde bayağı konuşmadır Dakikada 90100 sözcük konuşmak normaldir Vurgulanacak kelimelerde yavaşlamak, çabuk ilerleyen düşünceleri konuşurken de hızlanmak gerekmektedir

Ayrıca;
* Özellikle yemeklerden sonradan bıktırıcı konuşmalar yapmamak gereleke
* Çok çabuk (makineli tüfek gibi) konuşmalarda anlamın kaybolduğu unutulmamalıdır Dinleyicinin ahenkli not alması sağlanmalıdır
* Konuşmacı; akıcı nefes almalı, konuşmadaki belli başlı ve daha aşağı düşüncelere tarafından, zorunlu yerlerde durmalı, nefesini düzenlemelidir

d Duraklamauraklamalar, konuşmada noktalama işaretleri anlamındadır

Şu özellikler dikkate alınarak duraklama yapılmalıdır:

(1)Dinleyicilerin konuşma metnini değerlendirmesi için
(2) Metnin anlamına uygun gerekli şive ve tonlamaları uygun olabilmek için
(3) Konuşmacının kendisinin dinlenmesi ve kolay nefes alması için
(4) Konuşmacının kendisinin bir sonra söyleyeceği düşüncelerin plânını yapabilmesi için

e Ses Tonu:Sesin alçalıp yükselmesi, azalıp çoğalmasıdır Değişik ses tonlarını hariç tutmak konuşmayı daha alımlı ve anlamlı yapar Konuşmaya renk ve çeşit kazandırır Böylece, konuşma tekdüzelikten (monotonluktan) kurtulmakta, dinleyicinin ilgisi çekilmektedir

f Ses Gücü:Konuşmacının sesinin, dinleyicilerin hepsi göre kolaylıkla duyulabilmesidir Hatip, bu konuya ayrı bir tartı vermelidir İyi düzenlenmiş bir sesle yapılan konuşma, dinleyici üzerinde etkili olmaktadır Keza, ses gücünün yüksekliği konuşmacının da kendine güven kazanmasını sağlamaktadır

Etkili Konuşmada Uyarı Edilecek Genel Özellikler:
a Konuşmayı anlamlı hâle getirmek için vurgu ve tonlamaya dikkat edilmelidir

b Pandomim (Cisim hareketleri ile konuşma) yapar gibi ceset hareketleri kullanılmalıdır

c Söylev esnasında en dar duruş alınmalı, ceset ağırlığı her iki ayak üzerine dengelenmelidir

ç Hitabe sırasında boyun, bel ve bacaklar tepede olan tutulmalıdır

d Tavır esnasında, belirtilen bir yere çakılıp kalınmamalı, gereğinden fazla da hareket edilmemelidir

e Konuşma sırasında, el ve kol hareketleri, mimikler; önceden plânlanmış olmamalıdır Konuşmanın genel ortamı içinde kendiliğinden olmalıdır

f Dinleyicilerin tümüne ve özellikle gözlerine bakılmalıdır Dinleyicilerle konuşuyormuş gibi bir bakış tarzı seçilmelidir Dinleyiciler, gözle tez ivedi taranmamalıdır

g Konuşmada birincil söylenecek ifadeler, dikkatle seçilmeli; iyi bir söylev plânı yapılmalıdır Konuşmaya cazibeli bir ifade ile başlamakta fayda vardır

ğ Hatip, bir taraftan şirin ve gülümseyen olmalı; dahası ise gülünç duruma düşecek davranışlardan uzakta kalmalıdır

h Konuşmacı, oluşturacağı konuşmanın manâ ve önemine herkesten önce kendi inanmalıdır Tavır, dürüst yapılmalıdır

ı Konuşmacı, fizikî görünüşüne (elbise temizliğine, saç ve sakal tıraşına vb) fazla yük vermelidir(Geniş data için bakınız: Suat TAŞER, Söylev Eğitimi, Arkadaş Kitapçı, Verso Tipografya, Ankara, 1987, 216 s) *