Hitler'in Atom Bombası Planlarını Engeyen Deha: Heisenberg

Madde ve ışığın atom altı seviyelerdeki davranışlarını incelemek için ortaya çıkan ve bilim yerküresinde adeta yeni bir çağın başlamasına yol açan kuantum fiziği; Max Planck, Albert Einstein, Niels Bohr, Werner Heisenberg ve Erwin Schrödinger üzere yerküre çapında tanınmış fizikçilerin 1900'lü yılların başlarında temellerini atmasıyla hayatımıza girdi. Bu bilim kişilerinden Werner Heisenberg'ün kuantum fiziğine ekleri, onun 'kuantum mekaniğinin babası' biçiminde anılmasına neden oldu.

Kuantum fiziği yerinde yapılan çalışmalarda ve deneylerde ortaya çıkan belirsizliklere karşı "Bir parçacığın momentumu ve konumu tıpkı anda tam doğrulukla ölçülemez" diyerek kendi ismiyle bilinen Belirsizlik İlkesi'ni bilim yerküresine kazandıran Heisenberg'ü, ömründen kesitler ve yaptığı çalışmalarla daha yakından tanıyalım.

Yerkürenin en büyük fizikçilerinden biri olacak olan Heisenberg, Almanya'nın Würzburg kentinde doğdu:


5 Aralık 1901 tarihinde Almanya'nın Würzburg kentinde yerküreye gelen Heisenberg, 10 yaşındayken girdiği Münih'in en elit mekteplerinden biri olan Maximilians-Gymnasium'da matematik derslerindeki başarısıyla herkesin dikkatini çekmişti. Matematik sahasındaki yeteneğini sağlam bir eğitim altyapısıyla birleştirmek için 1920 yılında Münih Üniversitesi'ne başlayan Heisenberg, kuantum fiziğiyle de burada tanışmıştı.

O yıllarda kuantum fiziğindeki çalışmalara öncülük eden Alman fizikçi Arnold Sommerfeld'in mekteplisi olan Heisenberg, 1922 yılında Sommerfeld ile çalışmaya devam ederken tıpkı zamanda Göttingen Üniversitesi'nde devrin ünlü fizikçilerinden Max Born’un asistanı oldu. Arnold Sommerfeld ve Max Born’un ortak çalışma meydanı olan kuantum fiziği, o yıllarda Heisenberg'ün uygundan güzele ilgisini çekmişti.

Kuantum fiziğinin doğuşunda büyük rol üstlendi:


Danimarkalı fizikçi Niels Bohr'un yaptığı çalışmaları incelemek için 1925 yılında Kopenhag Üniversitesi'ne bir ziyaret gerçekleştiren ünlü fizikçi, elektronun spektrum yoğunlukları sorunu üzerine ağırlaştı. Bu yerde yaptığı çalışmaları, 1925 yılında 'Über Quantentheoretische Umdeutung Kinematischer und Mechanischer Beziehungen' (Kinematik ve Mekanik Alakaların Kuantum-Teorik Olarak Yine Yorumlanması) isimli makalesinde bilim yerküresine kazandıran Heisenberg, birebir yılın Eylül ayında yayımladığı 'Zur Quantenmechanik' (Kuantum Mekaniği Üzerine) isimli makaleyle bu ortamda yapılacak çalışmalarda matris cebrinin kullanılması gerektiğini söyledi.

Ilmî muhitlerde büyük bir yankı uyandıran bu çalışma sonrası bir araya gelen Born, Heisenberg ve Pascual Jordan, kuantum mekaniğinin doğuş evrakı olarak kabul edilen 'Zur Quantenmechanik ii' (Kuantum Mekaniği Üzerine 2) isimli makaleyi yayımladılar ve böylelikle yıllarca bilim yerküresinin gündemini meşgul edecek kuantum mekaniğinin temellerini attılar.

Heisenberg, 1927'de yayımladığı çalışmasıyla Belirsizlik İlkesi'ni bilim yerküresine kazandırdı:


1900'lü yılların başlarında ortaya atılan fikirler sonrası 1920'li yıllarda yapılan çalışmalarla adeta parlayan kuantum mekaniği için birçok farklı devletten bilim insanları çalışmalar yürütüyorlardı. Kuantum mekaniğinde yapılan çalışmaların formülasyonu için çalışan İngiliz fizikçi ve matematikçi Paul Dirac ve Avusturyalı fizikçi Erwin Schrödinger bu bilim kişilerinden sadece ikisiydi. 

O yıllarda geliştirilen farklı formüllerin matematiksel olarak eşdeğer olduğunu gösteren Schrödinger'in bu çalışması sonrası formüllerin fizikî olarak ehemmiyeti belirsizliğini hâlâ koruyordu. Bu belirsizlikler üzerinde ağırlaşarak 1927 yılında 'Über Den Anschulichen Inhalt Der Quantentheoretischen Kinematik und Mechanik' (Kuantum Teorik Kinematik ve Mekaniğin Algısal İçeriği) isimli makalesini yayımlayan Heisenberg, kendi ismiyle anılan Belirsizlik İlkesi'ni bu makalede bilim dünyasıyla paylaşmıştı.

Bir parçacığın momentumunun ve konumunun tıpkı anda tam olarak ölçülmesinin mümkün olmadığını gösteren Heisenberg, "Mutlak nedensel determinizm mümkün değildir" felsefi icmalini da yaptı. Birçok fizikçinin başını kurcalayan belirsizlik konusu da Belirsizlik İlkesi'nin yayımlanmasıyla daha anlaşılır bir hâl almış oldu.

Çalışmaları, Heisenberg'e Nobel Ödülü'nü getirdi:


1927 yılında Leipzig'de profesör olarak vazife yapmaya başlayan Heisenberg, kuantum mekaniği sahasındaki çalışmalarını sürdürürken 1932'de nötronun keşfedilmesi sonrası 'Atom Çekirdeği Teorisi' üzerinde de çalıştı. 'Proton ve Nötron Etkileşimi Modeli'ni geliştirerek ilmî muhitlerin bir sefer daha dikkatini çeken ünlü fizikçi, 1932 Nobel Fizik Ödülü'nü almaya hak kazandı.

Nobel Ödülü'nü aldığı yıl Nasyonel Sosyalist Alman Personel Partisi'nin iktidara gelmesiyle uygulanan siyasetler gereği birçok meslektaşı üzere ilmî çalışmalardan el çektirildi. Uzunca bir vade birçok zorlukla uğraş eden Heisenberg'e ABD ve birçok devletten teklif gelmesine karşın Heisenberg Almanya'yı terk etmedi ve çalışmalarına tekrar başlayacağı o günü bekledi.

1939'da nükleer kuvvet konusundaki araştırmalarıyla bilim camiasına geri döndü:


Yerküre umumunda atom çekirdeği üzerinde yapılan çalışmalar, Almanya'nın Ordu Silah Bürosu'nun da dikkatini çekmişti. Nükleer güç konusunda yerkürenin gerisinde kalmak istemeyen Ordu Silah Bürosu, 1939 yılında Heisenberg ile çalışmaya başladı.

Yapılan çalışmalarda büyük ilerleme kaydeden Heisenberg, 1942 yılından sonra Almanya'nın nükleer kuvvet çalışmalarının başındaki isim hâline geldi. Atom bombası üretme konusunda başarılı olamayan Heisenberg ve ekibi için bunu bilerek yapmadığı söylentileri de bulunuyor. 

2. Yerküre Savaşı sonrasında da çalışmaya devam etti:


Savaşın sonlarına doğru ailesinin Bavyera'daki konutuna bisikletle giderken Amerikalı bir istihbarat ekibi tarafından yakalanan Heisenberg, İngiltere tarafından vesair kimi Alman fizikçiler üzere gözaltına alındı. 1946 yılında İngilizler tarafından özgür bırakılan ünlü fizikçi, Kaiser Wilhelm Enstitüsü'nde başkan olarak hizmete başladı.

Almanya’nın Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi'ne (CERN) katılması için aracı olan Heisenberg, 1958 yılında hareket halindeki parçacıkların çoğalmasına simetriye dayalı bir yaklaşım olan 'Dünya Formülü' ile birleşik bir alan teorisi teklifinde bulundu. 1970 yılına kadar enstitüde hizmetine devam eden Heisenberg, o yıl emekli oldu ve 1 Şubat 1976 tarihinde hayata gözlerini yumdu.

Hayatını kaybettiği 1976 yılına kadar birçok muvaffakiyete imza atan ve 'kuantum mekaniğinin babası' olarak anılan fizikçi  Werner Heisenberg'ü değerle anıyoruz. Heisenberg'ün çalışmaları hakkındaki tahlillerinizi aşağıdan bizlerle paylaşabilirsiniz. Bilim yerküresine ekte bulunan isimlerin ömürlerini, önümüzdeki günlerde sizlerle paylaşmaya devam edeceğiz. Kaçırmamak için takipte kalın