Hormonlar

Hormonlar
İnsan vücudunda hormon denen kimyasal ileticilere dayalı özel bir data taşıma sistemi vardır Bu organik kimyasal maddeler kanalsız iç salgı bezlerinde yapılır ve doğrudan kan dolaşımına verilir Çoğu durumda bu hormonlar kan dolaşımıyla niyet organlara ulaşır ve orada biyokimyasal tepkimeleri başlatır ya da durdurur
En kayda değer iç salgı bezleri hipofiz, tiroit, paratiroitler, pankreas, böbreküstü bezleri ile yumurtalıklar ve erbezleridir Aşağıda bu salgı bezlerinin ürettiği hormonlar incelenecektir Mide, incebağırsaklar ve böbrekler de hormon üretir Ayrıca epifiz bezi ve timus bezinin de hormon salgıladığı düşünülür
Hamile kalan memeli hayvanların etenelerinin de salgı işlevi vardır

Hipofiz Bezi Öbür Salgı Bezlerini Denetler

Beynin aşağıda bulunan hipofiz bezinin ön lob (adenohipofiz) ve arkadaki lob (nörohipofiz) adlı iki bölümü vardır Bazı hayvanlarda yer alan orta lob da ön lobla birlikte değerlendirilir
Hipofiz bezi vücuttaki öbür iç salgı bezlerinin birçoğunun işleyişini etkiler Hipofiz hormonlarının büyük bölümü ön lobda yapıldığından ön hipofiz vücudun “belli başlı salgı bezi olarak anılır Ön hipofiz hormonları kimyasal açıdan polipeptit veya karmaşık protein yapısındadır Bu gruptaki hormonlar çoğaltma hormonu (GH), prolaktin hormonu, adrenokortikotrop hormon (ACTH), lipotropik hormon (LPH), tiroid uyarıcı hormon (TSH), folikül uyarıcı hormon (FSH), ara hücre uyarıcı hormon (ICSH) ve melanosit uyarıcı hormondur (MSH) Hipofiz arkadaki lobu ise hormon üretmez; beynin hipotalamus bölümünden üretilen iki hormonu depolar Her ikisi de polipeptit yapısında olan bu hormonlar vazopressin ve oksitosindir
hemen hemen tüm ön hipofiz hormonları belirli dokular üstünde etki gösterir Yalnız artma hormonu vücudun bütününü etkiler; keza öbür hormonları destekler Prolaktin meme dokusunun gelişimini ve süt yapımını denetler ACTH böbrek üstü bezlerinin steroid hormonları salgılamasını sağlar TSH tiroit bezinin tiroksin salgısını uyarır FSH ile ICSH gonatların, yani yumurtalık ve erbezlerinin eşey hormonları salgılamalarını sağlar MSH derideki renk değişikliğini belirleyen melanositleri uyarır LPH de yağ dokularındaki lipiti harekete geçirir
Hipofiz bezinin yaşamın birincil yıllarında tam gerektiği değin artma hormonu salgılaması gerekir Eğer bu dönemde gerekenden eksik büyüme hormonu salgılanırsa çocukta cücelik, aşırı hormon salgılanırsa da devlik gelişir

Tiroit Bezi Ceset Enerjisini Düzenler

Tiroit bezi boyunda, bitik borusunun her iki yanına yer alır İki lobu ortadan birleştiren dokuyla tiroit bezi “H harfine aynı Yetişkinlerde tiroit bezinin ağırlığı ortalama 30 gr ’dır TSH ’nin aralıksız etkisi aşağı çalışan tiroit bezi, gıdalarla alınan iyotlu bir aminoasit türevi olan tiroksin ile kimyasal olarak ona benzeşen triiyodotrinonine dönüşür Bu kimyasal maddeler vücudun enerji gereksimini yerine getirmek için alınan gıdaların yakılma hızını ve tiroit hormonuna sağduyu genlerin ifade edilmesini düzenler
Tiroit bezinin çok çalışarak fazla miktarda tiroksin salgılamasına hipertiroidizm denir Hipertiroitli ırk sinirli, çok enerji harcayan ve sıkıntılı kişilerdir Hastalık ameliyatla ya da radyoizotop tedavisi ile iyileştirilir Buna karşılık, hipotiroidizm tiroit hormonu eksikliğidir; ya tiroit bezinin yapısındaki bir kusurdan ya da bezin işlevini bozan gıdaların alınmasından kaynaklanır Hipotiroit minik yaşlarda başlarsa bedensel ve zihinsel gelişmeyi büyük ölçüde engelleyerek kretenizme yani cücelik ve akıl geriliğine yol açar Vaktinde ayrım edilirse kretenizm sık sık tiroksin tedavisi ile iyileşir

Pankreas ve Şeker Hastalığı

Pankreas bezi polipeptit yapısında iki önemli hormon olan insülin glükagon salgıladığından hayati ağırlık taşır Bu hormonlar pankreasın Langerhans adacıkları denen bölümünde yapılır
İnsülin vücudun az kalsın her hücresini etkiler, çünkü karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasına katılan bir hormondur İnsülin yokluğu, sık görülen ve ölümle sonuçlanabilen şeker hastalığına yol açar Şeker hastalarının kanında yüksek düzeyde üzüm şekeri, yani şeker bulunur ve hasta insülin tedavisi görmezse dokuları enerji gereksinimini karşılayacak glikozu kandan alamaz Hasta güçsüzleşir İdrarla fazla su kaybı ve gövde ortamının asitleşmesi gibi sorunlar ortaya çıkar Susuzluk artar Hücreler kaybettikleri enerjiyi yerine koyamazsa tükenir ve hasta ölebilir Neyse ama, şeker hastalığı insülin iğneleriyle çare edilebilmektedir Hastalığın hafif olduğu durumlarda pankreas insülin üretmekte, lakin yeterince salgı yapamamaktadır Protein yapısında olmayan bir takım ilaçlarla pankreasın yaşamı sürdürmeye yetecek düzeyde insülin salgılaması sağlanabilir diyabet üzüm şekeri tolerans testiyle zahmetsizce tanınabilir Bir dekstroz eriyiği içirilen insanda eğer diyabet varsa, kanda şeker düzeyi uzun zaman sonra bile fazla yüksek bulunacaktır İnsülin fazlalığı da bir diğer tehlikeli pankreas hastalığıdır Fazla insülin salgılaması zayıflama, kaygı, ruhsal çökme gibi belirtilere yol açan, hatta tehlikeli kasılma nöbetleri ve şokla sonuçlanabilen ciddi bir hastalıktır Tedavisi ameliyatla veya üzüm şekeri verilerek yapılır

Böbreküstü Bezlerinin Önemi

Yaşamsal önem taşıyan böbreküstü bezleri, böbreklerin derhal üstünde yer alır herkes korteks denen bir kabuk bölgesi ile medulla ya da öz denen iç bölgeden oluşur Bu iki bölge kimyasal yapısı öbür hormonlar üretir
Kabuk bölgesi ACTH ’nin denetimi altında çalışarak steroit grubu hormonları salgılar Salgıladığı iki grup steroit vardır Glükokortikoitler ve mineralokortikoitler Bu hormonlar değişen ölçülerde gıda metabolizmasını ve mineral dengesini düzenler Bir glükokortikoit olan kortizol tıpta iltihaplara karşı kullanılır
Hormonlar ve Üreme

İnsanlarda üreme işlevini etkileyen hormonlar hipofiz bezinde ve kadınlarda yumurtalıklar ile erkeklerde erbezlerinde yapılır Hamilelik esnasında etene de hormon üretir
Annenin dölyatağında gerçekleşen dağıtılmış olaylar artan dölütün cinsiyetini ve biçimini etkiler Her ne kadar dölütün cinsiyetini genler belirlese de eşey organlarının cinsiyete uygun şekilde gelişmesi için belirtilmiş hormonların etkili olması gerekir Doğduğunda bebeğin eşey organları etkin değildir, ama buluğ çağı dönemine dek hergün minik şartların değişmesi gerçekleşir sonra FSH ve ICSH düzeylerindeki değişimler sonucunda ergenin eşey organları kendi hormonlarını üretmeye başlar
FSH ve ICSH erbezlerini etkilemeye başlayınca genç erkeklerde 16 yaşına dürüst olgun sperma hüçreleri oluşur En kayda değer erkeklik hormonu olan testesteron da sperma üretiminde önemli rol oynar Testesteron ayrıca prostat bezi ve ersuyu torbacıkları gibi asistan eşey organların ve ikincil eşey özelliklerin gelişimini etkiler
Kızlarda FSH ve ICSH yumurtalıkları etkileyince yumurtalık foliküllerinde bir yumurta hücresi gelişmeye başlar Önce FSH, ardındaki ICSH ’nin etkisi altında folikül olgunlaşır ve sonunda patlayarak yumurta hücresini dışarı atar Özgürlük kalan yumurta hücresi iki yumurtalık kanalının birinden geçerek bir spermayla karşılaşırsa döllenmek üzere aşağıya içten yol alır bu vesileyle patlamış durumdaki folikülün artıkları sarı beden (corpus luteum) denen küçük bir yapıya dönüşerek gebeliğin sürdürülmesi için gerekli olan progesteron hormonunu üretir Yumurta döllenmezse sarı cisim değil olur
Progesteron ve östrojen kadınsı eşey hormonlarıdır Bunlar vücudun biçimi, sesin inceliği gibi ikincil eşey özellikleri ve dölyatağı, dölyolu gibi tezgâhtar dişi organlarının gelişimini denetler Aylık adet kanamalarının düzenini de bu hormon sağlar Bazı düzensizlikler görülse de kadınların çoğunda önce östrojen sonra progesteron etkisiyle ayda bir kez dölyatağı iç yüzeyini kaplayan doku güçlenir ve gebeliğe hazır duruma gelir Eğer adet döneminin ortalarında özgürlük kalan yumurta hücresi döllenmezse, döl yatağını kaplayan doku düşüncesiz ayla kazanç ve adet kanamasıyla atılır Arkasında yeni bir adet dönemi başlar Ama yumurta döllenirse güçlendirilmiş dölyatağı iç yüzey dokusu korunur Östrojen ve progesteronun etkisiyle dölyatağı duvarında döllenmiş yumurta hücresinin yerleşip gelişeceği bir yer hazırlanır; etene gelişmeye ve hormon yapımına başlar Dölüt büyüdükçe annenin hipofiz bezinden salgılanan prolaktin hormonu meme dokularını süt yapımı ve akışına hazırlar

Hormon Salgısının Geribesleme Yoluyla Denetimi

Hipofiz bezi vücudun hormon dengesini sağlamak üzere salgıbezlerinin etkinliğini düzenler Bu denge hipofiz bezinin dolaşıma verdiği hormonları denetleyen bir geribesleme sistemiyle sağlanır Mesela hipofizin salgıladığı FSH ve ICSH salgılamaması konumutu verir Bir zaman sonradan eşey bezlerinin salgıladığı hormon düzeyi baştan düşünce FSH ve ICSH salgısı kendiliğinden başlar Bu geribesleme sürecinde beyin fazla önemli rol oynar; bir takım kimyasal maddeler üreterek hipofizi hormon salgılamak üzere uyarır Mesela eşey hormonlarının kandaki düzeyi göre uyarılan beyin hormon salgılatıcı maddelerinin salgısını durdurabilir ya da başlatabilir Bu süreçte asap ve iç salgı bezleri sistemleri birlikte etki gösterir Böylece vücuda gereken hormonlar bir denge içinde salgılanır Geri besleme mekanizmaları beyin ile tiroit ve beyin ile böbreküstü bezleri arasında da vardır
*