hücre bölünmesi ve kalıtım konu anlatımı

hücre bölünmesi ve kalıtım konu anlatımı

Gözenekli Olan Bölünmesi :
Bir hücreden yeni hücrelerin oluşmasınahücrebölünmesidenir Hücresel bölünmesi bütün canlılarda görülen bir olaydır

Hücreli bölünmesi hücresel çekirdeğinde başlar ve birbirini peşine düşüp takip eden evrelerden (safhalardan) oluşur Yoğurdun mayalanması, bitkilerin büyümesi, tohumun çimlenmesi, yaraların iyileşmesi, çoğaltma ve gelişme olayları hücreli bölünmesi sayesinde gerçekleşir
Hücre bölünmesi; mitozbölünmeve mayozbölünmeolarak iki çeşittir

a) Gözenekli Olan Bölünmesinin Nedeni :
Hücrelerde hayati faaliyetlerin sürdürülebilmesi için yapım (özümleme) ve facia (yadımlama) olaylarının yani metabolik faaliyetlerin gerçekleşmesi gerekir
Hücreler hayati faaliyetlerini sürdürürken aralıksız büyür Hücrenin büyümesi çağırmak hücre zarının, sitoplâzmanın ve çekirdeğin büyümesi demektirFakat sitoplâzmanın (hacimce) büyümesi hücreli zarının (yüzeyce) büyümesinden daha pozitif olur Bir süre sonra hücre zarından madde antre ; çıkışı zorlaşır ve çekirdeğin yöneteceği bölge sınırlı olduğu için çekirdek hücreyi yönetemez (Yönetmekte güçlük çeker) Bu anda çekirdek ayrılma emrini verir ve bölünme emri verildikten daha sonra hücresel bölünmesi engellenemez
Bütün canlılarda gözenekli olan bölünmesi çekirdekte yer alan DNA molekülünün emri ile gerçekleşir Hücrenin bölünebilmesi için emin bir büyüklüğe (bölünebilme büyüklüğüne) ulaşması gerekir

b) Gözenekli Olan Bölünmesinin Amacı :
Hücresel bölünmesinin amacı canlılarda üremeyi ve büyümeyi sağlamaktır

*Tek hücresel canlılarda hücresel bölünmesinin amacı (hücre sayısını arttırarak) çoğalmayı (üremeyi) sağlamaktır
*Fazla gözenekli olan canlılarda hücreli bölünmesinin amacı (hücreli sayısını arttırarak) doku, organ ve sistemlerin büyüyüp gelişmesini, yıpranan dokuların onarılmasını, ölen hücrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlamaktır Bazı çok hücresel canlılarda sperm ve yumurta hücrelerinin oluşturulması gözenekli olan bölünmesi doğru sağlanır

İnsanlarda kan, cilt, bağırsak hücreleri süratli, adale hücreleri yavaş bölünürken sinir ve retina hücreleri de emin bir yaştan sonra hiç bölünmezler
Hücresel bölünebilme büyüklüğüne ulaştığında çekirdek ayrılma emrini vermezse hücreli parçalanır Hücresel, yüzeyi arttırmak, hacmi eksilmek için bölünür
DNA;nın emri haricen, kontrolsüz şekilde hücreler bölünürsekanserli dokularoluşur

Mitoz Bölünme (Aynı Hücreler Oluşturan Ayrılma) :
Tüm canlılarda 2n kromozomlu beden hücrelerinde görülen ve bir hücreden iki hücre oluşturan bölünme şekline mitozbölünmedenir

Mitoz Bölünmenin Özellikleri :
1Bütün canlılarda görülür
22n kromozomlu cisim hücrelerinde görülür
32n kromozomlu bir hücreden 2n kromozomlu iki hücresel oluşur
4Ayrılma sonucu oluşan iki hücre aynı kalıtsal bilgiye (DNA ya) yani kromozom yapısına sahiptir ve birbirinin tıpa tıp aynısıdır
5Hayat boyu devam eder (Zigotun oluşumundan, ölüme kadar devam eder)
6Bölünme sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısı değişmez, sabit kalır
7Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde büyümeyi, gelişmeyi, yıpranan dokuların onarılmasını ve ölen hücrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlar
8Nesil içinde farklılık oluşturmadan (kalıtsal özellikleri değiştirmeden) türün devamını sağlar
9Mitoz bölünme başlamadan önce hücreli bölünmeye hazırlık dönemi (interfaz) geçirir
10Çekirdek bölünmesi (karyokinez) ve sitoplâzma bölünmesi (sitokinez) olarak iki aşamada gerçekleşir
Bölünmeye hazırlık döneminde (İnterfaz Döneminde) :
1 Hücreli büyür ve ayrılma büyüklüğüne ulaşır
2 Hücredeki ırsi (genetik) madde iki katına çıkar, (DNA yani) kromozomlar kendini eşler, bir kromozomdan iki(kardeş homolog) kromatit oluşur
3 Hayati etkinlikler hızlanır (ATP, mRNA, tRNA, rRNA, protein sentezi gibi)
4 Sentrozom kendini eşleyerek sentriolleri oluşturur (Sentrioller kendini eşler)

1 Çekirdek Bölünmesi (Karyokinez) :
Hücredeki, canlının ırsi özelliklerini içeren ırsi yapının yani kromozomların (DNA nın) ikiye ayrılmasını karşılayan bölünmeye çekirdek bölünmesidenir Çekirdek bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde aynı şekilde gerçekleşirÇekirdek bölünmesi birbirini takip eden (profaz, metafaz, anafaz, telofaz elde etmek üzere) dört safhada (bölümde dönemde evre de) gerçekleşir

I Safha (IProfaz) :
1Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar
2 Kromozomlar (iki kromatitli inşa) boyuna bölünerek kardeş (Homolog) kromatitleri oluşturur
3 Sentrioller ters kutuplara çekilir ve aralarında iğ iplikleri oluşur
4 Kromatitler birbirlerine bağlanır Kromatitlerin birbirlerine bağlandığı noktaya sentromerdenir
5 Çekirdek zarı ve çekirdekçik erimeye başlar (kaybolur)

II Safha (IIMetafaz) :
1Kromozomlar, (sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur ve) hücrenin ekvator düzlemine dizilirler
2 Kromozomları oluşturan kromatitler ikiye ayrılır Kromozomların sentromerleri ikiye bölünür ve kromatitler birbirlerinden ayrıntılarıyla ayrılır
3 Ayrılan kromatitler sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur
4 Erimeye başlayan çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur

III Evre (IIIAnafaz) :
1(İğ iplikleri kısalır ve) Ayrılan (homolog eş) kromatitler ters kutuplara çekilir
2Ters kutuplara çekilen (kardeş) kromatitlere kromozom denir
3 Kardeş kromatitler (kromozomlar) kutuplara ulaştığı anda anafaz tamamlanır

IV Safha (IVTelofaz) :
1 Ters kutuplara çekilen kromozomlar (kromatitler) incelip uzayarak kromatin iplikleri oluşturur
2 Çekirdek bölünmesi tamamlanır ve benzer kalıtsal bilgiye sahip yani benzer kromozomlara sahip iki çekirdek oluşur
3 Sitoplâzma bölünmesi başlar
4 İğ iplikleri kaybolur
5 Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur
6 Profazın tam tersi şeklinde gerçekleşir

2 Sitoplâzma Bölünmesi (Sitokinez) :
*Hayvan hücrelerinde, sitoplâzma bölünmesiboğumlanmaile gerçekleşir
*Bitki hücrelerinde sitoplâzma bölünmesiorta lamel (ara plak arabölme ekvatoral plak)oluşması baştan sona gerçekleşir Sitoplâzma bölünmesi sonucu hücresel zarı ve gözenekli olan çeperi oluşur

Mitoz bölünme sonucu gözenekli olan sayısı artar, kromozom sayısı değişmez kalır
Mitoz bölünme, eşeysiz üremenin temelini oluşturur
Mitoz ayrılma zigotun oluşumu ile başlar ve ölüme değin devam eder

Eşeysiz Üreme :
İlkel, basit yapılı canlılarda tek bir atadan yeni canlıların (bireylerin) oluşmasına eşeysiz üremedenir (Eşey yani üreme hücreleri olmadan gerçekleşen üremedir)

Eşeysiz üreme çeşitleri şunlardır:
1 Bölünerek Üreme
2 Tomurcuklanma İle Üreme
3 Sporla Üreme
4 Vejetatif Üreme
5 Rejenerasyon İle Üreme

1 Bölünerek Üreme :
Bakteriler, maviyeşil algler (su yosunları), amip, öglena (kamçılı hayvan), terliksi hayvan (paramesyum) bölünerek üreyen tek gözenekli olan canlılardır
Paramesyum (terliksi hayvan) enine, öglena (kamçılı hayvan) boylu boyunca, amip ise enine ya da boyuna bölünebilir

2 Tomurcuklanma İle Üreme :
Cet (asıl) canlının vücudunda küçük bir çıkıntı yani tomurcuk oluşur Oluşan tomurcuk gelişimini tamamlayarak yeni bir canlı oluşturur
Oluşan canlı ara sıra cet canlıdan ayrılarak yaşamını sürdürür, bazen de soy canlıdan ayrılmayıp soy canlı ile birlikte kolonilerioluşturarak yaşamını sürdürür

Tek hücresel canlılardan bira mayası (maya mantarlarında) ve çan hayvanında görülür
Fazla hücreli canlılardan deniz anası, süngerler, sölenterler (tatlı su hidrası), polip, mercan ve ciğer otlarında görülür

3 Sporla Üreme (Sporlanma) :
Negatif çevre şartlarına dayanabilen, üzeri sağlam bir örtüyle örtülü olan ve üreme olayını gerçekleştiren özel hücrelere spor denir

Bakteriler, (küf veya maya) mantarlar, plazmodyum (sıtma mikrobu), çiçeksiz tümör (eğrelti otu, karayosunu, atkuyruğu, kibrit otu, ciğer otları), sporla üreyen canlılardır

4 Vejetatif Üreme :
Yüksek yapılı gelişmiş bitkilerde görülen üreme şeklidir Bitkilerden alınan bir parçanın köklendirilerek bunlardan yeni bitkilerin oluşturulmasına vejetatif üreme denir
Vejetatif üreme; çelikle, yumru ileve soğan ile üremeşeklinde gerçekleşebilir

aÇelikle Üreme :
Bir Takım bitkilerden kopan veya kesilen kök, cisim, dal, yaprak gibi kısımlardan (parçalardan) yeni bitkinin oluşmasına çelikle üreme denir Çelikle üreme aşılama ya da köklendirme ile gerçekleşir
Asma, gül, kavak, söğüt dallarından veya kökünden yeni bitki oluşur
Çilek ve zambak (rizom) gövdelerinden yeni bir bitki oluşur
Afrika menekşesi ve gözyaşı bitkisi yapraklarından yeni bir bitki oluşur

bYumru İle Üreme :
Bir Takım bitkilerin beslenme depolayan yumru gövdelerinin üzerinde oluşan yumruların çimlendirilerek yeni bitki oluşturmasıdır
Patates ve yer elması yumru ile ürerler

cSoğan İle Üreme :
Bazı bitkilerin besin depolayan yassı (soğan) gövdelerinin çimlendirilerek yeni bir bitki oluşturmasıdır
Soğan ve lale soğan ile ürerler *