Iğdırın Tarihi Yerleri

Iğdırın Tarihi Mekanları
Iğdırın Tarihi Eserleri
Iğdır tarihi ve turistik yerleri

Iğdır İli Tarihi Yerleri

Kaleler

Iğdır, kale bakımından epeyce zengindir Bunlardan bir kısmı tarihi kaynaklarda kendine yer bulmuştur Tarihi kaynaklarda adlarına rastlanmayan kaleler daha çoktur Kaleler daha fazla dağlık alanlarda yoğunlaşmışlardır Ağrı dağı eteklerinde birbirinden aşağı yukarı 1213 km aralı iki kale bulunmaktadır Melekli beldesinin dağlık kısmında şehir halkı merkezine 7 km mesafede belde sakinlerinin Kasımın Tığı diye adlandırdıkları bir başka kale vardır Bu kalenin paralelinde Örgülü Yığın Kalesi diye adlandırılan bir başka kale yıkıntısına rastlanmaktadır Sızı dağının batı eteklerinde yöre halkının sonra Ata Yokuş Kalesi olarak adlandırdıkları diğer bir kale mevcuttur Caf Kalesi IğdırDoğubayazıt karayolu üstünde bulunmaktadır İrili ufaklı diğer kaleler aralarında Suveren Kalesi, Kervansaray Kalesi, Kızılkule Kalesi, Güngörmez Kalesi, Alikoçek Kalesi, Aktaş Kalesi Sürmeli köyündeki kale, Gazilerdeki Kız Kalesi, Alçalı Kalesi, Yüceotağ Kalesi, Gedikli Kalesi, Katırlı Kalesi, Ekerek kalesi Bunlar ipek yolu güzergâhın da yer alan savunma amaçlı kale ve kulelerdir

İĞDIR KALESİ ( KORHAN KALESİ )

Iğdır şehir halkı merkezinin 36 km doğusunda, Sızı Dağı'nın kuzey yamacında bölgeye hâkim bir yokuş üzerinde yer almaktadır

Kalenin ilk yapım evresi ve hangi uygarlık vaktinde yapıldığı bilinmiyor Ama kalenin varlığının 1064 yılından öncesine dayandığı, bu tarihte Büyük Selçuklular göre fethedildiği bilinmektedir

Ne zaman ve kimler tarafından inşa edildiği meçhul Iğdır Kalesi, (Iğdır Korganı)' nın adı kaynaklarda da öyle sık geçmemektedir Bu kale hakkındaki bilgileri oysa sınırlı sayıdaki kaynaklardan öğrenebilmekteyiz

Ağrı Dağı'nın derhal kuzey tarafında yer alan kale bütün bölgeye hâkim, sarp kayalık bir tepe üzerine inşa edilmiştir Kale bugün oldukça harap durumundadır Günümüze sur duvarlarından fazla az kalıntı ulaşabilmiştir Günümüze ulaşabilen kalıntılardan yola çıkarak, güçte olsa kalenin ve büyük kasaba yerleşiminin genel bir profilini dışlamak mümkündür Buna tarafından kale iç ve dış olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır Günümüze ulaşan kalıntılardan dış kalenin Sızı Dağı'nın kuzey tarafına, yani güneye içten uzandığı anlaşılmaktadır Geniş bir alanı kaplayan kalede farklı alanlara yönlendirilmiş ebattaki taşlarla değişik duvar örgü sistemi bulunmaktadır 2 metreye yakında olacak olan duvar kalınlığı ile surların temellerinde Urartu dönemini andıran büyük blok taşların kullanıldığı görülmektedir

KARAKALE ( SÜRMELİ KALESİ )

Iğdır il merkezinin 25 km batısında, TuzlucaIğdır arasında, Araş ırmağının güneyinde, bugünkü Iğdır Tuzluca karayolunun Tuzluca istikametinde sağda, ovaya hâkim bir yığın üzerinde yer almaktadır

Sürmeli Kalesi'ni kimlerin, hangi tarihte yaptırdığı bilinmemektedir Ama kalenin 1064 yılından önce var olduğu ve bu tarihte Büyük Selçuklular tarafından fethedildiğini biliyoruz Selçuklu tarihi AhbarüdDevletisSelçukiyye, bölgedeki kalelerin hepsinin adını vermemekle birlikte, Karakale hakkında az da olsa bir veri vermektedir Bu kaynakta da kaleyi yaptıranlar hakkında herhangi bir veri verilmemiştir

Kale'yi yapı eden ustalar hakkında hiçbir bilgiye sahip değiliz Kaynaklarda da bu kalenin şekillenmesinde çalışan ustalardan bahsedilmemiştir

Bugün ayakta kalan surların üstünde ve kale mesken bölgesinde hiçbir kitabeye rastlanılmamıştır

Camiler

ASMA KÖYÜ CAMİSİ

Iğdır il merkezinin takriben 31 km güneyinde, Asma köyünde, köy içerisinde bulunan caminin kitabesi yoktur ve kimler kadar yaptırıldığı bilinmemektedir

Tarihi kaynaklarda ismine değinilmeyen caminin, ne zaman yapıldığı bilinmemektedir Ama, köyün güneydoğusunda yer alan mağara yerleşimi ile büyük bir benzerlik gösteren caminin, sonraki devirlerde bir kabir yapısı veya mağara yerleşiminden camiye dönüştürüldüğü tahmin edilmektedir

ARALIK ORTA KÖY CAMİ ( BABASIZ CAMİ )

Aralık ilçe merkezinin yaklaşık 8,5 km kuzeydoğusunda yer alan Ortaköy'ün girişinde yolun sağ tarafında bir düzlükte yer alan camiyi köy eşrafından Hacı Muharrem yaptırmıştır97 Caminin iç taraftaki ahşap direklerinin biri üstünde 1329 H 1911 M tarihi okunmaktadır Ahşap taşıyıcı üzerindeki bu tarihi, üretim tarihi olarak düşünülebileceği gibi, daha sonra yazılı bir tarih de olabilir Tarihin aşağı Hüseyin bin Muhammed (?) ismi okunmaktadır Bu adın da artist ismi olması ihtimali vardır Kaynaklarda ismine değinilmeyen Ortaköy camisinin 20yy başlarında inşa edildiği anlaşılmaktadır(Resim: 20)

Kümbetler

Tümsek toparlak anlamındadır Kubbelerin şişmiş ve şişmiş olan dış şekillerine kümbet denir Türbe, üstü kabarık mezar, üstüne kubbe yapı olunmuş kabir anlamındadır Türbe deyimi daha ziyade mukaddes ve aziz sayılan büyüklerin mezarları hakkında kullanılır Bu gibi zatların üstü açık olan mezarlarımda onlara hürmeten türbe denilmektedir Kısaca türbe ziyaret olunan kabir anlamındadır98

Türbeler üç asıl bölümden oluşmaktadır En altta cenazenin yer aldığı cenazelik ya da mumyahk kısmı, onun üstünde sembolik bir lahit ve mihrabın bulunduğu gövde kısmı, en tepede de mezar yapısının örtü kısmı yer alır

ÇAKIRTAŞ ( AMARAT ) KUL YUSUF KÜMBETİ

Iğdır'ın takriben 11 km kuzeyinde Çakırtaş köyünün batısında, bugün ayrıntılarıyla yok olan bir mezarlığın içerisinde yer alır Türbenin antre kapısı üzerinde dikdörtgen bir çerçeve içerisinde, zincirek motifi ile ayrılmış iki satırlık bozuk bir sülüs ile Arapça yazılı kitabeden kümbetin 890 H 1485 M yılında Kul Yusuf adlı bir zat için yaptırıldığı anlaşılmaktadır Kümbeti yapı eden mimar bilinmemektedir

14001508 yılları aralarında Doğu Anadolu ve İran Azerbaycan'ında kayda değer bir siyasal baskı olan Akkoyunlu soy kütüğünde, Yusuf veya Kul Yusuf adlı birisine rastlanılmıyor Birinci derecede kayda değer bir şehzade veya sultan akrabalarından biri olmadığı100, oysa bölgede tanımmış ve hatırı sayılır bir zat olduğu türbenin yapısından anlaşılmaktadır

Öteki yana 14 yy sonları ve 1468'li yıllarda yaşamış Karakoyunlıüarda Kara Yusuf un mezarı Erciş'tedir ( Ölüm: 1420 ) Bu durumda Kul Yusuf Kümbeti aracısız olarak bir Akkoyunlu eseri olmasa da onların siyasal dönemlerinde yapılmıştır denilebilir Öteki yandan Uzun Hasan'm emirlerinden Yusuf Bey için sağlığında bu kümbet yaptırılmış olabilir Uzun Hasan 145376 yılları aralarında hüküm sürmüştür Bir beylik olan hükümetinin birincil merkezi Diyarbakır idi Genişleyip güçlenince Tebriz yeğlendi Tarih ve Iğdır'a yakınlığı kümbetteki 1485 yılı ile uyum içindedir Bugünlerde alan Akkoyunlular'dan Uzun Hasan'm oğlu Sultan Yakup ( 14781490 ) yönetiminde idi Kul Yusuf Kümbetinin mimarlık yönü de, Akkoyunlu yapıtı olduğuna kuşku bırakmıyor101

Kümbet iki katlı, sekizgen gövdeli, orta ölçülerde ve sürükleyici kesme taş araç gereç ile inşa edilmiştir Sekizgen vücut dairemsi bir temel üstüne oturmaktadır

ARALIK HACI İBRAHİM GÖDEK KÜMBETİ

Aralık İlçesi'ne 15 km uzaklıkta, Devlet Üretme Çiftliği arazisi içerisinde, girişte sağ tarafta eski bir kabristan içerisinde bulunan Kümbet, Hacı îbrahim Gödek adına yaptırılmıştır Kümbetin Hacı İbrahim Gödek'in kendisi göre mı, yoksa öldükten sonra onun adına mı yaptırıldığı konusunda herhangi bir data yoktur

Kümbetin iç tarafında emrindeki yanlamasına üç mezar bulunmaktadır Bugün imha olan bu mezarların baş taşlan mevcuttur Bunlardan girişin karşı sağdaki mavi boyalı olup, üstünde altı satırlık yazı mevcuttur Taş iki taraftan bir şerit içerisinde baklava motifleri ile besbelli dairesel kemer altındaki kitabede kabir taşının Kurban kızı Şerife Gülsüm'e ait olduğu anlaşılmaktadır

KERVANSARAYLAR, HANLAR İĞDIR KERVANSARAYI

Iğdır şehir merkezinin 31 km güneyinde, Kervansaray köyünün batı tarafında, bugünkü Güngörmez, Kızılkule, Kervansaray ve Asma köylerinin yol kavşağında düzlük bir arazi üstünde yer alan kervansaray dönemin Sürmeli Emiri Şerafeddin Ejder (Azdera) zamanında yaptırılmıştır Kervansaray'ı yapı eden ustaların isimleri bilinmiyor Ama, yapı üzerindeki usta monogramlarmdan (göze çarpan) bu kervansarayın inşasında 16 değişik taşçı ustasının çalıştığı anlaşılmaktadır Kervansarayın üzerinde herhangi bir kitabesi yoktur Kervan yollarını ve hanları konu bölge eserlerde de adı geçmemektedir Avlusuz oluşu ve taç kapısının cephede bir çıkıntı oluşturmayışı bir geç devir eseri olduğu kanaatim uyandırmaktadır Bu özelliklerden yola çıkarak, bu kervansarayı XIII yyın sonlarıyla XIV yyın başlarına tarihlemek mümkün görünmektedir Zira aşina avlusuz hanların pek çoğu geç tayin eserleri olup, genel olarak XIV yy'a tarihlendirilebümektedir105

KARAKALE HANI

Iğdır'a takriben 25 km mesafedeki Karakale harabelerinin içerisinde, iç kalenin doğu tarafında, Araş nehrinin güneyinde bulunan hanın herhangi bir kitabesi mevcut olmayıp, kimler göre hangi ustalara ve hangi tarihlerde yaptırıldığı gibi açıklayıcı bilgilere sahip değiliz

Karakale ve şehri çoğu kaynakta karşımıza çıkarken, bu alan içerisinde bulunan bu hanın ismine bu kaynaklarda rastlanılmamaktadır Bu yüzden plan şeması ve ölçüleriyle bir hanı andıran bu yapının hangi tarihte Inşa edildiği bilinmediği gibi, kimler tarafından yaptırıldığı da bilinmemektedir

Yapı tamamı ile ortadan kalktığı için, günümüze ulaşan izlerinde genelde iç tarafta biri birilerine karıştığından, inşa hakkında daha teferruatlı bir veri edinmemize engel teşkil etmektedir Bu yapı ile ilgili net bilgilerin elde edilebilmesi İçin küçük çapta yüzeysel bir kazının mecburiyeti kendini kesin etmektedir

Hamamlar

ARALIK ORTA KÖY HAMAMI

Aralık ilçe merkezinin yaklaşık 8,5 km kuzeydoğusunda yer alan Orta köyün girişinde, yolun sağ tarafında bir düzlükte yer alan Hamam köy eşrafından Hacı Cevat isimli bir şahıs tarafından yaptırılmıştır Üzerinde ve civarında herhangi bir kitabesi bulunmayan hamam, isimleri belirlenemeyen Revanlı ( Erivan ) ustalar tarafından inşa edilmiştir

Kaynaklarda ismi geçmeyen hamamın belirli inşa tarihi de bilinmemektedir Fakat, 1912 yılında inşa edildiği, uzun zaman kullanıldığı bilinmektedir

Bir süre hareketsiz durumda kalan hamam, 1960 yılında Aralık

Mezarlar

MEZARLIKLAR VE KABIR TAŞLARI KARAKOYUNLU İLÇESİ MEZARLIĞI

İlin, en eski mesken merkezlerinden biri olan Karakoyunlu ilçesinde biri ilçe merkezinde, diğeri ise KarakoyunluAralık yolu üzerinde edinmek üzere iki kadim mezarlık bulunmaktadır Bu mezarlıklar daha ziyade tarihi fazla eskilere dayanan kabir taşları ile koçbaşlı mezar taşlan ile ünlüdür Bu taşlardan birinde 841 tarihi kayıtlıdır

Karakoyunlu ilçesi mezarlığı

Koç heykelli kabir taşları çeşitlilik arz etmektedir Bu heykeller, genelde tarihî kahramanlar, yiğitler ve nüfuzlu ahali namına koyulmuşlardır Son yıllarda bu cins yerlerde yapılan firari kazılar sonucu bunlardan bazıları tahribata uğramıştır

Karakoyunlu Belediyesi aldığı bir kararla durumu Kültür Bakanlığına İletmiş, bakanlık da adı geçen mezarlıkları sit alam duyuru etmiştir Bu hususla ilgili raporun bir nüshası, çalışmaya eklenmiştir

YAYCI KÖYÜ MEZARLIĞI

Iğdır il merkezinin 8 km batısındaki Yaycı köyünün içerisinde yer almaktadır

Bu mezarlık içerisinde de fazla sayıda motifli ve koçbaşlı mezar taşı bulunmaktadır

Karakoyunlu ilçesi mezarlığı koçbaşı mezar taşı

KÜLLÜK KÖYÜ MEZARLIĞI

Iğdır şehir halkı merkezinin takriben 14 km batısında yer alan Küllük köyünün güneyinde bulunmaktadır

Bu eski kabristan içerisinde fazla sayıda mezar taşı ile birlikte bir adet de

koçbaşlı mezar mevcuttur

HAKMEHMET KÖYÜ MEZARLIĞI

Iğdır şehir halkı merkezinin takriben 13,5 km kuzeyinde yer alan Hakmehmet köyünde bulunmaktadır

Hakmehmet köyünde bulunan bu eski kabristan içerisinde değişik özellikte kabir taşlarına yüz yüze gelmek mümkündür Bu orijinal kabir taşlarından biri de, yörede manevi nüfuza malik olan seyyidlerden birine aittir Yekpare siyah taştan üretilmiş olan bu kabir taşı bir lahiti andırmaktadır Uzun dikdörtgen bir formda üretilmiş olup, üstünde üç adet su çanağı şeklinde oyuklar açılmıştır Bu oyuklar gayet nizami ölçülerde yapılmıştır Bu oyuklar biri birilerine ve kenarlara eşit mesafelerde yapılmıştır

Köprüler

ALİKÖÇEK (ELLİ KÜÇE) ÇAYI KÖPRÜSÜ

Iğdır'ın 20 km güneyinde bulunan Aliköçek köyünün güneydoğusunda Alibeyköy ile Aliköçek köyü arasından akıcı Aliköçek Çayı üstünde bulunmaktadır

Kuzeygüney doğrultusunda düzenlenmiş olan köprünün en ince ayrıntısına kadar düzgün siyah taşlardan yapı edildiği ve yürüme zeminin taş döşeli olduğu görülmektedir Köprü takriben 10–12 metre uzunluğunda 3 metre yüksekliğinde ve 230 metre genişliğinde yapı edilmiştir

Bugün kısmen ayakta olan köprü Doğubayazıt, Iğdır, Kars, Batum kervan yolu üstünde bulunması ile tartma kazanıyor Yörede yaptığımız yüzey araştırmalarında Orta Çağ bulgusu veren bu köprü önceden günümüze ulaşan tek örneği oluşturmaktadır Köprü horasan harcı kullanılarak düzgün siyah kesme taşlardan yapı edilmiştir

ACISU KÖPRÜSÜ

Köprü Tuzluca ilçe merkezinin 5,5 km doğusunda, IğdırTuzluca arasında, Acısu suyu üzerinde yer almaktadır

Bugün yıkık durumda olan köprü kullanılmıyor Doğubatı doğrultusunda düzenlenmiş olan köprünün ayakları sürükleyici kesme taşlardan inşa edilmiştir Takriben 20 m uzunluğunda ve 6 m genişliğinde olan köprünün topukları arasındaki kısmı günümüze ulaşmamıştır

TUZLUCA KÖPRÜSÜ

Tuzluca ilçe merkezinin 3 km kuzeybatısında, kuru bir çay üstünde yer almaktadır Köprü ’nün üstünde veya civarında herhangi bir kitabesi mevcut değildir Köprüyü yapanla yaptıranlar hakkında herhangi bir bilgiye sahip değiliz Kesin yapı tarihi meçhul köprünün, kullanılan araç gereç ve plan özelliklerinden 20yyın başında yapı edildiği varsayım edilmektedir

Güneydoğu, kuzeybatı doğrultusunda yapı edilmiş bu köprüden sadece topuk kısımları ayakta kalabilmiştir Kalan izlerden köprünün düzgün siyah taşlardan yapı edildiği anlaşılmaktadır Köprüden günümüze dış kaplama taşları dökülmüş, iç moloz dolgu malzemesi ulaşabilmiştir

AĞABEY KÖPRÜLERİ

TuzlucaKağızman aralarında, Tuzluca ’ya 13 km Ağabey köyüne 3 km uzaklıkta, Tuzluca ’nın batısında, Kağızman yolunun sol tarafında yer almaktadır Belirlenmiş yapı tarihi bilinmez köprülerin araç gereç ve inşa teknikleri 20 yyın başlarını işaret etmektedir

Bugün imha olan köprüler kuzeygüney doğrultusunda yapı edilmiş olup, kullanılmamaktadırlar Köprüler herhangi bir nehir, akarsu ve dere üstünde değil, doğusunda bulunan yüksek tepelerden gelerek Aras Nehri ’ne akan kar ve yağmur sularının geçtiği yataklar üzerine yapı edilmişledir

İNCESU KÖPRÜSÜ

TuzlucaKağızman yolunda, Aras nehri üstünde kuruludur Tuzluca ’nın 28 km batısında Iğdır il sınırı başlangıcında, Tuzluca ’dan Kağızman ’a giderken sağ tarafta yer almaktadır *