Iğdırın Yöresel Kıyafetleri

ığdırın Bölgesel Kıyafetleri,
ığdırın Kıyafetleri,
ığdır Yöresel Kıyafetleri

ığdır Yöresi Kıyafetler


Yöredeki kadın ve erkek giysilerinin günümüze dek gelenekselliğini korumuş niyet bozulmadan değişmeyi de başarmış bir geçmişi bulunmaktadır Azerbaycan ve Kafkasya kültürlerinin dinç etkisi her alanda olduğu gibi giyside de kendini gösterir Bilhassa Kafkasya kültüründe dinç coğrafya ve iklim faktörü çok etkilidir Bunda dini ve ahlaki değerlerinde izlerini bulmak olası olmaktadır

Hem kadın, keza erkek giyim kuşamında detaylara inildikçe Anadolu yerleşik kültürlerinin etkileri ile karşılaşırız Mesela; Anadolu ’da yaygın olarak kullanılan kuşak veya kemerin Iğdır kültüründe de öbür türlerini görebiliyoruz Başlıklarda da Anadolu ve Azerbaycan coğrafyasının iki taraflı izleri sentezlenmiştir

Giyim kuşama etki eden kuşkusuz bir takım faktörler daha ekleyebiliriz Hatta bunları bayan erkek şeklinde tasnif edeceğimiz gibi kızgelin, ihtiyargenç diye de sınıflandırmak mümkündür Giyim kuşamdaki değişimler yukarıda da belirtildiği gibi geleneksel öze dokunmamıştır Bazı parçalar stilize edilerek daha elverişli hale getirilmişler, bazılarına hiç dokunulmamış, bazılarında ise; kumaşın türü ve rengi değişiklikler göstermiş olabilir Bu ve sözde ayrıntılara parça parça incelerken yer verilecek veya açıklama getirilecektir
KADIN (BAYAN) GİYSİLERİ
PUŞU (PÜŞÜÇALMAYAYLIĞ): Kızlarda veya gelinlerde sıkça kullanılır Hızma veya sade bir başörtüsüdür Renkli ipliklerle işleme ya da oya da yapılır Süs faktörü gelini kızdan ayırır Çoğunlukla kızlarda “çalma kullanılmaz Bu örtü örgüler, saçın üstüne örtüleceği gibi ara sıra Kofi (araşqın) üstüne de yaşmak şeklinde bağlanabilir Genç kızlarda ise, son yıllarda stilize edilerek ve başlıca gelinliğe özentinin bir parçası olarak suni (metalik süslemeli) taşla kullanılır Bunda saçlar yığılmış olur; yaylık ya dikilerek ya da tokalarla saptama edilir Oyunların gizli sergilenişi ve kuvvet figürlerinin daha kolay yapılabilmesi avantajını sağladığı için, taç son zamanlarda daha çok kullanılır

Yaşmak türü bağlamak daha çok gelinlerde ve giderek yaşlılardan tartma kazanır Kumaşın türü değeri varlık nedenidir Düğündedernekte bahtı açık işlerde en pahalısı kullanılır

ARAŞQIN (KOFİBAŞLIK): Anadolu ’da da fazla yaygındır bir mukavva veya karton parçasının başın yapısına kadar yapıştırılarak kısa koniksilindir biçiminde yapılır Kumaşla kaplanır Alın kısmına altın ve diğer ziynet eşyaları takılarak süslenir Gelinler uzun ve enli bir örtü ile çene altından gelecek şekilde baş üstünden dolanacak Kofi ’yi kapatırlar Lakin ziynetlerini gösterirler Kofi ’nin kaplandığı kumaşın rengi altıngümüş gibi kıymetli tabuları daha basit gösterecek renkten seçilir

Araşqın daha ziyade oturmuş kültüre özgüdür Azerbaycan menşeili kültürde taç ve işlemeli tül daha yaygın kullanılır Iğdır ’da her ikisi de tercihe tarafından kullanılmaktadır

BOĞAZALTI (ÇENELİK): Bir santimetre değin eni olan bir bezden ibarettir Birkaç kat yapılarak sımsıkı dikilir, çene altından geçirilerek genel olarak kofiye bağlanır Kofiyi diretmek içindir Böylece yaygın olmamakla beraber gelin ve yaşlılar aralarında daha yaygındır

ÇUHA: Kadife ve değerli kumaştan yapılır Yakasızdır Bedeni sarar Kalçaya dek sıkıdır Etek kısmı fazla boldur genelde kırmızı kadife yaygındır Erkeklerde arkalık denilen aksesuarla aynı değerlendirilir Ancak arkalık yalnızca aksesuardır Görseldir Lakin çuha elbisedir Bordo ve mavi olanları da görülür
Önü açıktır, kopçalarla kapatılır, düğmede dikilebilir Gümüş egremen ya da beyaz şerit konulur Egremen üzerine azıcık oldukça büyük gümüş halka ve pullardan oluşan özellik de gösterirdi hatta bir takım yörelerimizde fındık büyüklüğünde minik (gorpul) güllerde takılırdı Bu da yürüdükçe ve hareket ettikçe ses çıkarırdı

KEMER: Genelde gümüş kemerler ayrıca bölgenin, hem de yöremizin yaygın aksesuarıdır Bele bağlanır Sallama kemer döşeme, gümüş kemer, döşeme altın kemer gibi çeşitleri de vardır Idareli güce göre, kumaştan yani kadife veya ipekli kemerde bol miktarda kullanılmıştır Sallama kemerde kayışın ya da ketenden üretilmiş kemerin üzerine gümüş levha erkler dizilir Bunlar yürünürken sallanırlar ya ses çıkarır veya parıldaması için kullanılır Döşeme gümüş kemerde ise, kemerin üzerine gümüş levhalarpullar ara sıra de altın dizilirdi Kemerler ayrıca beli sımsıkı kavrayarak giysileri saptama eder, keza de güzel bir dış görünüş sağlardı Yöremiz kadınları özgü olan bu kemerlerin diğer yörelerde değişik türleri de görülebilir

ÇARIK (YEMENİ): Yöremiz kadınlarının ayaklarına giydiği eski kıyafet çarıktır Tüm Anadolu ’da olduğu gibi Iğdır ’da da çarık en eski ayakkabıdır Ama bu yerleşik kültürde hâkimdir Göçebe kültürlerle (Azerbaycan ve Kafkasya) yemeni ve diğer deri menşe ili ayakkabılar da ilimize girmiştir Sovyet Rusya hâkimiyeti vaktinde Azerbaycan ve Kafkasya kadınlarında yaygın olarak çarık ve yemeninden stilize edilmiş olarak pisi, giyilmişse de bu bale ve balerin kültürünün bir ihtiyacından doğmuştur Jurnal hayatta kullanılırlığı olmadığı için Iğdır ’da yaygın ve hâkim olan yemeni ve çarıktır Irk oyunlarında daha yaygın olan yemeni ve türleri kullanılır

ŞALVAR: Etek ya da üç etek altına giyilen artı bol olmayan, oysa gövde hatlarını da yapışmayan bir görünüş arz eder Paçaları lastikli olanı olduğu gibi, ilikli kumaştan yapılanlar belli başlı otantik olanlarıdır Irk oyunları ve günlük yaşamda eteğin aşağı rahatlık veren ve bütünleyici bir giysidir Genellikle ipekli idareli duruma tarafından de ketenden yapılırdı Fazla alımlı renkler tercih edilmez Genel de beyaz ve türevi renkler kullanılır

GÖMLEK: çoğunlukla pamuklu kumaş veya ipekten yapılan ve çuha (cepkenyelek) altına giyilen bir meslek giysisidir Jurnal hayatta Iğdır ’ın çok sıcak olması nedeni ile pamuklu olanlar kullanılırdı
Özel günlerde ise; İpekten yapılanlar tercih edilirdi Yakası genel de hâkim yaka veya (V) yaka cümle parçası edilen türden alırdı (V) yakayı genç kızlar tercih eder Çünkü boğaz altına altın, gümüş gibi gerdanlık veya başka takılar takılırdı Dik görünümlü hâkim yaka daha fazla kışlık olarak kullanılırdı Gelin veya kadınlar giyerler
ERKEK GİYSİLERİ
KALPAKPAPAX: Yalnız Iğdır ’a ait Azerbaycan veya Kafkasya menşeli bir başlıktır Oğlak ya da kuzu derisinden yapılır Dağıstan tipleri biraz daha tüylüdür, yani kılları uzun bırakılmıştır
Orta Asya ’daki börkün coğrafyaya uyarlanmış şeklidir Börk üçgen ya da konik görünümlüdür Kalpak ise silindirik yapıdadır Derinin iç kısmı tabak edilmiştir Ani hareketlerde düşmemesi için çene altından bellisüresiz kaytan denilen bir deri iple bağlanır Yörede iki türlü kalpak kullanılır Uzun tüylü olanlar başlıca beyaz kuzu derisinden yapılır Kısa tüylü olanlar oğlak derisinden yapılır

ŞALVAR: Buna aynı zamanda pantolon külot, paça pantolon denildiği de olur Orijinal olanı sıkı paçalı şalvardır Paçalar dize dek dar ve bacağa yapışık olurlar Çivekiler içine rahat girebilirsin diye Şalvarın basen kısmı oldukça kuytu ve bol olmalıdır Bu da Kafkasya ve Azerbaycan coğrafyasında at fazla önemlidir Cet sıcacık binebilmek ve her türlü akrobatik hareketi rahatça olabilmek için
Şalvar genel olarak siyah ya da başka türlü koyu renkli kumaştan yapılır

CEPKEN (ÇUHA): En üstteki giysidir Topuklara değin olanları Kafkasya ve Dağıstan yöresi savaşçılarının kullandığıdır Her türlü hava şartlarına karşısında koruyucudur Boyları kısa olanlar yani diz üstü veya diz hizasında olanlar Azerbaycan yöresi veya Nahçıvan ’da kullanılır Her iki bol olanları Iğdır ’da kullanılsa da ahali oyunlarında diz hizasında olanlar kullanılır Hareket kolaylığı sağlar Genelde şalvarla benzer renk ve kalitedeki kumaştan yapılır Etek kısmı geniştir Kol ağızlarında genellikle ya parlak dolgun ve geniş veya sutaşı işlemeli olabilir Çuhanın göğüs kısmında veznelik vardır, buna fişeklik de denilmektedir

KEMERKUŞAK (KURŞAK): Yünlü şaldan yapılır bele bağlanır Kuşak üzerinde tabi olduğu kısımda “Serhatlık vardır Bir çeşit cep gibidir Tütün tabakası gibi şeyleri kurmak için kullanılır Üste bağlanan kemer ise, genelde kalın deri sığır ya da manda gönünden yapılır

KAMA: Kemere sokulur Kafkasya yiğitlerinin vazgeçilmez savaş malzemelerinden biridir Her iki yanı bariz ve sivri uçludur Genelde gümüş süslemeli kın içinde bulundurulur

GÖMLEK (ÜST GÖMLEĞİ): Yakası uzunca önden sedef düğmeli kollarda da aynı düğmeler vardır Evvelden ipek veya parlak kumaştan yapılır Acilen ketenden yapılanlar daha yaygındır Kollar çuhadan çıkar ve bileklere kadar uzanır Yöremizde millet oyunları topluluklarının aksesuarlarından biridir

CİVEKİSARIKYEMENİ: Rahat ve diz üzerine dek uzanan çizmedir Yumuşak deriden yapılmıştır Kafkasya ’daki çizmeler kösele topuk ve tabanlı çivili ve hatta mahmuzlu da olurdu Çünkü sert tabiat ve kış şartlarının üstesinden ancak böyle çizmelerle gelinirdi Körüklü olanları da vardır oysa pek kullanılmaz Altlıksız ve yumuşak altlıklı olanlar yalnız ahali oyunlarına uyarlanmıştır Yöremizde hala haz için ve aksesuar olarak kullanılmaktadır

ARXALIQ: Yakası dikçe ve birkaç santim yüksekçe boğazdan itibaren çapraz bağlarla bağlanır; göbek hizasında durur Göbekten aşağıda diz nizasına dek etekler açılır Her iki yanlarda etek körüğünün ağzından itibaren iç kısma gelecek şekilde torba biçimli cepler yapılır Arxalığa Dağıstan ve Kafkasya coğrafyasında sırtı koruyacak şekilde kalın cilt astarlı keçeden zırh görevi yapacak kalın bir kısım da dikilirdi Bu insanları keza soğuktan, ayrıca de savaşlarda ok ve kılıç darbelerinden kısmen de olsa korumak için yapılırdı Arxalığın alternatifi olan “qazeki dir Qazeki, yakasız, göğsü açık, kısa etekli ve işlemelidir

SARIK: Ipekli, keten ya da pamuktan el tekstil tezgâhlarında yapılır Kalpak yerine kullanılır Bazen puşu ya da bir çeşit vala veya çit de olabilir Bu bez tahminen 10–15 metredir Rengi beyaz ya da açık başka tonda da olabilir Keçeden yapılarına az benzese de börk denilir

YELEK: Daha fazla Azerbaycan menşelidir Azerbaycan ve yöremizde yaşlı ve orta yaşlı erkekler giyerler “kırk düğme de denir Önden çapraz ve sıkı düğmelenir Vücudu adamakıllı sıkar

ÇORAPLAR: Yün veya pamuktan yapılır Diz hizasına kadar çıkar Üzerleri işlemeli ya da sade olabilir Çorap yerine ayağı bilekten kavrayan tozluk da giyilir Tozluk çarık ve yemeni üstüne çekilir “Padış denilen türleri de kullanılır *