Ii. GÖktÜrk Devletİ (682 – 742)

Türklerin Çin ’e karşısında zaman zaman başlattıkları özgür hareketleri her defasında kanlı bir şekilde bastırıldı Bu özgür hareketlerinin en ünlüsü Kürşad ’ın başlattığı ayaklanmadır Türklerin bu şerefli ve ibret dolu mücadelesi Orhun Yazıtları ’nda da yer almaktadır Uzun süren esaret döneminde bağımsızlık özlemi içinde olan Türkler, Çin kültürüne karşısında benliklerini korumayı başardılar 630 yılında Çin egemenliğine giren Batı ve Doğu Göktürklerinin bitmiş bağımsız olup devlet kurmaları ama elli sene sonra gerçekleşebildi



II Göktürk Devleti ’nin kuruluşu

Göktürklerin Bilinen soyundan gelen Kutluk, Çin ’e karşısında başlattığı hür mücadelesini 681 yılında kazandı Türklerin tanrısal yurt kabul ettikleri Ötüken ’i ele geçirerek II Göktürk Devleti ’ni kurdu (682) Kendisine “devleti derleyen, toplayan anlamında İlteriş unvanı verildi Kurucusundan nedeniyle devletin namına, Kutluk Devleti de denir



Kutluk (İlteriş) Kağan

İlteriş Kağan devletin kuruluşunda büyük hizmeti geçen Tonyukuk ’u başvezirlik görevine getirdi Kısa sürede toparlanan yeni Türk Devleti ’nin hedefi Çin idi Kutluk ’un Çin ’e yaptığı seferlerin nedenleri şu şekilde sıralabilir:

Türklerin Orta Asya ’daki en büyük rakipleri olan Çin ’i zorlama aşağıda yetişmek istemeleri

Yeni resmileşmiş olan devletin yiyecek, giyecek ve beygir gibi gereksinimlerini karşılama düşüncesi

Çin ’e 682 – 687 yılları aralarında 46 akın yapıldı Saldırılarda birincil hedefler, askeri garnizonlar ve eyalet merkezleri idi Bu akınlarda böylece fazla Çin şehri tahrip edildi Büyük miktarda ganimet ele geçirildi Doğudaki tüm Türk boylarını yönetimi aşağıda toplayan İlteriş Kağan 692 yılında öldü

Onun 17 birey ile başlattığı hür mücadelesi, Göktürk Devleti ’nin bitmiş kurulması ve eski gücüne ulaşması ile tamamlandı



Kapgan Kağan (692 – 716)

İlteriş Kağan öldüğünde çocukları Bilge ve Kültigin henüz küçük olduklarından, yerine kardeşi Kapgan geçti

Kapgan Kağan devletin dış politikasını 3 esas üstüne kurdu:

Çin ’i baskı aşağı yetişmek,

Çin ’de dağınık halde yaşayan Türkleri bir devletin bünyesinde biriktirmek,

Asya ’daki bütün Türk boylarını Göktürk bayrağı altına toplamak

Kapgan Kağan döneminde Türk akınlarından çekinen Çin, Türklerin isteklerini yerine getirmek zorunda kaldı Çin içinde yaşamış Türkleri idare ederek, büyük miktarlarda tohumluk darı, tarım aletleri ve kumaş verdi

Kapgan Kağan, Çin seferlerinden daha sonra Kitanlar üzerine yürüye yürüye onları mağlup etti Kırgızlar, Türgişler ve Karluklar gibi Türk boylarını Göktürk egemenliğine aldı Bundan Böyle doğu ve batı Göktürklerin eski toprakları tek elde yığılmış; Asya ’daki Türk birliği her tarafta kurulmuştu Kapgan Kağan, Göktürk ordusunu ikiye ayırarak batı bölgesi ordusunu Tonyukuk ’un emrine verdi Bu orduda Kapgan Kağan ’ın oğlu İnal Tigin ve Kutluk Kağan ’ın oğlu Bilge Tigin de bulunuyordu Doğu ordularının başında da Kapgan Kağan vardı

Kapgan Kağan ’ın devlet içinde uyguladığı sert ve kırıcı politikası, Çin ’in bölücü kışkırtmaları, iç isyanları başlattı Kapgan Kağan bu iç isyanlardan birisi olan Oğuz ayaklanmalarını bastırdıktan sonra Ötüken ’e dönerken pusuya düşürülerek öldürüldü (716)



Bilge Kağan (716 – 734)

Kapgan Kağan ’ın yerine oğlu İnal (Bögü) geçti Hükümdarlık niteliklerine sahip olmadığından nedeniyle tahttan indirildi Yerine Kültigin ’in desteğiyle Kutluk Kağan ’ın büyük oğlu Bilge, hakan oldu Daha önce girdiği savaşlarda üstün komutanlık yeteneğini kanıtlayan Kültigin ise orduların başına getirildi Devletin kuruluşunda ve yükselişinde büyük hizmetleri bulunan vezir Tonyukuk, bu dönemde de görevine devam etti

Bilge Kağan, tahta çıktıktan sonradan isyanları bastırarak iç karışıklıkları sona erdirdi Kültigin düzenlediği seferlerle Karlukları ve Uygurları Göktürk Devleti ’ne bağladı Bilge Kağan, Türk boylarını kışkırtan Çin ’i cezalandırmak amacıyla, 720 ’de Çin üstüne sefere çıkarak sınırdaki kuzey topraklarını ele geçirdi

Tonyukuk, Türklerin esaret yıllarında Çin ’de doğup artan ve Çinlilerin Türklere karşısında izlediği siyaseti iyi haberdar olan bir kişiydi Kutluk, Kapgan ve Bilge Kağan dönemlerinde vezirlik yaptı Bu görevi sırasında II Göktürk Devleti ’nin iç ve dış politikasına istikamet verdi Tonyukuk 725 yılında öldü Tonyukuk ’tan sonradan 731 yılında Kültigin ’in ölümü, Bilge Kağan ’ı iki önemli devlet adamının desteğinden mahrum bıraktı

734 yılında Kitanlara aleyhinde bir galibiyet daha şampiyon Bilge Kağan, aynı yıl öldü Onun ölümü ile devlette bitmiş dağılma belirtileri görülmeye başladı



II Göktürk Devleti ’nin Yıkılışı

Önce Tonyukuk ’un, daha sonra Kültigin ’in ve 734 yılında da Bilge Kağan ’ın ölümü, II Göktürk Devleti ’ni güç duruma düşürdü Bilge Kağan ’dan sonradan sırasıyla oğulları Türk Bilge Kağan ve Tengri Han tahta geçti Tengri Han çocuk yaşta olduğu için devletin yönetimini annesi üstlendi Ancak devletin iyi yönetilememesinden faydalanan Göktürk egemenliğindeki Basmil, Karluk ve Uygurlar birleşerek ayaklandılar Basmil hükümdarının kağan bildiri edilmesi ile II Göktürk Devleti sona erdi (742)



Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi

Tarihte Türk adını taşıyan ilk devlettir

İslamiyetten önce kurulan Türk devletleri içinde en geniş sınırlara sahip ve en zinde olanıdır

Göktürkler Batı Türkistan ’ın Türkleşmesini sağlamışlardır

Gelişmiş bir yazı ve takvim kullanmışlardır

Orta Asya ’da yaşamış Türklerin Bizans ’la ilişkileri Göktürkler zamanında başlamıştır

Göktürklere ait Orhun Kitabeleri, Türk tarihinin ve Türk edebiyatının ilk yazılmış eserleridir

Kendisinden sonradan gelen Türk devletlerine her türlü olanaksızlık içinde dahi bağımsızlıklarını elde etme ve koruma ilhamı vermiştir



Derleyen: Istek Kahvecioğlu

Kaynak: Genel Türk Tarihi *