IKEA Etkisi Nedir?

Çoğu vakit insanların IKEA’nın satış siyasetini kötülediğini duyuyoruz. Ancak ironik bir biçimde buradan mobilyalarını alıp kuran şahısların çoğunlukla onlarla daha keyifli olduğu da görülüyor. Olağan hazır bir mobilya satmak yerine demonte mobilya satan şirket, aslında bunun maliyetleri azaltmak için olduğunu daha evvel açıklamıştı.

Fakat Tüketici Psikoloji Mecmuası'nda yayımlanan bir çalışma, bunun psikoloji tarafında da epey esaslı tesirleri olduğunu ortaya koymuştu. Bu bağlamda ortaya IKEA tesiri çıkmış ve mobilya kesiminin çok daha ötesinde bir alanı kapladığı görülmüştü. Çocukların sürpriz yumurtadan çıkan oyuncakları daha çok sevmesini ve kendi yaptığınız şeylere daha çok bedel vermenizi açıklayan bu kavrama gelin birlikte bakalım.

Kabaca nedir bu IKEA tesiri?


Mike Norton, Daniel Mochon ve Dan Ariely’nin ortaya koyduğu bu durum, son hâline ulaşmasına katkıda bulunduğumuz şeylere daha çok kıymet vermemizi kapsıyor. Örnek olarak çocukların sürpriz yumurtaların içinden çıkan oyuncaklarına bakabiliriz. Bunları birkaç kolay adımla birleştiren çocuklar, o oyuncaklarla daha çok vakit geçirebiliyor.

Aynı durum LEGO’larda da geçerli. Hem çocukların hem de yetişkinlerin severek aldığı LEGO’lar, kutunun içinden büsbütün demonte olarak geliyor ve beşerler bu modülleri birleştirip son hâline baktığında başarmışlık hissini sonuna kadar yaşıyor.


Etkinin ismini aldığı IKEA’nın ürünlerine baktığımızda ise yeniden demonte sunulan mobilyalar görüyoruz. Birebir formda bunları son hâline ulaştırmak için de zaman, vakit ve çaba ayrılması gerekiyor. Her şey memnun sona erdiğinde ise evvelkilerde olduğu üzere tekrar başarmışlık hissiyle birlikte oluyoruz.

Her şey hayli olağan görünüyor o denli değil mi? Pekala o vakit bunu sorun yapan ne?


Bunu sorun yapan şey, ortaya koyduğumuz şeye adeta âşık olmamız. Örnek olarak IKEA’dan aldığımız bir sandalyeyi yapıp üzerine oturduğumuzda biraz da olsa sallanmasını göz gerisi edebilir, hatta yok sayabiliriz. Lakin bir arkadaşımız geldiğinde daha objektif bir gözle bakabildiğinden sandalyenin sallanması onun dikkatini daha çok çekebilir. Bu durumu sorun yapan tam da bu: Objektifliğimizin önüne geçmesi.

Durumu daha güzel anlamak için, yapılan farklı bir çalışmaya göz atalım


Bu çalışmada elimizde 3 adet küme bulunuyor. Bunların ilkinden origami yapmaları istenirken ikincisinden yalnızca yapılanlara değer biçmeleri bekleniyor. Üçüncü kümede ise profesyonel olarak origami yapan bireyler var.

İlk kümedeki tecrübesiz olan bireylerden başta turna kuşu yapmaları isteniyor. Doğal olarak kusursuz işler çıkaramamış olan bu kümeye daha sonra, yaptıklarını ellerinde tutmak isteselerdi kaç para verecekleri soruluyor. Karşılıklar alındıktan sonra bu kusurlu turna kuşlarının kıymeti ikinci kümeye soruluyor. Ancak bu sefer uzmanların yaptığı turna kuşları da karşılaştırmaya dâhil ediliyor.

[*]Soldan sağa sırasıyla; tecrübesiz kümenin kendi turna kuşlarına biçtiği kıymet, ikinci kümenin birinci küme tarafından yapılan turna kuşlarına biçtiği kıymet ve ikinci kümenin uzmanların elinden çıkan turna kuşlarına biçtiği değer
Sonuç olarak birinci kümenin, kendi yaptıkları figürleri normalden daha pahalı bulduğu görüldü. Grafikte kendilerininkine biçtikleri pahanın uzmanlarınkiyle yarıştığını görebilirsiniz.

Peki neden ortaya çıkıyor bu durum?


IKEA tesirinin sebebinin psikolojik bir gereksinimden kaynaklandığı düşünülüyor. Bu ise ‘becerikli hissetme’ muhtaçlığı. Burada bu durumun dışarıdan bakıldığında maharetli görünmeyle ilgisinin olmadığını belirtelim. Çünkü durum, daha çok kendimizden memnun olmamızla ilgili. Baştan bu yana bahsettiğimiz başarmışlık hissi de bunu besliyor.





Aynı biçimde ortaya koyduğumuz vakit, para ve eforun bir yere ulaştığını görmek istememiz ve bizimle özdeşleşen şeyleri daha çok sevmemiz de burada büyük hisse sahibi. Son olarak ortaya koyduğumuz şeyler hakkında tabir yerindeyse yaptığımız güzellemeler de bu tesirin ortaya çıkmasına sebep olur. Sonuçta kimse gayretinin boşa gitmesini yahut gittiğini düşünmeyi istemez.

Bu tesirden korunmak ve hem elimizdekilerin hem de etraftakilerin farkında olabilmek için objektif olmak gerekiyor


Bunun için de gereksinimlerimizin ve isteklerimizin neler olduğu konusunu dürüstçe düşünmemiz gerekiyor. Örnek olarak farklı bir yerden bütün olarak satın alabileceğiniz bir mobilya IKEA’dakinden bir nebze ucuz olabilir. Bu noktada daha fazla ödeme yaparak IKEA'daki mobilyayı kurmak mı istersiniz yoksa yalnızca gereksiniminiz olan mobilyayı alıp öbür işlerinize dönmeyi mi?

Elbette dürüst olunduğu sürece bu seçeneklerden biri gerçek oburu yanlış diyemeyiz. Çünkü bunlar şahsî tercihlerinize nazaran vereceğiniz kararlar. Otomobil modellerinden koleksiyon yapan iki bireyden biri LEGO modellerini toplarken oburu diecast metal modelleri toplayabilir. Siz bu durumda hangi tarafta olurdunuz? Niyetlerinizi yorum kısmında paylaşabilirsiniz.

Kaynaklar: Medium, Barış Özcan, The Decision Lab, Pete Judo, Business Insider