Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Bloomberg Milyarderler Endeksi'ne nazaran, 203 milyar dolarlık servetiyle şu an dünyanın en güçlü insanı olan Jeff Bezos, garajında kurduğu Amazon'un CEO'luk misyonunu Andy Jassy'e devretti. Bezos'un çalkantılarla dolu 27 yıllık idaresinin ayrıntılarını Amazon çalışanları anlattı.
Takvimler 2004 yılını gösteriyordu. Amazon çoktan milyar dolarlar bedelinde bir şirket haline gelmişti. Şirketin CEO'luk koltuğunda Jeff Bezos oturuyordu.
Bezos, o seviyede bir CEO'dan hiç beklenmeyecek bir iş için yollara düşmüştü. Yanında teknik danışmanı Colin Bryar'la birlikte Amazon'un merkezinin bulunduğu Seattle'dan bir saat uzaktaki Tacoma'ya hakikat giden bir araçtaydılar. Amazon'un Tacoma'da bulunan müşteri hizmetleri merkezine gidiyorlardı. İki gün boyunca merkezde vakit geçirecek, şikayet süreçlerini yerinde inceleme bahtı elde edeceklerdi.
"Jeff'in gözleri büyüdü"
Lakin merkeze ulaştıklarında Bryar'ı bile şaşırtan bir şey oldu. Bezos kulağına kulaklığı taktı ve gelen aramaları kendisi yanıtlamaya başladı. Bilhassa bir eserle ilgili çok fazla şikayet gelmiş, Bryar'ın deyişiyle "Jeff'in gözleri büyümüştü".
Bezos'un çok net bir biçimde canı sıkıldı. Eserde bir sorun olduğu belirliydi lakin kimse bu durumu ilgililere bildirmemişti. Birebir gün herkese bir e-posta göndererek, problemli eserlerin işaretlenmesini kolaylaştıracak bir sistem geliştirilmesini istedi.
Bezos'un tüketici takıntısı
BBC'nin aktardığı bu olay örneklerden yalnızca biri. Amazon'da çalışanlar ve şirketin pratiklerini yakından takip edenlerin bildiği üzere Bezos'un bunun üzere birçok sıra dışı idare kararı bulunuyor. Kimileri bunu muvaffakiyetinin sırrı olarak nitelendirirken kimileri da teknoloji kesiminin bütün olumsuzluklarının Bezos'ta bedene geldiğini düşünüyor.
Hürriyet'in haberine nazaran Amazon'da çalışan herkes bir noktada Bezos'un "tüketici takıntısı" ile tanışıyor. Bezos için kâr uzun vadede ulaşılacak bir şey. Bir şirketin başarılı olması için evvel müşterilerinin keyifli olması gerekiyor ve bunun ne değerine olursa olsun sağlanması kural. Birçok kişi Bezos'un müşteri memnuniyetini kısa devirli kârın üzerinde tutma yaklaşımını "sistemli" sözüyle özetliyor.
Birinci haftadan kovulacağını sandı
Nadia Shouraboura'nın yaşadığı bir olay da bunun en güzel örneklerinden. 2004'te Amazon'da çalışmaya başlayan ve "S-takımı" diye isimlendirilen üst seviye yöneticiler grubuna dahil olan Shouraboura işe başladığı birinci günlerde kovulmanın eşiğinden döndüğünü BBC'ye anlattı.
Noel vakti alışverişlerin çok ağır olduğu bir periyottu ve Shouraboura, yeni bir raf tertibi geliştirerek maliyeti düşürmeyi amaçlamıştı. Fakat geliştirdiği tertip müşterilerin hayatını kolaylaştırmıyor, bilakis zorlaştırıyordu. Bunu Bezos'a söyledi ve hiç beklemediği bir karşılık aldı: "Çok yanlış düşünüyorsun" demişti Bezos, "Burada parayı nasıl optimize edeceğini düşünüyorsun. Bunun yerine müşterilerin problemini çöz birkaç haftaya yine gel ve masrafımızın ne olduğunu söyle".
Bezos'un 2007-2011 yılları ortasında hiç vergi ödememiş olması, Amazon'un acımasız ve tekelci bir tutum üstlendiğine dair tenkitler, depo ve dağıtım çalışanlarının çalışma şartlarından şikayetleriyle ilgili haberler düşünüldüğünde bu müşteri memnuniyeti hassasiyeti başları karıştırıyor. Fakat yakın grubunda çalışanlar Bezos'un bencil ve kimseyi önemsemeyen bir adam olduğu fikrine karşı çıkıyor. Onlara nazaran Bezos, 1,8 trilyon dolar bedelinde bir şirket ve efsanevi bir çalışma ideolojisi inşa etmiş bir vizyoner.
En evvel basın bülteni yazılıyor
Bezos'un idare anlayışının en dikkat çeken özelliklerinden biri sıkıntılara "tersinden" yaklaşması. Bu anlayışı "Amazon'a özel" diye özetleyen Bryar, örneğin yeni bir eser çıkarılacağı vakit, takımların takvimi karşıtından yürüttüğünü belirterek, "İlk iş bir basın bülteni yazılır ki bu olağanda şirketlerin en son yaptığı şeydir" sözlerini kullandı.
Tersten gitmek, Bezos'un vakit algısını göstermesi açısından da kıymetli. Vakit konusuna çok fazla baş yoran Bezos, bunun için birkaç yıl evvel Teksas'ta içi boşaltılmış bir dağın içine 10 bin yıl boyunca çalışacak bir saat inşa ettirmeye başladı. "Uzun Artık Saati" ismi verilen ve 42 milyon dolara mal olan bu proje Bezos için uzun vadeli düşünmenin gücünü sembolize ediyor.
İki pizzayla doyacak kadar insan kâfi
Bezos'un ideolojisinin kıymetli ayaklarından biri olan "iki pizza kuralı" da epey meşhur. Bezos'un toplantı verimliliğini sağlamak için ortaya attığı bu kurala nazaran, iştirakçilerin sayısı iki pizzayla doyabilecek kadar olmalı. PowerPoint sunumları yerine elle yazılmış notlar bulunmalı. Baskın karakterler toplantıyı alıp götürmemeli, odadaki herkes fikrini söylemeli. Üstelik her türlü fikir, vakit zaman bağıra çağıra da olsa, tartışılabilmeli.
Amazon'un 14 unsurluk liderlik prensiplerinin en kıymetli hususlarından biri de bu tartışmalarla ilgili: "Karşı çıkabilecek omurganız olsun. Başkanlar sadece toplumsal ahengi sağlamak için taviz vermemeli."
Odunsuz liderlik anlayışının idare piramidinde aşağıya hakikat inildikçe nasıl yorumlandığı ise biraz tartışmalı. Örneğin 2015'te New York Times'ın yayımladığı ve büyük ses getiren bir makalede, Amazon'un eski çalışanları "yaralayıcı çalışma kültürü"ne vurgu yapıyordu.
Yöneticiler otonom lakin sürücülere her dakika tekip
Bu kültürden en fazla ziyan görenlerin depo ve nakliye çalışanları olduğu da söylenebilir. Çünkü mühendislik, makineler ve icatlar üzere bahislere meraklı olan Bezos'un metrikler konusunda ise takıntılı olduğu biliniyor. Bu metrikleri yükseltme eforları, depo ve nakliye çalışanları üzerinde büyük baskı yaratıyor.
Geçtiğimiz ilkbaharda nakliye kamyonlarının şoförlerinin tuvalet molası veremedikleri için gereksinimlerini su şişeleri ve kahve bardakları yardımıyla giderdiklerinin ortaya çıkması bunun son noktası olarak değerlendirilmişti. Bu gerçeklerin tartışılmasına vesile olan Alabama'daki sendikalaşma gayretleri başarılı olamadı lakin "Her yaptığımız her an takip ediliyor" açıklamaları arşivlerde ve akıllarda yer etti.
Üst düzeylerde ise takibin, denetimin yerini otonomi alıyor. Bezos takımlarda otonominin inovasyonu tetiklediğini düşünüyor.
Yeni CEO da bu yüzden CEO oldu
Aslına bakılırsa Bezos'un akabinde CEO'luk koltuğuna oturacak olan Andy Jassy de tam bu nedenle seçildi. Jassy, temeli bir e-ticaret sitesi olan Amazon'un bulut bilişim hizmeti olan Amazon Web Services (AWS) fikrini bulup dünyanın en büyüğü haline getiren kişi.
Fikir birinci ortaya çıktığında Bezos, Jassy'e bir şirket içinde şirket kurması için gereken maddi ve manevi dayanağı sağlamıştı. Bezos bugün de Jassy'i bir yönetici olarak değil bir teşebbüsçü olarak görüyor.
Pekala Jassy'i nasıl bir Amazon bekliyor? Kısa karşılık: Çok büyük ve hala de büyümekte olan bir Amazon. Yalnızca e-ticaret ve bulut bilişim alanında değil, cümbüş ve reklam dallarında de kelam sahibi hale gelen Amazon'un gücü arttıkça bünyesinde çalışan eleman sayısı da artıyor. Aslına bakılırsa sayılar her şeyi söylemek için kâfi.
Herkesin hayatına bir yerinden dokunuyor
E-ticaretle başlayalım... Wall Street Journal'ın eMarketer'dan aktardığına nazaran, Amazon, ABD'deki tüm internet satışlarının yüzde 41'ini gerçekleştirerek piyasanın neredeyse yarısını elinde tutuyor. Bulut bilişim piyasasında Amazon, 2019 prestijiyle yüzde 45 hisseye sahip. En yakın rakibi Microsoft'un hissesi ise yüzde 17 civarında.
Reklam sanayisine bakarsak, Google ve Facebook üzere dijital reklam devleriyle çaba eden Amazon 2010'da girdiği piyasada hissesini şimdiden yüzde 10'un üzerine çıkarmış durumda. Facebook'un hissesi yüzde 25, Google'ınki ise yüzde 29 civarında.
Amazon son yıllarda Prime Görüntü, Fire Tv, Alexa üzere hizmetleri ve aygıtlarıyla insanların hayatlarındaki yerini daha da perçinledi. Hatta Alexa ve Fire TV, ABD'de Amazon'un en çok satan eserler listesinde doruktan inmiyor. (Bunda daima uygulanan indirimlerin de hissesi büyük elbette.)
Yeni çalışanlar, yeni depolar
Epey popülerlik, çalışan sayısının da sistemli olarak artması manasına geliyor. Geçtiğimiz yıl pandeminin de bir sonucu olarak Amazon çok büyük bir işe alım operasyonu başlattı. Dünya genelinde 500 binden fazla yeni çalışanı bünyesine katan Amazon'un birkaç yıl içinde ABD'nin en büyük patronu olan Walmart'ı sollaması bekleniyor.
2020 ilkbaharında 175 bin kişi işe alındı. Bunların 125 bininin kalıcı olacağı açıklandı. Eylülde 100 bin yeni işçi eklendi. Mayısta ise 75 bin kişilik bir alım daha yapıldı. Artık yalnızca depolarda değil idare katında da işe alımlar oldu. Amazon ABD'deki 950 bin çalışanından 130 bininin ofislerde vazife yaptığını açıkladı.
Yeniden pandemide artan talebin sonucu olarak Amazon ülke genelinde depolar açtı. Müşterilere verilen azamî 24 saatte teslimat kelamını tutabilmeyi amaçlayan Amazon'un yedisi dışında tüm eyaletlerde depoları bulunuyor.
Sinemalarla dizilerle isminden kelam ettiriyor
Amazon Studios'un 2010 yılında hayata geçmesiyle Amazon film endüstrisine de adım atmış oldu. 10 yılda en saygın üretimci ve dağıtıcılardan biri haline gelen Amazon Studios, "Sound of Metal" ve "Manchester by the Sea"nin Oscar muvaffakiyetleri ve Michael B. Jordan üzere tanınmış isimlerin yer aldığı imaller ile isminden kelam ettirdi. "Marvelous Mrs. Maisel" üzere diziler de Altın Küre, Emmy, Ekran Oyuncuları Sendikası üzere birçok topluluğun merasimlerinden ödüllerle döndü.
Sinema ve dizilerin yanı sıra Amazon oyunlar üretiyor ve kendi müzik streaming hizmetine de sahip. Son olarak MGM'i satın almakta olduğunu açıklayan şirket, bu sayede James Bond üzere büyük sinema serilerine de erişmiş olacak.
Bunların yanında Amazon bünyesinde, Whole Foods market zinciri ve bir online eczane de bulunuyor.
Bezos tüm bu dalların birbirini beslediğini geçmişte sık sık lisana getirdi. Amazon Prime aboneleri hem Whole Foods'da indirim alıyor hem Prime Görüntü'ye erişim hakkı elde ediyor. Perakende satışlardaki artış daha fazla satıcıyı Amazon'a çekiyor. Bu da reklam satışını artırıyor. Prime Görüntü'nün en büyük rakibi Netflix, muhtaçlıklarının değerli bir kısmını AWS üzerinden karşılıyor.
Koltuğu bırakan dördünce 'big tech' CEO'su
Bezos, "Big Tech" denen büyük teknoloji şirketlerinin kurucuları ortasında CEO'luğu bırakan dördüncü isim. 2000'de Microsoft'un kurucusu Bill Gates, 2011'de Apple'ın kurucusu Steve Jobs, 2015'te ise Google'ın kurucusu Larry Page, şirketlerinin idaresini güvendikleri isimlere devretti.
Bezos bu bahiste biraz gecikmiş üzere görünüyor. Çünkü şu an dünyanın en kıymetli şirketi olan Apple, Jobs misyonu bıraktığında Amazon'un şu anki yıllık cirosunun dörtte birini üretiyordu. Amazon ise şu an yılda 400 milyar dolar gelir üretiyor ve hala yüzde 30'luk bir süratle büyüyor. Üstte da dediğimiz üzere Jassy'nin projesi olan AWS, bu gelirin en kıymetli kısmını oluşturuyor.
Gelecek yıl Amazon'un Walmart'ı geride bırakarak yıllık satış sayıları bağlamında ABD'de birinci sıraya yerleşmesi bekleniyor. 5 yıl evvel Amazon Walmart'ın dörtte biri büyüklüğünde bile değildi.
