İklim Nedir? İklim Çeşitleri Nelerdir?

Yüzlerce km² ’lik sahaları etkileyen büyük iklim gruplarına makroklima adı verilmektedir bununla birlikte makroklimalar içerisinde, öbür iklim özellikleri bildiren özel koşullu minik iklim alanlarına da mikroklima denilmektedir Genel özellikleri bakımından yeryüzünde görülen başlıca iklim tipleri sıcak iklimler, ılıman iklimler ve soğuk iklimler olarak üç gruba ayrılır Bu iklimler kendi içlerinde yağış miktarı ve rejimi, kış ılıklığı, takvim sıcaklık ortalamaları gibi özellikler de dikkate alınarak daha alçak iklim tiplerine ayrılır İklim tiplerini ayırmada en etkili kıstas doğal bitki örtüleridir Hem bölgede yetiştirilen tarım ürünlerine bakılarak da iklim tipleri hakkında açıklama yapılabilir Yerşekillerinin boy ve uzanış yönlerinin, yel ve hava kütlelerinin, kara ve deniz dağılımının farklı olması gibi nedenlerden nedeniyle iklim ve bitki örtüleri yeryüzünde düzenli kuşaklar oluşturamazlar
A) SICAK İKLİMLER
1 EKVATORAL İKLİM
Görüldüğü Yerler
•*** 10° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür
•*** Bu iklimin etkin olduğu esas yerler Amazon ve Kongo havzaları, Gine Körfezi kıyıları ile Endonezya ve Malezya ’nın büyük bir bölümüdür
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** Takvim ortamala sıcaklık 25 °C civarındadır
•*** Yıllık sıcaklık farkı 4 °C yi geçmez Bunun nedeni bu bölgeye güneş ışınlarının yere düşme açılarının fazla değişmemesi ile nem miktarının pozitif olmasıdır
•*** Yağışlar konveksiyoneldir
•*** Yağış rejimi düzenlidir
•*** Yıllık yağış miktarı 2000 mm ’den fazladır Ekinoks tarihlerinde yağışlar en üstteki düzeye erişir
Bitkiler
•*** İklimin ıslak ve sıcak olmasından dolayı bu bölgelerde tekrar tekrar yeşil olan yağmur ormanları yer almaktadır
•*** Bu ormanlardaki ağaçların boyları 5060 metreler arasındadır
•*** Yoğun ve sık olmalarından dolayı zemine güneş ışınları pozitif sızamamaktadır
2 TROPİKAL İKLİM (SubtropikalSavan)
Görüldüğü Yerler
•*** 10° – 30° kuzey ve güney enlemleri aralarında görülür
•*** Sudan, Çad, Nijerya, Parasal, Moritanya, Brezilya, Venezüella, Kolombiya, Peru ve Bolivya bu iklimin etkili olduğu yerlerdir
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** Yıllık ortalama sıcaklık 20 °C civarındadır
•*** Yıllık sıcaklık farkı azdır
•*** Yazlar yağışlı, kışlar kuraktır
•*** Yıllık yağış miktarı 1000 – 2000 mm arasındadır
•*** Yağışlar konveksiyonel kökenli olup yağmur şeklindedir
Ot Gibi Yaşama
•*** Doğal bitki örtüsü yaz yağışları ile yeşeren gür ve boylu boslu (1 1,5 m) otlardan oluşan savanlardır
•*** Savanlar arasında aralıklı ağaç topluluklarına rastlanır
•*** Savan iklim bölgesinde aslan, kaplan, fil, zürafa, antilop gibi hayvanlar yaşar
3 MUSON İKLİMİ
Görüldüğü Yerler
•*** Asya Kıtası ’nın güney doğusunda görülür
•*** Bu iklim tipinin oluşmasında muson rüzgarları etkin olmuştur
•*** Güney Hindistan, Güney Çin, Güneydoğu Asya, Japonya ve Mançurya gibi yerler muson iklimin etkili olduğu esas alanlardır
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** Yaz mevsiminde sıcaklıklar 25 “C ’yi geçer Kışın ise sıcaklıklar azalır Bu mevsimde sıcaklık şartları coğrafi konuma alt olarak değişiklik gösterir
•*** Takvim ortalama yağış 2000 mm civarındadır Muson rüzgarlarının yazın denizden karaya doğru esmesi sonucu yağışların büyük çoğunluğu yazın düşer
•*** Kışlar ise genelde kurak geçer Dünya ’nın en çok yağış alan yerleri muson bölgesindedir (Çerapunçi takriben 12000 mm)
•*** Muson iklimindeki yağışlar başlıca yamaç (orografik) yağışları türünde olup yağmur şeklindedir
Ot Gibi Yaşama
•*** Doğal ur yazın yağışlarla yeşeren geniş yapraklı muson ormanları ile uzun boylu ot topluluklarıdır
•*** Muson ikliminde şeker kamışı, akarsu, pirinç ve dağıtılmış tropikal ürünler doğal olarak yetiştirilir
4 ÇÖL İKLİMİ (Sıcak ve Verimsiz İklim)
Görüldüğü Yerler
•*** Devingen yüksek basıncın etkin olduğu dönenceler civarı 100 mm ’nin altında yağış alır Bundan dolayı bu alanlarda çöl iklimi görülür
•*** Bu çöllerin başlıcaları; Kuzey Amerika ’da Meksika Çölü ile Arizona Çölü, Güney Amerika ’da Atakama Çölü, Afrika ’nın kuzeyinde Büyük Sahra, güneyinde Kalahari, Ortadoğuda iran ve Arabistan çölleri ile Avustralya ’nın iç kesimlerinde bulunan Büyük Kum, Gibson ve Büyük Viktorya çölleridir
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** Bu iklimin en bariz özelliği yağışların fazla eksik olmasıdır
•*** Yağışlar başlıca 100 mm den azdır
•*** Bu iklim bölgesinde nem miktarının az olmasından nedeniyle jurnal sıcaklık farkı fazla fazladır (40 – 50 °C)
Bitki Örtüsü
•*** Çöl bölgeleri tümör yönünden son derece fakirdir Çoğunlukla kurakçıl otlar ve kaktüslerden oluşur
•*** Hem orta kuşak karalarının deniz etkisinden uzaktan iç kesimlerinde karasal çöl iklimi görülür Buralarda yazlar fazla sıcak kışlar fazla soğuk geçer, sıcaklık farkı fazladır, yağış azdır Asya ’nın iç kesimlerindeki Gobi, Karakum ve Kızılkum çölleri karasal çöl ikliminin görüldüğü başlıca alanlardır
•*** Çöl bölgeleri nüfus yönünden Dünya ’nın en tenha yerlerindendir Bu alanlarda yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerler ile akarsuların geçtiği sahalar tarım ve yerleşme için kullanışlı alanlardır
B) ILIMAN İKLİMLER
1 AKDENİZ İKLİMİ
Görüldüğü Yerler
•*** Genelde 30° – 40° enlemleri arasındaki kıyılarda görülür
•*** Akdeniz çevresinde, Amerika ’nın batısında Kaliforniya kıyıları ile Orta Şili ’de, Afrika ’nın güneyindeki Kap bölgesinde ve Avustralya ’nın güneybatısında görülür
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** Akdeniz ikliminin etkili olduğu yerlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılık ve yağışlıdır
•*** Takvim sıcaklık ortalaması 15 – 20 °C arasında olup takvim sıcaklık farkı ise 18 °C civarındadır
•*** Yıllık yağış miktarı 600 – 1000 mm arasındadır
•*** Akdeniz ikliminde kış döneminde gönder yönünden ilerleyen hava kütleleri ile ekvatora yakin bölgeden gelen sıcak hava kütleleri karşılaşmakta ve cephesel yağışlar oluşmaktadır Yazın ise bu bölgelerde tropikal hava kütleleri etkisini gösterdiğinden sıcak ve kurak iklim özellikleri oluşmaktadır Özellikle kışın cephe yağışları görülen bu iklim bölgesinde yazlar kurak geçmektedir

Tümör
•*** Kısa boylu ağaçlardan oluşan makilerdir
•*** Zeytin, zakkum, defne, mersin gibi türleri vardır
2 OKYANUSAL İKLİM (Ilıman iklim)
Görüldüğü Yerler
•*** Çoğunlukla 40° – 60° enlemleri aralarında görülür
•*** Batı Avrupa, Kuzey Amerika ’nın kuzeybatısı, Güney Şili, Avustralya ’nın güney doğusu ile Yeni Zelanda ’da görülür
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** Bu iklim tipinin görüldüğü yerlerdeki sıcaklık ve yağış şartları üstünde batı rüzgarları ile sıcak okyanus akıntılarının büyük etkisi vardır
•*** Yazları serin kışları ılık geçer
•*** Takvim sıcaklık ortalaması 14 15 °C civarında olup takvim sıcaklık farkı 10 15 °C civarındadır
•*** Yıllık yağış miktarı 1000 – 1500 mm dir
•*** Batı rüzgarlarının etkisi ile her mevsim yağış alır
Bitki Örtüsü
•*** Hain alanlarda geniş yapraklı yüksek alanlarda ise iğne yapraklı ormanlardan oluşur
3 KARASAL İKLİM
Görüldüğü Yerler
•*** Orta kuşakta deniz etkisinin sokulamadığı karaların iç kısımlarında görülür
•*** Doğu Avrupa, Sibirya ve Kuzey Amerika ’nın iç kısımları bu iklim tipinin etkili olduğu alanlardır
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** Bu iklimin görüldüğü yerlerde kışlar fazla soğuk ve uzun sürer Yazlar ise kısa ve sıcaktır
•*** Takvim sıcaklık ortalaması 0° ile 10° arasındadır Yıllık sıcaklık farkı fazladır (20 – 40 °C)
•*** Takvim yağış miktarı 400 – 600 mm arasında değişir
•*** Yağış maksimum yazın, en az kışın düşer Oysa kış yağışları başlıca kar şeklindedir Karlar toprak üzerinde 45 ay kalabilir
Ot Gibi Yaşama
•*** Doğal ot gibi yaşama iğne yapraklı ağaçlardan oluşan tayga ormanlarıdır
•*** Yağışların azaldığı yerlerde ise çayır ve step (bozkır) görülür
4 STEP İKLİMİ (Sanki kurak iklim)
Görüldüğü Yerler
•*** Orta kuşakta deniz etkisinden uzak karaların iç kesimlerinde şiddetli karasal iklimden diğer step (sözde kurak karasal) iklimi görülür
•*** Bu yerlerde günlük ve yıllık sıcaklık farkları şiddetli karasal iklimin görüldüğü yerlere tarafından daha azdır
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** Step iklimlerinde yıllık sıcaklık farkı 1530 °C arasındadır
•*** Takvim yağış miktarı 300 – 500 mm ’dir
•*** azami yağış ilkbaharda görülür
Orta kuşakta görülen step iklimi haricen sıcak kuşakta görülen step iklimleride vardır
Sıcak kuşakta görülen step iklimi genellikle 1520 °C enlemleri arasında savan ve çöl iklimleri aralarında geçiş iklim özelliği gösterir Bunlara Tropikal Step İklimi denir
Çöl iklimi ile Akdeniz iklimi arasındaki steplere ise Subtropikal Step İklimi denir
Ur
•*** Yağışlarla yeşeren, kurak mevsimde sararan kısa boylu otlardan oluşan step (bozkır)tir
•*** Insanlar göre ormanların kesilerek ya da yakılarak ortadan kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara antropojen bozkır denir
C) SOĞUK İKLİMLER
1 TUNDRA İKLİMİ
Görüldüğü Yerler
• Kuzey Yarımküre ’de 60° paraleli civarı ile yelken direği ikliminin yayılış alanı arasındaki bölgelerde görülür
•*** Avrupa ’nın kuzey kıyıları, Kuzey Sibirya, Kuzey Kanada, Grönland Adası kıyıları ve orta kuşaktaki yüksek dağlarda etkilidir
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** En sıcak ayın ortalaması zeka 10 °C ’yi pozitif geçmez
•*** Sıcaklıklar kışın – 30 °C ile – 40 °C arasındadır
•*** Yıllık sıcaklık farkının 60 °C ’yi bulduğu yerler vardır
•*** Yağışlar ortalama 200 – 250 mm ’dir
Tümör
•*** Toprak, yılın büyük bölümünde donmuş halde bulunur
•*** Yazın toprağın üstteki kısmının buzları çözülür ve zemin bataklık haline dönüşür
•*** ot gibi yaşama çalı, alg ve yazın yeşeren otlardır Bunlara tundra denir
2 GÖNDER İKLİMİ
Görüldüğü Yerler
Kuzey Kutbu çevresinde, Grönland ’ın iç kısımlarında ve Antarktika ’da görülür
Sıcaklık ve Yağış Özellikleri
•*** Sıcaklık genelde – 40 °C civarındadır
•*** Takvim sıcaklık farkı 20° – 30°C arasındadır
•*** Ortalama yağış 200 mm ’dir
•*** tümör yoktur
•*** Zemin buzullarla kaplıdır
•*** Karalar üzerindeki buzlardan koparak denize düşen buzullara aysberg, deniz suyunun donmasıyla oluşan buzullara ise bankiz denir
3 YÜKSEK DAĞ İKLİMİ
•*** Ilıman ve sıcak kuşaktaki dağların zirvelerinde görülür
•*** Himalayalar, Sarp Kayalık ve And dağları bu iklimin görüldüğü başlıca alanlardır
•*** Sıcaklık yıl her tarafında düşüktür, yağış azdır, sıcaklık farkı fazladır
•*** Zeminin buzullarla çizgili olmadığı yerlerde aralıklı otlar yetişmektedir
İklim ve Bitki Örtüsü İlişkisi
Bir yerdeki bitki örtüsü daha fazla sıcaklık ve yağış şartlarının ortak etkisi sonucunda gelişir Genelde yağışın çok olduğu yerlerde bitki örtüsü ormanlardan oluşur Yağış azaldıkça bitkiler cılızlaşır Her iklim bölgesinin karakteristik bir ur bulunmaktadır Sadece kutup ikliminde sıcaklık yetersiz olduğundan tümör bulunmamaktadır
Bir bölgenin iklimini en iyi gösteren ayırıcı özellik orada yetişen doğal bitki örtüşüdür Örneğin daha önce hiç gitmediğimiz bir ülkede zakkum, mersin, lavanta ve zeytin gibi bitkileri görürsek burada Akdeniz ikliminin etkili olduğunu söyleyebiliriz
Doğal bitki örtüsünün dağılımını etkileyen esas faktörler sıcaklık ve yağıştır Sıcaklık ve yağış, yerşekilleri ve denize tarafından konuma emrindeki olarak değiştiği için doğal bitki örtüleri de dünya üstünde ahenkli dağılmamıştır bu nedenle Ekvator ’dan kutuplara dürüst bitki örtüleri düzenli kuşak oluşturamazlar
Dağ eteğinden zirveye içten ormanların dağılışı aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi kuşaklar oluşturur Belli bir yükseltiden sonradan ise orman örtüsü seyrekleşir ve ortadan kalkar Bu sınıra orman üst sınırı denir
Ekvator ’dan kutuplara dürüst orman üstteki sınırının yükseltisi azalır Bunun yanına buharlaşma şiddeti, yağışın yıl içindeki dağılımı, denize tarafından konum, bakı gibi özellikler de doğal bitki örtüsünün dağılımını etkiler Enlem farkı arttıkça bitkiler çeşitliliği de artar