İlk Türk Devletleri (Geniş Arşiv)

Türk Destanları

Tüm dünya edebiyatlarında olduğu gibi Türk Edebiyatının da ilk örnekleri destanlardır Türk edebiyat geleneği içinde epopeterimi aniden pozitif nazım şekli ve türü için kullanılmış ve kullanılmaktadır Eski Türk Edebiyatı nazım şekillerinden mesnevilerin bir bölümü ve manzum hikayeler, Anonim edebiyatta ve Ãşık edebiyatında koşma veya mani dörtlükleri ile yazılan veya söylenen ferdi, sosyal,tarihi, dokunaklı ya da gülünç olayları tahkiye tekniği ile farklı alanlara yönlendirilmiş uslûplarla aktaran nazım türüne ve bu yazıda ele alınan kainatın, insanlığın, milletlerin yaradılışını , gelişimini, hayatta kalma mücadelelerini ve değişik olay ve nesnelerle ilgili sebeb açıklayan ve Batı Edebiyatında destanterimiyle anılan eserlerin tamamı da Türk edebiyatı geleneği içinde destanadı ile anılmaktadır Bütün dünya edebiyatlarının açılış eserleri olan destanlar, değişik konularda oluşum hikayeleri yanına, milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış bir kahramanın ya da tarih olayının ahali muhayyilesinde ortak amblem ve ifadelerle zenginleştirilmiş uzun manzum hikayeleridir Destanlar bütün bir milletin ortak mücadelesini karşılıklı değerler, kurallar, anlamlar bütünlüğü içinde yorumladığı ve yaşatıldığı toplumun geçmişini ve geleceğini temsilcilik ettiği için dünya edebiyatının en ülkücü eserleri olarak kabul edilirler Destanlar daima tarihi gerçekleri dürüst biçimde nakletmezler Destanlarda tarihi olay ve kahramanlar milletin müşterek bilinçaltının, vicdanının özlem, beklenti ,doğruları ve değerleri ile idealleştirilir, eski hatıralarla birleştirilerek tarihi gerçekmiş gibi anlatılırlarHer milletin milli kimlik ve nitelikleri, karşılıklı dünya görüşü , anı ve beklentileri yanına kusurları ve yanlışları da destanlarına yansır Cihangirlik tutkusu, baskı, binicilik ve savaşcılık yanına verdiği güya durma , acizlere ve mağluplara zevk ile girişim, tezgâhtar olma Türk destanlarında dile getirilen müşterek değer ve kabullerdir Türk destanları,kainatın, insanın, kadının ve erkeğin yaradılışı, Türk milletinin doğuşu, çeşitli Türk devletlerinin kuruluş gelişme, çöküşleri, başarı ve yenilgileri gibi konularla beraber o kadar fazla sebeb açıklayıcı efsaneyi de içinde barındırır birincil örneklerinin manzum olduğu kabul edilen Türk destanlarından Kırgız Türkleri arasında yaşamış Manas destanı dışarıya tamamen günümüze gelebilen misal bulunmamaktadırDiğer Türk destanları dağıtılmış kaynaklarda özet, epizot, anı, kısaltılmış seçme metinler halinde bulunmaktadır

Türk tarihine anahatlarıyla bakıldığında Türk hayatı fetihlerle başlamış ve yeni toprakları yurt edinerek gelişmiştir ilk anayurt olan Orta Asya hiç bir vakit terkedilmemiştir Türk halkları ilk anayurt olan Orta Asya'dan itibaren dünya coğrafyası üstünde geniş alana yayılmış ve bugün yedi Türk cumhuriyetinde, böylece çok özerk toplulukda ve farklı alanlara yönlendirilmiş devletlerin idaresinde azınlık halinde yaşamaktadır Türk kültürü de tarih ve coğrafyadaki çok boyutluluğa paralel olarak çeşitlenmiş farklı seviye ve birikimlerle zenginleşerek ve farklılaşarak ancak birincil kaynaktan gelen ortaklıklarını sürdürerek günümüze ulaşmıştır Bu sebeble Türk destanları da tarihi ve coğrafi çok boyutluluğun getirdiği dil ve kültür dairelerine paralel olarak çeşitlenmiştir Türk destanları, anahatlarıyla kültür dairelerine, kronolojik ve içinde teşekkül ettikleri ya da muhafaza edildikleri siyasi birliklere kadar şöyle sınıflandırılmaktadırlar:


Birincil Türk Destanları


1Altay Yakut Oluşum Destanı

2Sakalar Dönemi

aAlp Er Tunga Destanı

bşu Destanı

3Hun Dönemi Oğuz Kağan Destanı

4Gök Türk Dönemi

aBozkurt Destanı

bErgenekon Destanı

5Uygur Dönemi

a Türeyiş Destanı

b Göç Destanı *