Turk Destanları
Butun dunya edebiyatlarında olduğu gibi Turk Edebiyatının da ilk ornekleri destanlardır Turk edebiyat geleneği icinde destanterimi birden fazla nazım şekli ve turu icin kullanılmış ve kullanılmaktadır Eski Turk Edebiyatı nazım şekillerinden mesnevilerin bir bolumu ve manzum hikayeler, Anonim edebiyatta ve Ãşık edebiyatında koşma veya mani dortlukleri ile yazılan veya soylenen ferdi, sosyal,tarihi, acıklı veya gulunc olayları tahkiye tekniği ile ceşitli uslûplarla aktaran nazım turune ve bu yazıda ele alınan kainatın, insanlığın, milletlerin yaradılışını , gelişimini, hayatta kalma mucadelelerini ve ceşitli olay ve nesnelerle ilgili sebeb acıklayan ve Batı Edebiyatında epopeterimiyle anılan eserlerin tamamı da Turk edebiyatı geleneği icinde destanadı ile anılmaktadır Butun dunya edebiyatlarının başlangıc eserleri olan destanlar, ceşitli konularda yaradılış hikayeleri yanında, milletlerin hayatında buyuk yankılar uyandırmış bir kahramanın veya tarih olayının millet muhayyilesinde ortak sembol ve ifadelerle zenginleştirilmiş uzun manzum hikayeleridir Destanlar butun bir milletin ortak mucadelesini ortak değerler, kurallar, anlamlar butunluğu icinde yorumladığı ve yaşatıldığı toplumun gecmişini ve geleceğini temsil ettiği icin dunya edebiyatının en ulkucu eserleri olarak kabul edilirler Destanlar her zaman tarihi gercekleri doğru bicimde nakletmezler Destanlarda tarihi olay ve kahramanlar milletin ortak bilincaltının, vicdanının istek, beklenti ,doğruları ve değerleri ile idealleştirilir, eski hatıralarla birleştirilerek tarihi gercekmiş gibi anlatılırlarHer milletin milli kimlik ve nitelikleri, ortak dunya goruşu , hatıra ve beklentileri yanında kusurları ve yanlışları da destanlarına yansır Cihangirlik tutkusu, kuvvet, binicilik ve savaşcılık yanında verdiği sozde durma , acizlere ve mağluplara hoşgoru ile yaklaşma, yardımcı olma Turk destanlarında dile getirilen ortak değer ve kabullerdir Turk destanları,kainatın, insanın, kadının ve erkeğin yaradılışı, Turk milletinin doğuşu, ceşitli Turk devletlerinin kuruluş gelişme, cokuşleri, zafer ve yenilgileri gibi konularla beraber pek cok sebeb acıklayıcı efsaneyi de icinde barındırır ilk orneklerinin manzum olduğu kabul edilen Turk destanlarından Kırgız Turkleri arasında yaşayan Manas destanı dışında butunuyle gunumuze gelebilen ornek bulunmamaktadırDiğer Turk destanları ceşitli kaynaklarda ozet, epizot, hatıra, kısaltılmış secme metinler halinde bulunmaktadır
Turk tarihine anahatlarıyla bakıldığında Turk hayatı fetihlerle başlamış ve yeni toprakları yurt edinerek gelişmiştir ilk anayurt olan Orta Asya hic bir zaman terkedilmemiştir Turk halkları ilk anayurt olan Orta Asya'dan itibaren dunya coğrafyası uzerinde geniş alana yayılmış ve bugun yedi Turk cumhuriyetinde, pek cok ozerk toplulukda ve ceşitli devletlerin idaresinde azınlık halinde yaşamaktadır Turk kulturu de tarih ve coğrafyadaki cok boyutluluğa paralel olarak ceşitlenmiş farklı seviye ve birikimlerle zenginleşerek ve farklılaşarak ancak ilk kaynaktan gelen ortaklıklarını surdurerek gunumuze ulaşmıştır Bu sebeble Turk destanları da tarihi ve coğrafi cok boyutluluğun getirdiği dil ve kultur dairelerine paralel olarak ceşitlenmiştir Turk destanları, anahatlarıyla kultur dairelerine, kronolojik ve icinde teşekkul ettikleri veya muhafaza edildikleri siyasi birliklere gore şoyle sınıflandırılmaktadırlar:
İlk Turk Destanları
1Altay Yakut Yaradılış Destanı
2Sakalar Donemi
aAlp Er Tunga Destanı
bşu Destanı
3Hun Donemi Oğuz Kağan Destanı
4Gok Turk Donemi
aBozkurt Destanı
bErgenekon Destanı
5Uygur Donemi
a Tureyiş Destanı
b Goc Destanı
Butun dunya edebiyatlarında olduğu gibi Turk Edebiyatının da ilk ornekleri destanlardır Turk edebiyat geleneği icinde destanterimi birden fazla nazım şekli ve turu icin kullanılmış ve kullanılmaktadır Eski Turk Edebiyatı nazım şekillerinden mesnevilerin bir bolumu ve manzum hikayeler, Anonim edebiyatta ve Ãşık edebiyatında koşma veya mani dortlukleri ile yazılan veya soylenen ferdi, sosyal,tarihi, acıklı veya gulunc olayları tahkiye tekniği ile ceşitli uslûplarla aktaran nazım turune ve bu yazıda ele alınan kainatın, insanlığın, milletlerin yaradılışını , gelişimini, hayatta kalma mucadelelerini ve ceşitli olay ve nesnelerle ilgili sebeb acıklayan ve Batı Edebiyatında epopeterimiyle anılan eserlerin tamamı da Turk edebiyatı geleneği icinde destanadı ile anılmaktadır Butun dunya edebiyatlarının başlangıc eserleri olan destanlar, ceşitli konularda yaradılış hikayeleri yanında, milletlerin hayatında buyuk yankılar uyandırmış bir kahramanın veya tarih olayının millet muhayyilesinde ortak sembol ve ifadelerle zenginleştirilmiş uzun manzum hikayeleridir Destanlar butun bir milletin ortak mucadelesini ortak değerler, kurallar, anlamlar butunluğu icinde yorumladığı ve yaşatıldığı toplumun gecmişini ve geleceğini temsil ettiği icin dunya edebiyatının en ulkucu eserleri olarak kabul edilirler Destanlar her zaman tarihi gercekleri doğru bicimde nakletmezler Destanlarda tarihi olay ve kahramanlar milletin ortak bilincaltının, vicdanının istek, beklenti ,doğruları ve değerleri ile idealleştirilir, eski hatıralarla birleştirilerek tarihi gercekmiş gibi anlatılırlarHer milletin milli kimlik ve nitelikleri, ortak dunya goruşu , hatıra ve beklentileri yanında kusurları ve yanlışları da destanlarına yansır Cihangirlik tutkusu, kuvvet, binicilik ve savaşcılık yanında verdiği sozde durma , acizlere ve mağluplara hoşgoru ile yaklaşma, yardımcı olma Turk destanlarında dile getirilen ortak değer ve kabullerdir Turk destanları,kainatın, insanın, kadının ve erkeğin yaradılışı, Turk milletinin doğuşu, ceşitli Turk devletlerinin kuruluş gelişme, cokuşleri, zafer ve yenilgileri gibi konularla beraber pek cok sebeb acıklayıcı efsaneyi de icinde barındırır ilk orneklerinin manzum olduğu kabul edilen Turk destanlarından Kırgız Turkleri arasında yaşayan Manas destanı dışında butunuyle gunumuze gelebilen ornek bulunmamaktadırDiğer Turk destanları ceşitli kaynaklarda ozet, epizot, hatıra, kısaltılmış secme metinler halinde bulunmaktadır
Turk tarihine anahatlarıyla bakıldığında Turk hayatı fetihlerle başlamış ve yeni toprakları yurt edinerek gelişmiştir ilk anayurt olan Orta Asya hic bir zaman terkedilmemiştir Turk halkları ilk anayurt olan Orta Asya'dan itibaren dunya coğrafyası uzerinde geniş alana yayılmış ve bugun yedi Turk cumhuriyetinde, pek cok ozerk toplulukda ve ceşitli devletlerin idaresinde azınlık halinde yaşamaktadır Turk kulturu de tarih ve coğrafyadaki cok boyutluluğa paralel olarak ceşitlenmiş farklı seviye ve birikimlerle zenginleşerek ve farklılaşarak ancak ilk kaynaktan gelen ortaklıklarını surdurerek gunumuze ulaşmıştır Bu sebeble Turk destanları da tarihi ve coğrafi cok boyutluluğun getirdiği dil ve kultur dairelerine paralel olarak ceşitlenmiştir Turk destanları, anahatlarıyla kultur dairelerine, kronolojik ve icinde teşekkul ettikleri veya muhafaza edildikleri siyasi birliklere gore şoyle sınıflandırılmaktadırlar:
İlk Turk Destanları
1Altay Yakut Yaradılış Destanı
2Sakalar Donemi
aAlp Er Tunga Destanı
bşu Destanı
3Hun Donemi Oğuz Kağan Destanı
4Gok Turk Donemi
aBozkurt Destanı
bErgenekon Destanı
5Uygur Donemi
a Tureyiş Destanı
b Goc Destanı