İlk Turk Devletlerinde Kultur Ve Medeniyet Devlet Yonetimi

İlk Turk Devletlerinde Devlet Yonetimi

A) DEVLET: İslamiyet'ten once Turkler devlete İL veya EL demişlerdir
Hukumdarların Unvanları: Turkler Hukumdarlarına Şanyu, Tanhu, Hakan, Han, Yabgu, İlteber, İdikut, Erkin gibi unvanlar vermişledir

Turk Hukumdarlarının Tahta Cıkışı Tarih Boyunca Kac Değişik Şekilde Meydana Gelmiştir?
1 Hanedan uyeleri arasında siyasi ve askeri mucadeleyi kazanan hukumdar olarak tahta cıkıyordu (En sık rastlanan durum)
2 Hukumdarın rakipsiz aday olması (Bu durumda taht kavgası olmadan başa geciyordu )
3 Secim Usulu (Kengeş, toy veya kurultay denilen devletin ileri gelenlerinden oluşan meclisin toplanarak hanedan uyelerinden birini tahta gecirmesi
4) Ekber ve Erşed (En yaşlı ve Olgun) olanın başa gecmesi (Bu yontem III Ahmet zamanından itibaren sadece Osmanlı Devletinde uygulanmıştır

Hakanın Gorevleri: Hukumdarlık guc ve yetkilerini Tanrıdan ( Tengri ) alan hakanların onde gelen gorevi, milletini refah ve barış icinde ozgur olarak yaşatmaktı Ayrıca ulke capında asker toplamak, orduyu idare etmek, devletin yuksek meclisini yonetmek, hakanın gorevleri arasındaydı

Hukumdarlık Sembolleri: Turk devletlerinde hakan, idare etme yetkisi ve devlet başkanı sıfatını belirten bazı sembollere sahipli Bunlar otağ (hakan cadırı), taht, tuğ (sancak, bayrak), davul ve sorguc (serpuş)'tur Hakan'ın belirli zamanlarda devlet ileri gelenlerine ve halka, torenlerde resmi ziyafet vermesi hukumdarlık
gereğiydi

Hatun (Katun): Hakanın eşine hatun denirdi Turk devlet idaresinde hatun da soz sahibiydi Savaşlarda hakanın yanında yer alan hatun, devlet adamı gibi eğitilir ve yetiştirilirdi Boylece devlet idaresi ve komşu devletler hakkında bilgi sahibi olur, gerektiğinde devlet başkanlığı yapar, elci kabul eder ve devlet meclisine katılabilirdi

Veliaht: Hakanın olumunden sonra onun yerine gecen veliahtın buyuk oğul olması gerekli değildi Tahta gececek kişinin coğunlukla faydalı ve başarılı olabilecek yeteneğe sahip bir hanedan uyesi olması, on planda tutulmuştur Ayrıca veliaht kucuk yaşta ise, amcasının tahta gecmesi mumkun olabiliyordu

DİKKAT : Tanrı tarafından hakana verildiği duşunulen yonetme hakkının kan aracılığıyla hakanın butun evlatlarına da gecmiş olduğu duşuncesi, her prensin ( tegin ) tahtta hak iddia etmesine yol acabiliyordu Bu suretle kardeşler arasında doğan taht mucadelesi, ustun gelen tarafın hakan olmasına kadar surerdi Ancak bu mucadeleler devletin zayıflaması, hatta parcalanmasına dahi yol acabilmektedir

Kimler Turk Devletlerinde Hukumdar Olabilirdi?
Hanedandan olan butun erkeklerin hukumdar olma hakları vardı (Kardeşler, kardeş cocukları, amca, amca cocukları ve diğer hanedan uyeleri )

Kut Anlayışı Nedir?
Turkler devleti yonetme yetkisinin TANRI tarafından verildiğine inanıyorlardı Tanrı tarafından verilen bu yonetme hakkına KUT diyorlardı KUT'un kan yoluyla hukumdarın tum erkek cocuklarına gectiğine inanıyorlardı

Kut Anlayışı Turk Devletlerini Nasıl Etkilemiştir?
Butun hanedan uyelerinde KUT olduğundan kendine siyasi ve askeri bakımdan guvenen kişi TAHT KAVGASINA girebiliyordu Bu durum Turk devletlerini ya ic savaş sonucu istikrarsızlığa, yada bolunmeye goturuyordu

NOT: Turk toresinde anababaya itaat esas olmasına rağmen, hukumdar bunun dışında tutulmuştur Devletin devamı icin babaoğul veya kardeşlerin birbirleriyle mucadelesi normal karşılanmıştır Cunku bu sayede en guclu ve en yetenekli kişi devletin başına gececektir

İkili Yonetim (Cifte Krallık) Nedir?
Turk Devletlerinde hukumdar yonetimi kolaylaştırmak icin ulkeyi SOL(Doğu) ve SAĞ(Batı) olmak uzere ikiye ayırırdı Ortada (Merkezde) ise asıl hukumdar bulunurdu Sağ ve Solda ise Hanedan uyelerinden YABGU'lar bulunurdu

Eski Turklerde siyasi teşkilatlanmanın en ust kademesini İLmeydana getiriyordu
Bodun'lar ve Boy'ların merkezden idare edilmesi sayesinde İl'de birleşmiş olan halk, toredenilen ortak idari ve hukuki duzenle yonetilirdi Demek ki Turkili yurdu koruyan, milleti huzur ve barış icinde yaşatan bir siyasi kuruluştur

Turk ilinin ozellikleri şoyle ozetlenebilir:
1İstiklal
Bu konuda Asya Hun Devlet meclisindeki şu konuşma (Cin yıllıklarından alıntıdır) Turklerin bağımsızlık hakkındaki butun goruşunu kısaca ozetler:
İstiklale karşı hayranlık duymak ve bağımlı olmayı yuz kızartıcı saymak bizim geleneğimizdir Atalarımızdan toprakla beraber devr aldığımız devletimizi; Cin ile uzlaşmak pahasına feda edemeyiz Mucadele edecek savaşcılarımız mevcut iken devletimizi korumalıyız(Cici'nin konuşması M O 58)
2ULKE
Yine bu madde şu guzel ornekle acıklanabilir:
Asya Hun Tanhu'su Motun, komşu TungHu'ların vergi olarak at ve kadın istemelerine fazla itiraz etmemişti Fakat devlet arazisi isteğiyle karşılaştığı zaman ,devlet meclisinde, toprağın devlete temel olduğunu ,kendisinin kimseye arazisini terk et demeye yetkisinin bulunmadığını soylemişti (MO 209)
3HALK
Halk deyiminin eski Turkce karşılığı KUNidi
Ozel mulkiyet kişi haklarının ve hurriyetin teminatıdır İnsan şahsi mulke sahip olup onu istediği gibi kullanabilir
4TORE
Turk devletinde halkın hak ve hurriyetini istemesi tabii idi Halkın bu isteği, torenin uygulanması ile karşılanıyordu Tore, eski Turk hayatını duzenleyen hukuki kaidelerin butunuydu

B) MECLİS VE HUKUMET: Turk Meclislerine TOY, KURULTAY veya KENGEŞ denilirdi
Kurultay'da devletin ana meseleleri goruşulur, hukumdarın olumu, savaş veya milli felaketlerde kurultay toplanırdı
AYGUCI : Hukumet başkanı(başbakan)
BUYRUK : Bakan
TAMGACI: Dış siyaset işlerini yuruten gorevliler
Eski Turk Devletlerinde diğer devlet gorevlileri şunlardı:
TİGİN: Hukumdar cocukları (Tekin)
ŞAD : Diğer Hanedan mensupları
Bunların dışında İnal, inanc, tarkan, bağa, tudun, cor, kuluğ, apa, ataman gibi devlet gorevlileri de vardı