İmzalanmasıyla Dünya Tarihini Değiştiren Antlaşmalar

Antlaşma, dünya üzerindeki bütün devletlerin bir ortada huzurlu ve barış içerisinde yaşamasını sağlayan, içinde düzinelerce unsur yazılmış olan kâğıt kesimi. Daha spesifik bir tarif yapmak gerekirse iki ya da daha çok devletin işbirliği, barış, ticaret üzere hususlarda kendilerince belirlediği prensip ve kurallara uymasını tescilleyen yetkili organlar tarafından onaylanmış evrak ya da diplomatik araç olarak isimlendirilir.

Günümüze kadar antlaşmaların ekseriyetle bir savaşın yani çatışmanın sonucunda imzalandığını görüyoruz. Bu antlaşmalar devletlerin hudutlarını, ekonomilerini, milletlerarası bağlarını ve ittifaklarını baştan aşağı şekillendirecek halde imzalanır. İşte bugün diplomasinin çok değerli bir aracı olan, dünya tarihini değiştiren ve bahtını derinden etkileyen antlaşmalara birlikte göz atıyoruz.

Dünya tarihini değiştiren antlaşmalar:

Tordesillas Antlaşması (1494)

Westphalia Barışı (1648)

Paris Antlaşması (1783)

Viyana Kongresi (1814-15)

Versay Antlaşması (1919)

Brezilyalıların Portekizce konuşmasının ana sebebi: Tordesillas Antlaşması (1494)


Tordesillas Antlaşması imzalandığı devirdeki tanınan deniz güçlerinden olan Portekiz ve İspanya (yaklaşık 15 yıl evvel Kastilya Krallığı olarak biliniyordu) ortasında kabul gördü. Müzakeresini ise Papa VI. İskender (Rodrigo Borgia) üstlendi. Antlaşmanın asıl emeli Kristof Kolomb’un seyahatinin sonucunda keşfettiği yerlere dair çıkan şiddetli tartışmaları sonlandırarak tahlile kavuşturmaktı.

Önceleri Cabo Verde Adalarının 400 km batısından geçen bir çizgi belirlenmiş ve bu çizginin batısı İspanya’ya, doğusu ise Portekiz’e bırakılmıştı. Portekiz hükümdarının baskılarına dayanamayan Papalık, şimdi keşfedilmemiş olan Amerika kıtası ve Brezilya’yı tekrardan bir hudut belirleyerek, Brezilya ve Afrika’yı Portekiz’e, Güney ve Orta Amerika’yı (Brezilya dışında) İspanya’ya verdi.

Bu sebeple Brezilya’nın ana lisanının Portekizce olduğunu söyleyebiliriz. Portekiz’in baskı yapma sebebi ise Avrupa ve Asya ortasındaki ticaret yolunun sahibi olup oradan ekonomik gelir elde etmekti. O denli de oldu lakin uzun sürmedi, İngiltere ve Hollanda el birliğiyle Portekiz’i saf dışı bırakarak bu durumu bozdu. Bu ortada İspanya da boş durmayarak Latin Amerika’da büyük bir imparatorluk kurmuş, maden zenginliklerinden yararlanmış, Filipinler ve Endonezya’da koloniler kurmuştur.

Otuz yıldır süren bir savaşın akabinde: Westphalia Barışı (1648)


Westphalia Barışı, Roma İmparatorluğu ve Fransız Krallığı ortasında 24 Ekim 1648 tarihinde imzalanmıştır. Bu barışın yani antlaşmanın en büyük özelliği ise ulus devlet kavramının açığa çıkmasıdır. Evvelce milletlerarası toplantılar dini bir niteliğe sahipken, bu antlaşma sayesinde devlet, savaş ve iktidar sıkıntılarının tartışıldığı laik bir konferans ortamı haline gelmiştir.

Ayrıca bu antlaşma Otuz Yıl Savaşları olarak isimlendirilen bir periyodu de sonlandırmış ve tarihçiler tarafından modern çağın başlangıcı olarak gösterilmiştir. Zira hükümdarlara (monarklara) kendi halkının dinini belirleme hakkı verilmiştir. Bir öteki deyişle hükümdar hangi kiliseye mensupsa halkı da o kiliseye mensup olmuştur.

Bugünkü Amerika'nın varoluş nedeni: Paris Antlaşması (1783)


Paris Antlaşması, 3 Eylül 1783 tarihinde Büyük Britanya Krallığı ile Kuzey Amerika’daki On Üç Koloni ortasındaki Amerikan Devrimini (savaşını) sonlandıracak halde imzalanmıştır. Bu antlaşmanın Amerika Birleşik Devletleri için özel bir tarihi önemi vardır. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en eski antlaşmadır zira Amerika Birleşik Devletleri bu antlaşma ile bağımsızlığını kazanmış ve resmi olarak kurulmuştur. Antlaşma bugün hâlâ yürürlüktedir.

Fransızlar ve İspanyollar Amerika Birleşik Devletleri’nin kurulmasını engellemek hatta kurulsa bile ekonomik olarak zorluklar çekmesini istiyordu. Amerikalılar ve İngilizler ellerinden geleni gerisine koymayarak bu antlaşma sayesinde sonlarını genişletti ve bugünkü uluslararası güç merkezine dönüştü.

Napolyon dur artık dağıttın her tarafı: Viyana Kongresi (1814-15)


Viyana Kongresi, 9 Mart 1814 tarihinde Avrupa’nın önde gelenleri olarak Birleşik Krallık, Avusturya, Prusya, Rusya siyasi coğrafyayı ve güç istikrarlarını gözden geçirip düzeltmek için kendi ortalarında bir ittifak kurmuş ve Napolyon Fransası’nı daima bozguna uğratırken gerçekleşti. Milletler ortasında daha fazla çatışma ve savaş çıkmaması için Fransa’yı ve ittifak üyelerini bir ortaya getirdi.

Aşamalar halinde ilerleyen kongrede Fransız Devrimi sonrasında Avrupa’da ortaya çıkan meselelere ait görüşmeler yapıldı. Her ulustan temsilciler katıldı. Herkes için kabul edilebilecek hâle gelene kadar ülkelerin konumları tartışıldı. Kongrede imzalanan antlaşmalar dizisiyle birlikte ülkelerin pozisyonu günümüzdeki sonlara yakın yine şekillendi.

Bu kongre Avrupalı devletlerin ortalarındaki sorunları toplantı yoluyla çözme teşebbüslerinin birincisi ve sonucuydu. Hatta bu teşebbüsle birlikte yaklaşık 100 yıl kadar (I. Dünya Savaşına dek) Avrupa’da hiç savaş görülmedi. Kongrenin bir başka kıymetli ögesi ise kaybeden taraflara nasıl davranıldığıydı. Cezalandırıcı bir formda davranmak şöyle dursun siyasi yapılarının bozulmaması için taraflar ellerinden geleni yapmıştı.

Almanlar bir gecede beş parasız kaldı: Versay Antlaşması (1919)


Birinci Dünya Savaşı sonrasında Batılı müttefikler ile Almanya ortasında “En güçlü kimse o hayatta kalsın” niyeti vardı. Tam da o sırada 28 Haziran 1919’da Versay Antlaşması imzalandı. Antlaşma Almanya için o denli berbattı ki bununla birlikte İkinci Dünya Savaşı kaçınılmazdı. Almanya bütün deniz çok topraklarından vazgeçmişti. Bütün savaş gemilerini itilaf devletlerine vermiş, bundan bu türlü denizaltı ve uçak yapması engellenmişti. Tüm bunlar yetmezmiş üzere Almanya’dan bir de “Tamirat Borcu” ismi altında savaş tazminatı istendi.

Durum bu türlü olunca Almanya savaşı devam ettiremeyeceği için barış antlaşmasını bu unsurlara karşın kabul etmek zorunda kaldı. Bu da İkinci Dünya Savaşı kokularını almamıza neden oldu. 1933’te iktidara gelen Adolf Hitler Versay Antlaşması’nın getirdiği askeri kısıtlamalardan kurtulmayı birinci hedef olarak belirledi. Almanya vakitle zımnî bir biçimde örgütlendi ve İkinci Dünya Savaşı patlak verdi.

Sevr ve Lozan ile Osmanlı İmparatorluğu bölündü ve Orta Doğu için çok makûs bir dönem başladı. Ermeniler ve Kürtler kaybettiğini anladı. Araplar ise Suriye ve Irak üzere kelamda ülkelerde sömürge altında kaldığını fark etti.