İnsanlar Kendi Söyledikleri Yalanlara Neden İnanırlar?

Beşerler kimi vakit ufak tefek mazeretler üreterek, kimi vakit ise gerçekte hiç yaşanmamış olgular yaratarak, palavra söyleme yoluna başvurabiliyorlar. Palavra söylemenin bağlar üzerindeki olumsuz tesiri aşikar. Pekala söylenilen palavraların kişinin kendisi üzerinde nasıl bir tesir yarattığını hiç düşünmüş müydünüz?

Söylediğimiz palavraların gerçek olduğuna inanmamız için 45 dakika kadar kısa bir müddet yetiyor.


Bilişsel psikoloji üzerine çalışan bir küme psikolog, palavra söylemenin beyin üzerinde gerçekleştirdiği etkiyi bulmak ismine, genç ve yaşlılardan oluşan bir küme kuruyorlar. Yaşları 60-92 ve 18-24 aralığında olan bu şahısları, gençler ve yaşlılar olarak iki takım olarak ayırıyorlar. Her iki kümeden da istenen, kendilerine verilecek olan anketteki soruları “yanlış” karşılıklar vererek yanıtlamaları oluyor. Ankette “Dün yemek yerken çatal kullandınız mı?, Uyanmadan evvel alarmınızı ertelediniz mi?” üzere deneklerin bir evvelki gün içerisinde yaptıkları aktiviteleri içeren sorular yer alıyor. Deneye katılan bireyler soruları yanıtlarken, beyinlerinde gerçekleşen elektriksel aktiviteler, EEG denilen bir prosedürle gözlemleniyor.


Tüm deney kümesi, anket sorularını cevaplamayı bitirdikten yaklaşık 1 saat sonra tıpkı sorulara bu kez da “doğru” karşılık vermeleri isteniyor. Her iki deney esnasında da müşahede altında olan şahısların, beyinlerindeki elektriksel aktivitelerden elde edilen datalar şaşırtan sonuçlar ortaya koyuyor.

Deneye katılan şahıslar, yanlışsız karşılığın hangisi olduğunu anımsamakta zahmet çekiyor.

Toplam 42 kişinin iştirak gösterdiği çalışmada, yaşlı olan kümenin söyledikleri palavraya daha çok inandıkları gözlendi. İnsan beyninin yaşlandıkça yanlışsız ve palavra ortasındaki farkı algılamasının güçleştiğini anlatan psikologlar, deney ile evvelce de bilinen bu tezin ispatlandığını söylediler. Palavra söylemenin hafızayı yine programlama üzere bir özelliği olduğunu tabir eden araştırmacılar, kişinin kendi yazdığı bir kıssayı, nitekim olmuş üzere hatırlıyor olmasının nedeninin bu olduğunu söz ettiler. Yaşlı bireylerin hafızalarının yıllar içinde zayıflaması sebebi ile bireyler yanlışsız olmayan öyküler yarattıklarında, yeni oluşturulan bu öyküleri gerçek bir anı üzere kabul etme olasılıkları da artıyor.

Bilişsel psikologlar, her vakit doğrunun söylenmesi durumda, anıları hatırlamak için harika bir hafızaya gerek olmayacağını, beynin aslında yanlışsız olan anıları seçip çıkarmasının daha kolay bir süreç olacağını bildirdiler.

Yapılan çalışmalar, insanların bazen şuurlu olarak palavra söylemediklerini, kendilerini kandırmak için gerçekleri çarptırdıklarını da gözler önüne seriyor. Bireyler bu üzere durumlara bazen özgüvenlerini korumak ismine, bazen toplum baskısına karşı koyabilmek için başvurabiliyorlar. Her insanın kendine nazaran geçerli bir nedeninin olduğu, “gerçeği kabul etmeme” durumu, bireylerin hayatlarının denetimini büsbütün ele geçiriyor.

Bir palavrası yaşamak bireylere gerilim, anksiyete, depresyon üzere istenmeyen durumlardan bir kaçış yolu olarak gözükebilir. Gerçekte ise insanları olmak istedikleri noktadan uzaklaştıran, gereken aksiyonları almalarına mahzur olan değerli bir sıhhat sorunudur.

Uzmanlar tarafından, insanların en çok meslek, para, cinsiyet ve evlilikleri konusunda palavra söyledikleri işaret ediliyor. Bu palavralara, bilimsel olarak “kendini aldatma” ismi veriliyor.

Kendini aldatma bazen bir ömür uzunluğu yaşanmaya devam edilen ancak aslında yaşanmak istenmeyen bir hayata dönüşebiliyor. Uzun yıllar boyunca bu formda yaşamış, eninde sonunda bu durumlarından kurtulmayı başarmış, iki farklı kişinin hayatlarından kesitlerle mevzuyu irdeleyelim.

David Wertime, Hong Kong’ta yaşayan, epey itibarlı bir şirkette çalışan bir avukat. Kendisi işinde o kadar başarılı ki, ismi tüm avukatlık topluluğunda biliniyor. Bu kadar itibarlı bir işe sahip olmanın yanı sıra, maddi olarak çok yeterli imkanlara sahip. Toplum içinde saygın bir yere sahip olan Wertime, kendi toplumsal etrafında de başarılarından ötürü övgüyle anlatılan bir kişi. Başarılı avukat, içten içe mutsuz olduğunu fark etmesiyle birlikte, kendisini bu işte çok başarılı olduğunu zira bunun için yaratıldığını söyleyerek telkin ediyor. Yıllar süren bu kendini kandırma süreci, avukatı derin bir mutsuzluk ve kapana kısılmışlık hissi içerisinde bırakıyor. Artık kendi hayatını yaşamıyormuş üzere hisseden Wertime, sonunda ruhsal olarak dayanak almaya karar veriyor.

Başarılı Avukat, tüm aile ve toplum baskısına göğüs gererek, çok daha az maddi imkanları olan fakat gerçekte yapmak istediği, heyecan duyduğu online haber siteleri tasarlama işine girişiyor. İşini çok daha özveri ve memnunlukla yapan Wertime, şuan epey sık takip edilen bir sitenin de kurucularından biri.


Kendini bir palavraya inandırarak, gerçekte keyifli olup olmadığının farkında bile olmayan bir öbür kişi ise Victoria Kristoph. Evlendiğinde yalnızca 20 yaşında olan Kristoph, aşık olarak evlendiği kişinin yıllar içerisinde ondan uzaklaşmasını hiçbir halde kabul etmemiş. Kocasının kendisini aldattığını fark ettiğinde bile durumu bir formda kendisine farklı açıklamalarla izah edip, kabullenmiş. Yalnız kalmanın, boşanmanın ve boşandıktan sonra yaşayacağı aile ve toplum baskısının yükünü taşımak istemediği için bu türlü bir opsiyonu olduğunu bile yıllar boyunca düşünmemiş. Uzun yıllar boyunca aslında her evliliğin bu türlü olduğuna, kendisinin de sahiden keyifli olduğuna bir biçimde kendini ikna etmiş.

Gerçekleri kabul edip, yüzleşmesinin hayli sıkıntı olduğu bir tedavi sürecinden sonra Victoria Kristoph eşinden ayrılmayı başarmış. Artık geriye dönüp baktığında, kendini bu kadar uzun mühlet nasıl kandırabildiğine mana veremediğini anlatan Kristoph, bugün kendi ile barışık olduğu ve hakikaten keyifli olduğu bir evliliğe sahip.


Tüm araştırmalar ve müşahedeler gösteriyor ki, “Yalan söylemek aslında kişinin kendisini kandırmasıdır” kelamı, sanılandan daha büyük bir gerçekliğe sahip. Tüm bu bilgiler ışığında, hakikat olmayan öyküler yaratırken hayatlarınızı değiştiriyor olduğunuzu, olmayan anılardan memnunluk umduğunuzu unutmamak gerekiyor.