İplik Deyince

İplik Deyince polyesterin zararları polyester zararları dtex nedir polyester kumaşın akrilik iplik 1 LİF ve LİF ÇEŞİTLERİ Tekstil yapılarının temel unsurunu teşkil eden lifler, tahmin edildikleri kaynakların türlerine tarafından isimlerle anılır Yün lifi, keten lifi, sentetik lif gibi Elde edilmiş şekillerine tarafından ise iki ana gurupta tamamlandıkları görülür DOĞAL LİFLER İsminden de anlaşılacağı üzere tabiatta hazır halde yer alan liflerdir Temin edildikleri kaynaklara kadar üç gurupta toplanırlar Nebati Lifler ( Pamuk, Keten, Kenevir, Jüt vs ) Fazla bükümlü ipek ipliği ( Organsin ) diye tanınır Çiğ ipekli sert ve mattır Pişirildikten sonra parlaklık yumuşaklık ve akıcı anlatım kazanır PAMUK İPLİĞİ Pamuk bitkisinin kapsülünde oysa ( koza ) tohumlarından alınan elyafların işlenmesi ile elde edilen pamuk iplikleri çok yaygın olarak kullanılır Sıcak ve rutubetli iklimde yetiştirilir Elyaf uzunlukları 1550 mm arsındadır Pamuk ipliklerinin daha mukavemetli olması istendiğinde südkosit ile merserizasyon işlemi yapılır Pamuk ipliği lif özelliklerine kadar, çoğunlukla üç sistemde sınıflandırılır Penye İpekçiliği ( ince ve uzun liflerden oluşur ) Kadre İpekçiliği ( kalın ve kısa liflerden oluşur ) Vigoine iplikçiliği ( karde ve penye iplik artıklarından yapılır )Pamuk ipliği oluşum özelliklerine göre, genel olarak sistemde sınıflandırılır Rink iplik ( Klasık iğ sistemi ile bükülerek oluşur) openend iplik (Hava basıncıile liflere tur verilir) KETEN İPLİĞİ Keten birincil çağlardan beri yerleşik toplumlarca bilinir Keten elyafı bitkinin sapından elde edilir 5590 cm uzunluğundaki elyaflar parlak, sağlam, dayanıklı, öbür kalınlıkta açık sarı ya da gümüşi renktedir Bitki sapındaki elyaf demetçiklerini zedelemeden dahil etmemek için saplar çürütülür Çürütülen saplar kurutulur Sert kısımlar kırılır, kırılan odunsu parçalar sıyrılır ve taranarak elyaf demetleri temizlenir İplik yapımına hazırlanır Mukavemetlidir, elastikiyeti azdır Natürel bir parlaklığı vardır Çabuk buruşur Soğuk bir tutumu vardır İyi kasarlanmış ise rengi kar gibi beyazdır VİSKOZ İPEĞİ; ( FLOŞ, Stapel olarak vizkon ) Viskoz ipeği ve viskon elde edilmesinde çoğunlukla odun selülozü kullanılmakla beraber pamuk artıklarında kullanılabilir Bu maddelerden % 9094 saflıkta elde edilen % 18 lik soğuk sodyum hidroksitle muamele edildiğinde selüloz alkali, selüloza dönüşür sonradan birtakım işlemlerden geçirilir ve eriyik halinde ince ve eriyik halinde ince delinmiş süzgeçlerden püskürtülerek flamenthaline dönüştürülür Bu flamentler fazla parlaktı r matlaştırmak için püskürtülmeden önce %2 değin titandioksit ilavesi yapılır Viskoz ipeği floş olarak bilinir Flamentler kesilerek viskon elde edilir Viskon bilhassa kendisi gibi kısa liflerden oluşan öteki elyaflara harmanlanarak bükülmeye uygundur Floş ve viskon ipliklerinin yaş halde mukavemetleri azalir ASETAT İPLİĞİ Asetik Asit Tuzu ipeği odun ve pamuk liflerden elde edilen selüloz hammaddesinin asitlendirilmesinden sonra asetil selülozun çözündürülmesi ve çözeltinin püskürtülmesi ile elde edilir Asetatlı kumaşlar dökümlü durur Basit buruşmaz Yumaşak tutumludurlar Şişmez, çekmez, güve yemez ve tez kururlar Islak halde mukavemetleri % 30 azalır Asetonda erirler böylece apre ve boyamalarda bu özelliği unutulmamalıdır Teknik işlemlerde elektrikle yüklenir böylece antistatik madde verilir NAYLON İPLİĞİ Taşkömürü ve petrol ürünlerinden elde edilir Adipik asit ve hekzametilen diamin polikandansosyonundan, pelihekzamatelen adipaid ( naylon 66 ) elde edilir Diğer suni elyaflar gibi düzelerden akıtılır Mukavemeti ve elastikiyeti öteki dokuma ipliklerine nazaran daha fazladır İpekten sağlam olmasına karşın daha hafiftir Kuru halde iken daha mukavemetlidir Fazla az su şeker ve fazla çabuk kurur Haşerat, bakteri ve güve etki etmez Elektriği iletmez AKRİLİK ( ORLON ) Orlon akrilonitril den oluşmuş bir polimerdir ve polimerizasyon yolu ile elde edilir Orlon piyasada çeşitli isimler altinda bulunur Bunlardan; Ştapel 81 tipi orlon epeyce mukavemetlidir Kuru halde iken 5 gr denye, yaş halde iken 48 gr denye ortalama mukavemete sahiptir Uzatma oranida oldukça yüksektir Kuru durumda % 17, yaş durumda % 16 oraninda uzama gösterir Bunu orjinali kopolimerlerden oluşur Gün işigi ve radyasyona epeyce dayaniklidir Ştapel 42 tipi orlonun oryantasyonu fazla adaleli degildir böylece mukavemeti 81 herif flament lifi kadar, uzama orani ise % 28 dir Genel mukavemeti ve kimyasal maddelere karşi dayanikliligi yüksek degildir Örgü işleri yapimina elverişlidir Yünle kariştirilarak kullanilir Ştapel 39 tipi orlon dah fazla strayangan yün iplik sisteminde kullanilmaya elverişli bir liftir Battaniye yapiminda geniş çapta kullanilmaktadir Ştapel 37 tipi orlon, vahşi ştapel tipi lif olup daha çok kilim ve hali yapiminda kullanilir Flament 72 tipi orlon, ince bir flament tipi olup ( ortalama 15 denye ) iyi bir beyazlığa sahiptir İnceliği ve tutumunu yumuşaklığı bu life kullanım alanında ayrıcalık sağlar Orlonun genel kullanım alanları; sportif kumaşlar şort ve kostümlükler erkek ve kadın giysileri perdelikler döşemeliklerdir Diğer sentetik ya da natürel liflerle özellikle yünle karıştırılarak kullanılırlar En manâlı özelliği ise termoplastikleşme ( sıcaklık karşı katılaşma ) özelliğidir POLYESTER İPLİĞİ ( TERİLEN ) Bugün poliester lifleri bir çok ülkede üretilmektedir Bunlar önce İngiltere de Terylene sonra ABD de Dacron diye adlandırmışlardır Dağıtılmış ticari isimlerle anılırken polyester lifleri diye adlandırmışlardır Lif üretiminde kullanılan esas maddelerden biri de etilen glikoldur Diğeri ise, duruma tarafından ya da doğrudan doğruya terefalik asit, ya da bunun bir türevi olan dinetil tereftalik asit, ya da bunun türevi olan dinetil teraftalattır Gün ışığından etkilenemez ancak uzun zaman ışıkta kalırsa, bilhassa ultraviyole ışığından hasar görebilir Terilen her türlü giyim eşyası yapımında kullanılabilir Çünkü bu lifler deriyi tahriş etmez Alerjik şart yaratmaz kimsesiz, yün, pamuk ve keten gibi doğal liflerle girift olarak kullanılır Ayrıca tül, tafta, saten, organze,vs dağıtılmış bez ve dokumalar yapilir Yine terilen lifi; farklı alanlara yönlendirilmiş balik aglari, perdeler, yer döşemeleri, özellik ilmeli ve tüylü halılarda, transmisyon kayışlarında, kemerlerde, yangın hortumu yapımında, urgan, ağ ve yelken bezi yapımında, dolgu maddesi olarak yatak ve mobilyalarda, dikiş ipliği yapımında kullanılır POLYESTERİN ÖZELLİKLERİ VE KULLANILAN YERLER Polyester liflerinin enine kesitleri genel olarak yuvarlaktır Özel amaçlarla üretilen bazı liflerin kesitleri değişik olabilir Örneğin, trilop biçiminde olduğu gibi , poliester liflerinin üstleri pürüzsüz olup sırça çubuğa benzer Mikroskop aşağı renkleri, pigment içerdiklerinden lekeli ve benekli görünürler Mukavemetleri imal şekillerine bagli olarak degişiktir Çoğunlukla flament halinde olan standart poliester liflerinde kuru halde olan 45 gr denye, islak halde mukavemeti degişmez Yüksek mukavemetli liflerde ise mukavemet, yaş ve kuru hallerde 6480 gr denye, arasinda olur Normal standart ştapel poliester liflerinin denye mukavemetleri flament tellerine uygundur Bu liflerin uzama yeteneklerine gelince; standart liflerin flament ve ştapelleri de degişiktir Çoğunlukla standart flamentlerde uzama % 1530, ştapel liflerde ise bu kabiliyet % 3050r bükülmesinden nedeniyle mukavemet artacaktır Tek kat ipliklere ne kadar büküm verilirse verilsin dokumada çözgü olarak kullanılmazlar Çünkü dokuma tezgahlarının titreşimine dayanamayıp gevşerler Lifler birbiri arasından kayarak ipliğin kopmasına niçin olur Çift kat bükülme durumunda, iki iplik birbirinin gevşemesine engel olarak lif kaymasini önlerler Ayrica bükülü iplik bükümün üzerine kivrilarak yapar Tek kat ipliklerin bir anda zıt yönde bükülmesi üzerindeki bir gerilimi azalttigi için daha dengelenmiş bir iplik elde edilir Oysa geriliminden ayrıntılarıyla kurtulamaz Bunu saglamak için ipligi muhakkak bir sicaklikta, rutubetli bir yerde bir süre tutmak gerekir Bu iş fikse kazaninda olur Tek bir iplik kullanılarak elde edilemeyen özelliklerin, iki veya daha çok sayıda iplikler kullanılarak gerçekleştirilmeye çalışılır Bükümün kullanılma şekli ve alanları, kullanılma amaçlarına uygun bir şekilde oldukça değişiktir Contined ( filament ) ipliklerde kullanılan lif, orta mukavemette ( 45 gr denye ) olup kjesitleri yuvarlaktır Bu tür ipliklere, 1214 tur metre arasında çok eksik miktarda bir büküm verilir Laf konusu büküme Üretici Bükümü denilmektedir Daha çok S biçiminde olan bu büküm, iplik denyesine tarafından değişmektedir 2FİLAMENT TEKSTÜRE İPLİKLER Lif çekimi sonrası, düzgün yüzeyli, sert ve kaygan bir vaziyette bulunan filamentlerin değişikliğe uğratılarak hacimli ve elastik ülkü getirilmesine tekstüre işlemi denir Tekstüre işlemiyle, ipligin hacim, uzatma ve esneklik özellikleri arttigindan ipligin tutumu iyileşmektedir Ayrica hacimlilik doğru ipligin higroskopik ve isi alma yetenekleri de artmaktadir Tekstüre Operasyon Metotları Büküm metodu ile kıvrım verme Sıkıştırma kutusu ile kıvrım verme Dişli mekanizmasi ile kivrim verme ÖrmeSökme ile kıvrım verme Bıçakla kıvrım verme Hava jeti ile kıvrım verme 23PUNTALI ( BOĞUMLU ) İPLİKLER Kesintisiz düz polyester ipliklerde ya da contined tekstüre ipliklerde iplik maliyetini düşüren bir işlemdir Bu işlemle büküm ve haşil ameliyeleri elimine edilir Bükümsüz contined düz ipliklerde filamentlerin birbirinden daima bölünme eğilimleri vardır Bu şekilde işletmelerde kullanılmaları güçtür Bu güçlüğü ortadan uyandırmak için ipliğe büküm verilir Bükümün verilmemesi durumunda iplik belirli aralıklarla puntalam işlemine tabi tutulur ( 100130 boğum mt ) Punta işlemi nedeniyle iplik boğumlar halindedir Boğumlar sebebiyle lifler birbirini tutacağından, işletmede çalışma kolaylığı sağlar Puntalı iplikler başlıca çözgü ipliklerinde kullanılır Bundaki amaç, haşıl işlemini ortadan kaldırmaktadır Maliyeti düşüren bir faktör olması nedeniyle kullanımı yaygınlaşmaktadır İplikteki boğumlar baştan sona bu nesil iplikten yapılan kumaşlarda iplik kayması da az olmaktadır Burada dikkat edilecek en manâlı husus, punta izlerinin kumaş üzerindeki rahatsız edici etkilerinin takibidir Üretimin birincil safhasında bunu tespit etmek mümkündür Filament ipliklerin numaralandırma sisteminde denye veya dtex kullanılır Numaralama sisteminde, kesitteki filament sayısı da belirtilir Mesela 200 36, numarası 200 denye olan iplik kesitinde 36 filament olduğu anlaşılmaktadır İplik siparişlerinde, iplik numarası dışarıya aşağıdaki hususlarıda maddeler halinde sıralamak gerekir Kesitteki elyaf sayısı ya da lif inceliği Lif kesit şekil ( dairesel,trilobe vs ) Büküm durumu ( bükümsüz, bükümlü, puntalı ) Rengi ( ham veya renkli ) Parlaklığı ( mat, yarı mat ya da aydınlık ) Hacimliliği ( düz, tekstüreli ya da yüksek hacimli ) Büküm yönü ( S ya da Z ) DESİNATÖRÜ YOĞUN OLARAK İLGELENDİRİLEN İPLİK ÖZELLİKLERİ İki veya daha fazla sayıda ipliğin bir arada bükülerek sarılması işlemine büküm denir Bu işlemin amaçlarını birkaç noktada toplayabiliriz İpliğin düzgünlüğünü arttırmak İpliğe mukavemet kazandırmak İyi bir tutum saptamak İpliğin parlaklığını arttırmak İpliğin içindeki gerilmeleri dengede tutmak ve titreşime dayanabilecek bir duruma getirmek Yalnızca tek bir iplik kullanarak elde edilmeyen görünüş ve özellikleri, iki veya daha fazla sayıda iplik kullanarak elde etmeye niyetlenmek İki ipliğin bir araya bükülmesinde de etki aynıdır Çift kat iplik kendini oluşturan tek kat iplikten daha akıcı olur Tek kat iplik mukavemeti, o ipliğin en kuvvetsiz noktası demektir Diğer bir deyişle gerilim altındaki iplik en güçsüz noktasından kopar Ama beraber bükülmüş iki ipliğin en zayıf noktalarının en güçsüz yere gelme ihtimalleri çok eksik olmasından iki ipliğin beraber bükülmesinden nedeniyle mukavemet artacaktır Tek kat ipliklere ne dek büküm verilirse verilsin dokumada çözgü olarak kullanılmazlar Çünkü dokuma tezgahlarının titreşimine dayanamayıp gevşerler Lifler birbiri arasından kayarak ipliğin kopmasına niçin olur Çift kat bükme durumunda, iki iplik birbirinin gevşemesine engel olarak lif kaymasini önlerler Ayrica bükülü iplik bükümün üstüne kivrilarak yapar Tek kat ipliklerin bir anda zıt yönde bükülmesi üzerindeki bir gerilimi azalttigi için daha dengelenmiş bir iplik elde edilir Fakat geriliminden iyice kurtulamaz Bunu saglamak için ipligi belirli bir sicaklikta, rutubetli bir yerde bir vakit yetişmek gerekir Bu meslek fikse kazaninda olur Tek bir iplik kullanılarak elde edilemeyen özelliklerin, iki ya da daha çok sayıda iplikler kullanılarak gerçekleştirilmeye çalışılır Bükümün kullanılma şekli ve alanları, kullanılma amaçlarına uygun şekilde oldukça değişiktir Contined ( filament ) ipliklerde kullanılan lif, orta mukavemette ( 45 gr denye ) olup kjesitleri yuvarlaktır Bu tür ipliklere, 1214 tur metre aralarında fazla az miktarda bir büküm verilir Laf konusu büküme Üretici Bükümü denilmektedir Daha çok S biçiminde olan bu büküm, iplik denyesine göre değişmektedir 3İPLİK NUMARALANDIRMA SİSTEMLERİ NUMARA DENYE ( Nd ) ( Önem Sistemi ) 9000 m si 1 gr gelen iplik 1 Nd ' dir 9000 m si 70 gr gelen iplik 70 Nd ' dir 9000 m si 90 gr gelen iplik 90 Nd ' dir 9000 m si 150 gr gelen iplik 150 Nd ' dir Polyester, naylon, floş gibi iplikler çoğunlukla Nd olarak numaralandirilir NUMARA METRİK ( Nm ) ( Uzunluk Sistemi ) 1000 m si 1000 gr gelen iplik 1 Nm 20000 m si 1000 gr gelen iplik 20 Nm 30000 m si 1000 gr gelen iplik 30 Nm 60000 m si 1000 gr gelen iplik 60 Nm Ştapel iplikler çoğunlukla Nm ya da Ne olarak numaralandırılır NUMARA İNGİLİZ (NE) NEİ NM e çevirmek için Ne x 1,69 Nm formülünü kullanırız alıntı