İplik Eğirme Yöntemleri Hakkında Temel Bilgiler

İplik Eğirme Yöntemleri Hakkında Temel Bilgiler mikroner nedir iplik eğirme yöntemleri pamuğun ipliğe dönüşü iplik üretim yöntemleri mikroner İplik Eğirme Yöntemleri Hakkında Temel Bilgiler 60’lı yılların sonuna kadar az kalsın tüm kesikli lif iplikleri Ring iplik makinelerinde üretilmekteydi ve Ring iplikçiliği kesikli lif ipliği üretimindeki tek evrensel yöntem olarak tanımlanıyordu 70’li yılların başında üretime katılan Rotor iplik makineleri günden güne kendini yenilemiş ve son yıllarda da büyük bir üretim potansiyeli oluşturma durumuna gelmiştir Oysa ince numaralardaki Rotor ipliklerinin üretiminde teknik ve ekonomik açıdan bir takım sorunlarla karşılaşılmaktadır Son yıllarda Rotor devrinin bir hayli arttırılabilmesi ince ipliklerin üretiminde idareli olarak çalışabilme olanakları doğmuştur giderken paralel liflerin etrafına filament ipliklerin sarıldığı sargılı eğirme yöntemi gelişmiştir Ama bu teknik ile daha çok kalın ipliklerin üretimi yapılabilmektedir Daha sonraki yıllarda HavaJet ve Friksiyon eğirme teknikleri gelişmiştir HavaJet ve Friksiyon eğirme makineleri fazla yüksek imal hızına sahiptir Fakat iplik özellikleri ve maliyetler açısından kullanımları sınırlıdır Yeni eğirme yöntemlerinin kullanılması sonucunda üretilen iplikler bazı alanlarda fazla başarılı olarak kullanılabilmelerine rağmen bazı alanlarda olumlu sonuçlar alınmamaktadır Tekstil ve örme kumaşların nitelikleri bu iplikler kullanıldığında bir miktar farklılık göstermektedir Yeni eğirme yöntemlerinden günümüzde en fazla kullanılan Rotor iplikçiliğinde makine ve materyal özelliklerinin iyi bir şekilde seçilmesi ile Ring iplikleri değin iyi özelliklere sahip iplikler edinmek mümkündür 1 Tablo 1 : Eğirme tiplerine kadar iplik imal hızları 1 Eğirme tipi İplik numarası (Ne) İplik üretim hızı (mmin) Bilezikli Eğirme 398 25 Dref 2 01815 280 Dref 3 3518 300 Airjet 1559 120190 PLY fiL 23670 x 2 (tex) 150250 12 İplik Eğirme Yöntemlerinde Hammadde Seçimi ve Önemi Yeni iplik eğirme sistemlerinin Ring iplik eğirme sistemiyle karşılaştırılmaları sonucu ortaya çıkan teknoloji ve iplik özellikleri bakımından farkları olması nedeniyle eğirme performansının geliştirilmesi için yerinde materyalin seçilmesi ve lif özelliklerinin etkilerinin iyi bilinmesi gerekir Yeni iplikçilik yöntemlerinde kullanılacak hammaddelerin nitelikleri önemlidir Açlık edilen kalitede bir iplik üretimi gerçekleştirebilmek için yerinde nitelikte hammadde seçilmelidir 1 121 Lif Parametreleri Yeni eğirme sistemleri için üstünde durulan lif özellikleri ve bunların yük sıraları Rotor, HavaJet ve Friksiyon eğirme sistemleri için altında verilmiştir : Tablo 2 : İplikçilik sistemlerinde lif parametrelerinin karşılaştırılması 1 Rotor Eğirme HavaJetli Eğirme Friksiyon Eğirme Lif mukavemeti Lif inceliği Lif sürtünmesi Lif inceliği Temizleme Lif mukavemeti Lif uzunluğu ve üniformitesi Lif mukavemeti Lif inceliği Temizleme Lif uzunluğu ve üniformitesi Lif uzunluğu ve üniformitesi Lif sürtünmesi Temizlik 1211 Mukavemet Lif mukavemeti iplik mukavemetine doğrudan etki yapan bir faktördür Sağlam lifler sağlam ipliklerin üretimini sağladığı gibi bununla beraber yüksek süratli eğirme ve dokumada kopuş seviyesinin kabul edilebilir bir düzeyde kalmasını da sağlarlar Yapay lif üreticileri de yüksek mukavemete sahip liflerin üretimi konusunda hızla çalışmalarını ilerletmektedirler Pamuk liflerinin mukavemetlerinin iki kat üstüne çıkan suni lifler üretilebilmektedir 1 Tablo 3: Lif mukavemetinin iplik mukavemetine etkisi (Ne22 pamuk ipliği, e:48)1 1212 İncelik Rotor eğirme, HavaJetli eğirme ve Friksiyon iplikçiliğinde lif inceliği keza eğirme sınırını ( eğrilebilecek en ince iplik) keza de prodüktivite ve bez tutumuna tesir eden büküm seviyesini belirlemektedir Ring iplik eğirmede ipliğe büküm belirlenmiş bir stres altında verilmektedir Buna karşılık Rotor iplik eğirme tekniğinde ipliğe bükümün verildiği noktada stres fazla düşük düzeydedir bu nedenle Rotor eğirmede iplik kesitine giren lif sayısı, iplik çekim kuvvetine büküm aktarma noktasında hiçbir müdahale yapılmaması yüzünden çok önemlidir Kesitinde ne dek fazla lif olursa büküm öyle iyi aktarılır Bu yüzden rotor eğirmede lif inceliği önemlidir Düşük mikroner değerine sahip pamuk lifleri yetiştirilmesi iplik incelik limitlerinin genişletilmesi bakımından önemlidir Fakat düşük mikroner değerine sahip pamukların yüksek oranda olgunlaşmamış lif içerebilecekleri göz önüne alınarak seçimin titiz yapılması gerekir Çünkü olgun olmayan lifler çeşitli sorunlara yol açabilir Pamuğun mikroner değeri düştükçe diğer bir deyişle lif inceldikçe iplik kesitinde yer alabilecek liflerin sayısı artmaktadır Bu artışa emrindeki olarak iplik mukavemetinde herhangi bir azalma olmaksızın iplik bükümü azaltılabilmektedir Bükümün azaltılabilmesi de prodüktivitenin artması anlamına kazanç Düşük büküm miktarı prodüktiviteyi arttırmakla kalmayıp ipliğin yumuşak olmasını da sağlar Bu birçok tekstil kumaş türünde ve örme kumaşların hepsinde rağbette bir özelliktir Yapay lif üreticileri ince liflerin önemini benimsemiş olup bu cins liflerin ticari olarak üretimlerine başlanmıştır Çok ince lif denildiğinde numarası 1dtex’deri daha ince olan lifler akla gelir Bu liflerin numaraları 0409dtex arasında olup teknik olanaklar bakımından 01dtex’in aşağıda liflerin de üretimi mümkündür Ancak 01dtex’in altındaki lifler deriye benzer yüksek kaliteli kumaşların üretiminde kullanılır Bugün polyester lif üretiminde 17dtex’ten 1213dtex inceliğe dek kayma eğilimi vardır Bu da az daha 3 mikroner incelikteki pamuğa karşılık gelmektedir Hatta 25 mikronere karşılık gelecek liflerin de üretimi söz konusudur Suni liflerin piyasa ihtiyaçlarına uygun şekilde üretilmesi basit olduğu için yeni teknolojilerde suni liflerin daha büyük çapta kullanılabileceklerini bildirmek mümkündür Pamuk lif inceliğinin 253 mikroner olması bir hayli zordur Mevcut koşullarda 3537 mikroner değerler olmak mümkündür Oysa pamuğun gelecek yıllarda suni liflerle rekabet edebilmesi açısından türlerinin ihtiyaca yerinde bir şekilde ıslah edilmesi bir mecburiyet olarak görülmektedir 1 1213 Uzunluk En iyi sonuçları alabilmek için uygun lif inceliği ve mukavemetinin yanısıra liflerin uzunluklarının ortalama 1 civarında olması ve iyi bir üniformite oranı gerekmektedir Çok kısa olan lifler iplik mukavemetini azaltmakta iplik düzgünsüzlüğünü (%U) ve hata sayısını arttırmakta, eğirme performansını düşürmektedir bu nedenle kullanılacak materyalin lif uzunluk dağılışı ve bilhassa kısa lif oranı bilinmelidir Kalın ipliklerde lif uzunluğu iplik kalitesine daha eksik bir katkı yaparken ince numaralara gelindiğinde lif uzunluğunun önemi oldukça artmaktadır giderken kayda değer olan bir husus lif harmanı içinde yüksek oranda kısa liflerin bulunması halinde büküm miktarının arttırılmasının gerekebileceği ve dolayısıyla eğirme maliyetlerinde bir arz yükselmenin meydana gelebileceğidir 1 1214Temizlik Pamuk içersine karışan daha fazla miktardaki yaprak, çekirdek ve kabuk parçacıkları vb maddelerin temizlenmesi için ilave arıtma makineleri zorunlu olabilmektedir Bu operasyon yapılmadığı takdirde, özellikle yüksek hızlarla çalışırken çoğu kez kopuşlar meydana gelmektedir ve bu nedenle maliyetler yükselir HavaJetli eğirme ve Friksiyon eğirme sistemlerinde makine randımanlarının iyi olması açısından muhtemel olduğu kadar az tanıdık olmayan madde taşıyan materyale ihtiyaç duyulur Organik ya da inorganik yapılı mikro tozların makine parçaları üstünde aşındırıcı etkileri vardır Özellikle yüksek çabucak çalışan kısımlarda ve iplik yüzey baskılarının yüksek olduğu yerlerde elemanların ömürleri azalır Aşınmış rotor, açma silindiri, iplik çekme kanalı gibi elemanlar da iplik kalitesinde düşmelere sebep olurlar Materyal içindeki mikro tozların azaltılması eğirme elemanlarının ömürlerinin azaltılması açısından büyük yük taşımaktadır1 1215Lif Parlaklığı Parlaklık doğal ve yapay liflerin değerini arttırır Ipekli, tiftik ve bir takım parlak yünlerin değerinin her zaman yüksek oluşunda bu özelliğin büyük etkisi vardır Pamuklarda parlaklık çeşitli durumlara kadar değişir Aydınlık pamuklar ipeği andırır İpeği hatırlatan pamuklar iplikçiler tarafından tercih edilir Bir pamukta parlaklık lif yüzeyine düşen ışığın değişik şekilde yansıması ile oluşur 1 2OPEN ENDROTOR EĞİRME SİSTEMİ Açık sırık eğirme prensibine dayanan bu eğirme sisteminde prensip olarak bir bir çözülmüş lifler, iplik oluşturmak üzere birikim yoluyla açık iplik ucuna bağlanmaktadır (Şekil 1 ve 2) Sistemin esası lif kütlesinin rotor hareketiyle taşınıp, açık uca aktarılması ve bükümlü iplik yapısının elde edilmesidir 2 Openend rotor iplikçilik sistemi ilk olarak pamuk, viskon, polyester ve akrilik lifler kullanılmak üzere kalın iplik eldesine uygundur Fakat her geçen gün de kullanılabilecek lif tipi sayısı artmakta ve eğrilebilecek iplik numara aralığı genişlemektedir İplik üretimi çekim, büküm ve sarım proseslerini içeren bölümlerden oluşur 2 Rotor iplik makinelerinde egzersiz sırasında rotor içinde bir miktar vakum oluşturulur Band makineye besleme silindirleriyle yavaş yavaş verilir İğneli veyaiplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt lik tarak garnitürüne sahip açma silindiri ise gelen liflerin uçlarını tarar Eğer lifler tamamen açılmazlarsa, rotora sevk edildikten sonradan kötü nitelikli iplik elde edilir Makine imalatını gerçekleştiren firmalarca ara sıra açıcının yanında pislik (döküntü) temizleme kutusu da ilave edilir 1 Açma silindiri ile rotor arasında bulunan lif iletim kanalı hava akışını arttırıp lifleri bir ölçüde yönlendirip, düzeltir İdeal olarak istenen liflerin iletim kanalı içinde ve ucuna değecek şekilde sıralar halinde rotora girmeleridir Lifler rotora girerken, rotorun çevresel hızı havanın hızından yüksek olduğu için, lifler bir arz çekilerek yönlendirilirler Lifler rotor içindeki merkezkaç kuvvetinin etkisiyle rotor içersinde toplanan öteki lif tabakalarına katılırlar Mevcut olan bir iplik çıkış tüpünden içeri sokulur ve rotor içindeki hava döndüğünden iplik ucu da dönmeye başlar Merkezkaç kuvveti de ipliği rotorun içersine doğru iterek lif tutamına değmesini sağlar Bu gerçekleşir gerçekleşmez iplik çekilir ve üretim başlamış olur İplik kolunun her dönüşü ipliğe çıkış tüpünde bir büküm verir ve verilen bükümün bir kısmı geriye iplik koluna akarak rotor yüzeyine kadar gider Üretilen iplik bobin halinde sarılır 1 Şekil 1 : rotor iplik eğirme makinesi 17 Şekil 2 : OpenEnd iplik eğirmenin genel prensibi 17 Rotor eğirme metodunun bilezikli eğirme metodundan en büyük farkı iplik eğrilirken elyafın beslenmesinin kesintili oluşudur Beslemedeki bu kesinti elyafın her birisini diğerinden bozmak suretiyle, birbirleriyle temas halinde bile olmamalarını sağlayacak şekilde açıklanmış bir bölgede elyafın çok yüksek bir çabucak hareket etmesini sağlayarak elde etmektir Böylece iplik ucunu döndürerek, ipliğe hakiki bir büküm belirlemek mümkün olmaktadır fakat bu da bir masurayı döndürürken tüketilen enerji miktarından fazla daha az enerji tüketimine gereksinim olmasını sağlamaktadır Rotorun her devri iplikte bir tayin meydana getirmektedir Böylece 60 000100 000 rmin rotor hızları ile çalışabilmekte ve yüksek verim hızlarına çıkılabilmektedir Ayrıca elyaf beslemek için cer şeritleri kullanılabilmekte ve iplik büyük çaplı bobinlere doğrudan doğruya sarıldığından, olağan koşullarda bitmiş sarılmaya lüzum olmamaktadır Rotor iplik eğirme kaba iplik üretiminde daha hesaplı olmakla birlikte 20tex’e dek olan ince numaralarda da bilezikli iplik eğirme metodundan daha ekonomiktir Öteki yana rotor iplik eğirmenin esas prensibi olan elyafın serbestçe uçuşmakta olması, elyafın oryantasyonunun korunması ve teftiş edilmesini çok zorlaştırmaktadır Bu sırada elyaf büyük oranda oryantasyonunu kaybetmektedir Rotora girdikleri zaman bu kayıp bir tedarik düzelmekle birlikte, rotor ipliklerindeki elyaf oryantasyonu hiçbir vakit bilezikli sistemle üretilen iplikler değin iyi değildir 3 21OPEN ENDROTOR İpliklerinin Genel Özellikleri Openend rotor iplikleri ile ring iplikleri arasında çoğu farklılıklar vardır ring iplikleri ile karşılaştırıldıkları zaman, Openend rotor iplikleri bir takım özelliklerinin daha iyi olmasına karşın bir takım özelliklerinin ise fena olduğu görülmektedir Openend rotor ipliği bir iç çekirdek ve bir dış tabakadan meydana gelmiştir “Sarılmış lifler denilen kısım, dış tabakada bulunup çekirdeği çevresi baştan başa sararlar ve ring ipliği ile Openend rotor iplik özellikleri aralarında görülen başlıca farklılıklara sebep olurlar Bunlar özetle şu şekildedir : Open end iplik mukavemeti ring iplik mukavemetinden daha düşüktür çoğunlukla Openend rotor ipliklerinin mukavemeti bunlara eşit ring ipliklerinin %3040’ı kadardır Öteki yana Openend rotor iplikleri %10 daha yüksek kopma uzamasına sahiptirler Openend rotor ipliklerinin düzgünlüğü rotor içindeki dublaj sebebiyle ring ipliklerinden %1020 daha iyidir Ancak ön iplikhanede işlemlerin kısaltılmış olması sebebiyle bu ipliklerde orta ve kısa aralıklı düzgünsüzlüklere rastlanabilir Openend rotor ipliklerinde tüylenme, ring ipliğine kadar %2040 daha azdır Tutum açısından Openend rotor iplikleri ring ipliklerine tarafından daha serttir Openend rotor iplikleriyle yapılan sürtünme testleri, bu ipliklerin karde ring ipliklerine nazaran daha yüksek aşınma dayanımına sahip olduğunu göstermiştir Openend rotor iplikleri, ring ipliklerinden daha düşük elastisite modülüne ve eğirme rijiditesine sahiptirler Özgül hacmi ring ipliklerininkinden %10 civarında daha büyüktür Bu özelliği ipliğin iyi bir kompakt yapısının olmaması ile açıklanabilir Daha yüksek özgül hacim: daha iyi bir örtücülük, daha iyi ısı muhafazakârlık, daha fazla boyarmadde ve haşıl alma imkanı sağlamaktadır 2 3 HAVAJETLİ (AİRJET) EĞİRME SİSTEM Havajet eğirme sistemi yeni sayılabilecek iplik üretim metotlarından birisidir Japon Murata, Toyota ve Hawa gibi firmaların HavaJetli iplik eğirme makineleri ITMA’83 te alaka çekmiş, değişik ülkeler göre benimsenerek günümüzde kullanılmaya başlanan yeni eğirme sistemi olarak karşımıza çıkmaya başlamıştır Havajeti ipliği ortada lif demetlerinden oluşan çekirdek kısım ile bu çekirdek kısmı saran liflerden oluşmuş iki katlı bir ipliktir Esas olarak yalancı bükümlü oldukları söylenebilir 4 31 HAVAJETLİ İplik Eğirme Sisteminde Kullanılan Lifler Havajet iplikçilik sistemi, 120190 mm uzunluktaki elyaftan iplik yapılabilen bir sistem olup, iyi özellikte pamuk ve sentetik elyaf ile orta ve ince iplik üretimlerinde uygundur İçinde yüksek oranda kısa elyaf bulunan karde ipliklerini ve fazla ince iplikleri üretmeye uygun olmayıp bu alanda kullanılmamaktadır Bu sistemle elde edilen ipliklerin numara aralığı (Ne1560) ring iplik sistemininki kadar geniş değildir 4 Havajet eğirme sisteminde %100 sentetik lifler, sentetik lif karışımları ya da sentetik liflerin pamukla olan karışımları kullanılır Orta uzunluktaki liflerden iplik üretimi laf konusudur İplik kesitindeki lif adedi en az 80’dir 5 Havajetin de kullanılacak liflerin en az 38mm olması öğüt edilmektedir zira daha kısa lifler hava akımı şiddeti sebebiyle kontrol edilememektedir 5 İyi bir Havajeti ipliğinde lif işlenebilirliği, lif sürtünmesi ve lif temizliği büyük önem taşır Havajeti yönteminde kullanılan liflerin en kayda değer özelliği mukavemetli olmalarıdır Lif mukavemeti iplik mukavemetine etki ettiğinden liflerin mukavemetinin belli bir dereceden eksik olmaması gerekir Havajeti ipliğinde, iyi bir lif sargısının oluşabilmesi için iyi bir incelik ve uzunluk homojenliğinin olması gerekir Pamuk lifiyle niyetlenmek oldukça zordur Fakat açıklanmış ştapelde taranmış penye pamuğu ile kastetmek olası olmaktadır %100 polyester, %100 akrilik, % 100 viskon, akrilikpamuk, ve polyesterviskon lifleri sistemde rahatlıkla işlenebilmektedir Bunların yanına uzun ştapelde hedeflemek üzere geliştirilmiş havajetli makinelerde yün ve uzun ştapelli yapay lifleri de derin etki bırakmak mümkündür 5 32HAVAJETLİ İplik Eğirme Sisteminin Egzersiz Prensibi Beslenen cer bandı veya genel olarak bant kalitesinin tekrar tekrar için yüksek olması gerekir Bunun nedeni havajetli sistemde kullanılan yüksek çekim hızıdır İyi kalitede bir havajet ipliği üç pasaj cer kullanımı ve asgari %25 Uster düzgünsüzlüğündeki bant girişi ile sağlanır Karışım ipliklerinin hazırlanmasında penye makinesi kullanılması nasihat edilmektedir Havajetli sistemde flayer, ring ve otomatik bobin işlemleri elimine edilmiş, iplik eldesi basitleştirilmiştir Şekil 4 te görüldüğü gibi makineye lifler bant formunda ve kovadan beslenir Kovalar cihaz arkasından yanyana bulunmaktadır Kovadan alınan bantlar apronlu bir çekim sahasında inceltildikten daha sonra iplik oluşumunun sağlandığı jetlere verilir Jetlerde kesintisiz sağlanan hava akımı ile lifler döndürülmektedir Oluşan iplik, çıkış silindirleri ile alınmakta, iplik temizleyicisinin önünden geçerek bobinlenmektedir İplik temizleyicisi, iplikteki kalın yerleri çıkararak ipliği temizlemekte ve otomatik düğümleme aparatı ile iplik düğümlenmektedir 5 Havajetli eğirme sisteminde MJS sisteminde olduğu gibi bir iş akışı sözkonusudur (Şekil 3) HARMAN HALLAÇ  TARAK  CER I  CER II  CER III  MURATA JET SİSTEM  BOBİN FORMUNDA ÇIKIŞ Şekil 3: MJS sistemi sızıntı şeması 5 1Kova 2Şerit 3Birinci jet 4İkinci jet 7Emme ünitesi 8 İplik arıtma ünitesi 9Gerdirici 10Bobin Şekil 4 : HavaJet sisteminde iplik oluşumu 5 33HAVAJETLİ İplik Eğirme Makinesinin Imal Özellikleri Diğer iplik üretim sistemlerinde mekanik olarak hareket ettirilen iğ, kopça, rotor, friksiyon silindiri vb kütleler vardır Bu sebeple devir sayıları, sevk hızları ve buna emrindeki olarak sistemlerin prodüktivitesi sınırlıdır Buna rağmen havajetli sistemde bunların yerine yüksek hızda (ses hızına yaklaşan hızlarda ) hava akımı vardır Buradan şu çıkmaktadır; bu tarzda büküm verme elemanları ile çok yüksek verim alınabilmektedir Yalnızca genel bir ölçü vermek amacıyla ipliğin havajeti içinde 150 000 200 000rmin hız ile dönmekte olduğu açıklama edilebilir İplik inceliğine, iplik bükümüne vb gibi faktörlere alt olarak bu devir 100200 mmin’lık bir iplik çıkış hızına karşılık gelmektedir Bu oran ring iplik eğirme sistemi ile karşılaştırıldığında yaklaşık 101 oranı elde edilir Basınçlı hava elde etmek hiçbir vakit ucuz olmamakla beraber bu sistemde bilhassa ince iplikler kullanılır HavaJetli iplik imal giderleri, ring ipliklerinden manâlı derecede düşüktür HavaJetli iplik eğirme yönteminin sınırları belirli bir sınır içindedir İplikler suni liflerden ya da pamuk ile suni lif karışımlarından üretilebilir Ama pamuk oranı %50’yi geçmemelidir %100 pamuk yalnızca laboratuar şartlarında işlenebilmektedir bununla birlikte yüksek kaliteli lifler kullanılmalıdır 5 34HAVAJETLİ Eğirme Sisteminin Avantajları Havajetli iplik eğirme sisteminin avantajları şu şekilde sınıflandırılabilir: Suni ve sentetik liflerde mukavemet artışı Enerji azalması İşçilik ve insan gücünün azalması Yer probleminin ortadan kalkması Maliyetin daha düşük olması 5 35HAVAJETLİ İplik Eğirme Yönteminde Elde Edilen İplik Özellikleri Havajet ipliği, ring ipliğinden epeyce öbür bir yapıya sahiptir ( Şekil 5) İplik açık bir konumda son şeklini aldığı için, bütün lifler paralel değildir Düzgün bir büküm işlemi yapılmadığı için büküm sayısı ring ipliğinde olduğu gibi isteğe göre seçilemez Büküm sayısı oldukça yüksek olan havajetli ipliklerde dürüst büküm tespiti için büküm açma ve ter yönde bükülme metodu kullanılmalıdır Çoğu özellikleri, örneğin %CV, tüylenme ve kalın yerleri ring ipliğinden daha iyidir İplik mukavemeti ring ipliğine nazaran %1020 kadar düşük olmasına karşın havajet ipliklerinde daha eksik zayıf noktalar vardır böylece de dokuma esnasında daha yüksek randıman elde edilir 6 Şekil 5 : Hava jetli eğirme yönteminde elde edilen iplik görünümü 36 HAVAJETLİ Sistemde Elde Edilen İpliklerin Kullanım Alanları Bu sistemde üretilen iplikler : dimi, saten, poplin, basmalık, iş elbiseliği, yatak çarşafı, Tshirtler, ceketlik kumaşlar vb yapımında kullanılır HavaJeti ipliklerinin, üretilen kumaşa verdikleri özellikler şöyledir : İpliğin düzgünlüğü, poplin ve saten kumaşa daha düzgün bir görünüş verir Oxford gömlekleri gibi çözgü ve atkıda bir kayma ya da esneme olmadığından, dokusu gevşek olan dokumalara daha uygun olmaktadır Pardösülük gibi fazla sıkı dokunmuş kumaşlarda kullanıldığında iyi bir hava geçirgenliği sağlar ve bu vesile ile kullananın terlemesine engel olur HavaJetli ipliklerin özgür haldeyken kendi üstünde bükülme eğiliminin az olması, örgü mamullerde rahatlıkla kullanılmasını sağlar İpliklerin boncuklanma (pilling ) özellikleri de çok azdır Böylece örgü yüzeylerde sorun çıkaran boncuklanma ortadan kalkmıştır HavaJet ipliği, yıkanmaya ve kullanmaya karşı mükemmel bir dayanım gösterir Çift katlı olarak yapıldığında endüstriyel mamullerde dikiş ipliği olarak ta kullanılabilir 6 4 FRİKSİYON İPLİK EĞİRME SİSTEMİ Bu sistem, Dr Ernst Fehrer Avusturya firması tarafından geliştirilmiştir ve bu ismin kısaltması olan “Dref ,, ismi ile anılmaktadır Bu gün Dref sisteminde yaygın olarak iki imalat tipi mevcuttur; bunlar Dref 2 veDref3 nesil 1664000 tex arasındaki barbar numaralara hitap eden Dref 2 sistemi 1973 yılında ve 33150 tex kalınlıktaki ipliklerin imaline uygun, Dref 3sistemi ise 1978 yılında geliştirilmiştir7 41 FRİKSİYON Eğirme Sisteminde Kullanılan Lifler 411 DREF 2 Sisteminde Kullanılan Lifler Bütün sentetik lifler, poliakril, poliester, polipropilen, viskon vb lifler kullanılır Bu liflerin inceliği 1717 dtex arasındadır Özel lifler : Aramid, poliakrilonitril, polivinilasetat, polivinilklorid, karbon, cam lifleri ve bunların karışımları; Her tip telef, ıskarta pamuk, kalite dışı yün;iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt lik liflerden bükülmüş iplikler de keza kullanılmaktadır 7 412 DREF 3 Sisteminde Kullanılan Lifler AÇekirdek Kısmı İçin (Lif ve Filament Besleme) Sentetik lifler (Polyester, Poliamid, Polipropilen, Viskon vb) Özel lifler (Aramid, Nomex) SentetikPamuk karışımlarıiplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt iplikegirmeyontemlerihakkindatemelbilgiler5c587f4acc511alt l, Lastik vb BManto Kısmı İçin (Kesikli Elyaf) Taranmış pak pamuk Çekirdek için kullanılan sentetik ve özel lifler (elyaf inceliği 0633 dtex arası, standart elyaf uzunluğu ise 3260mm dir) 8 42FRİKSİYON Eğirme Sisteminin Çalışma Prensibi 421 DREF 2 Eğirme Sisteminin Egzersiz Prensibi Dref 2 sistemi endüstride o kadar çok alanda kullanılmaktadır Bu makinelerin herkes 6 eğirme ünitesinden oluşan, en fazla 8 kısım halinde üretim edilmektedir (Şekil 6) Eğirme ünitesi antre kısmı, açıcı silindir, büküm verme elemanları, iplik sarma kısmı ve vantilatörler edinmek üzere 5 bölümden oluşur 1 ya da daha artı olabilen tarak şeridi, bir antre hunisi vasıtasıyla üç çift makaradan oluşan giriş kısmına beslenir Bu üç çift makara, bir motor kadar zincir ve dişliler vasıtası ile döndürüldüklerinden herhangi bir kayma olmaksızın ahenkli besleme sağlanmıştır Birinci çift makaradan daha sonra şeritler, bir yönlendirici çatal altından geçerler ve öteki makara çiftlerine içten yol alırlar Bu kısımda şeritlere toplam olarak 13 civarında çekim uygulanır Besleme hızı 75 mmin dek olabilir Antre kısmının 3 Çift makaraları, şeritleri çabuk dönmekte olan açıcı silindirin (davulun) dişlerine besler Silindir çapı 180 mm olup hızı 3000, 3500, 4000, 4500 rmin olabilir Silindir vasıtasıyla taranan lifler, üstteki koruyucu altından çıktıktan sonra merkezkaç kuvvetinin etkisiyle silindir dişlerinden ayrılır ve üstten gelen hava akışının etkisiyle büküm verme elemanına ulaşır Bu kısım aynı yönde dönen, üzerleri kafes gibi delinmiş olan iki silindirden oluşmaktadır Birbirine paralel olan bu silindirlerin içinde hava emişi laf konusudur Dolayısıyla bu kısma düşen lif, hava emişiyle oluşan basınç tamamen çizgi üstünde tutulur bundan başka silindirlerin dönüşü lif tutamını bu çizgiden uzaklaştırmaya çalışmaktadır böylece yerinden oynayan tutam, hava basıncının etkisiyle tekrar geriye doğru yuvarlanırken kendi çevresi her tarafında dönerek bükülür İplik görünümü alan bu tutam, silindirler boyunca çekilirken sürekli olarak açıcı silindirden gelen lifler, büküm işleminin sürekliliğini sağlar Bir çift silindir vasıtasıyla büküm silindirlerini terk eden iplik bobin halinde sarılır Bu silindir çiftine ve barabana hareket ayrı bir motor vasıtasıyla verilir Sarma gerginliği istenilen şekilde ayarlanabilir Büküm verilirken bariz bir eksene kuvvet uygulanmadığından, eğirme sırasında iplik kopuşu fazla düşüktür İpliğe bir büküm belirlemek için ring sisteminde ortalama 600g’lık kops ve iği, rotor sisteminde 150g’lık bir rotoru bir kez döndürmek gerekir Dref sisteminde ise bir büküm devretmek için silindirlerin çok eksik dönüşü yeterlidir Delikli silindirler içinden hava emişi ile büküm oluşturulurken lifler arasındaki tozlar, işlem boyunca büyük ölçüde ayrıştırılabilir 7 Şekil 6 da Dref 2‘nin şematik bir görünüşü verilmiştir Şekil 6 Dref 2 sisteminin şematik görünüşü 18 422 DREF 3 Eğirme Sisteminin Alıştırma Prensibi Dref 3 sisteminin egzersiz prensibi (Şekil 7 ve 8) şu şekildedir : Sisteme elyaf bandı girer ve elyaf bir tarak ya da penye silindirine yayılır Bu silindirden hava ile alınarak friksiyon alanına sevk edilir Aynı yönde dönen iki silindir ya da tambur elyafı bir arada çeker ve ipliği oluşturur Bilhassa Dref eğirme prensibinde benzer yönde dönen iplik oluşturma silindirleri arasına bir iplik beslenerek gevşemiş liflerin bu iplik etrafına sarılmaları sağlanır Bu şekilde kısa ve öz (çekirdekli) yapıda iplik elde edilir Friksiyon silindirlerine antre açısı elyafın tertibini etkiler Açı ne dek minik olursa elyafın düzeltilmesi ve paralelliği o kadar iyi olur 8 Şekil 7 : Dref 3 iplik eğirme sistemi I çekim bölgesi Şekil 8 : Dref 3 iplik eğirme sistemi II çekim bölgesi 43FRİKSİYON Eğirme Sisteminin Tatbik Alanları 431 DREF 2 İpliği Başvuru Alanları Dref 2 sistemindeki iplikler : gündelik, yataklık ve seyahatlik battaniyeler, temizleme bezleri, yer bezleri, üst giyim kumaşları, halı altı dokular, elastiki eşofman iplikleri vb Jüt ve telef karışımları, kablo, halı ve yazlık ayakkabı tabanları imalatında kullanılır7 432 DREF 3 İpliği Kullanım Alanları Dref 3 sisteminde battaniye, halı, günlük giyim eşyaları, ev tekstilleri, dekorasyon amaçlı tekstiller, yüksek dayanım istemeyen teknik kumaşlar vb mamullerin iplikleri, özel iplikler ve bir takım dolgu iplikleri olarak kullanılırlar 8 5 SELFTWİST (ST) EĞİRME SİSTEMİ SelfTwist ticari adıyla Repco iplik eğirme sistemi : iki tane elyaf şeridinin ovalanarak geçici büküm kazandırılması ve bu bükülü şeritlerin birbirine bükülmesi aracılığıyla iplik üretimidir ( Şekil 9) Son yıllarda kısa elyaftan iplik üretmek için bir fazla yeni yöntem geliştirilmiştir Imal hızı, işçilik giderleri, genel giderler, zorunlu yer miktarı ve enerji giderlerinde kayda değer tasarruflar sağladıklarından bu yeni yöntemler önemlidir Bunlardan biri de SelfTwist yani kendi kendine bükülü iplik elde etme yöntemidir Bu yöntem bir yalancı büküm uygulamasıdır SelfTwist eğirme sistemi, esas olarak çok ince kamgarn yün ipliği için düşünülmüştür Bu sistemde kullanılan elyafın çok kısa olması gerekir Kendi kendine büküm, iki çeşit fitilin ovalanma ile kazandığı iç enerjisini kullanarak birbirine sarılmasından meydana gelir Bir esas operasyon ile kendi kendine büküm yapısı teşekkül eder Burada elde edilen iplik bir ara mamul olabileceği gibi, dokumada ya da örgüde iplik olarak ta kullanılır Palavracı bükümlü iplikler, ancak katlı iplik gerektiren kumaşlarda kullanılabilir İplik eğirme sisteminde, bir çekim düzeneğine beslenen fitilden çıkan elyaf grubu, bir kaç şekilde yapılabilen palavracı büküm hareketine tabi tutulur Yalancı büküm sisteminden meydana çıkan iki grup birlikte bir rehber düzeninde birleştirilirler ve iki grupta bulunan büküm enerjisi, onların birbiri etrafına sarılmasına sebep olur Bu sarılma hareketine kendinden bükülme denir Oluşan iplikte “SsıfırZsıfır,, şeklinde bir “kendinden bükümlü,, inşa oluşur Son olarak, oluşan kendinden bükümlü iplik silindirik bir bobine sarılır 9 Şekil 9 : Repko eğirme makinesinin şematik görünüşü 10 Bu tipte genel büküm sıfırdır böylece mukavemeti düşüktür Bu ipliğin kullanılmadan önce ilave büküm işleminden geçirilerek mukavemetinin arttırılması yaygındır (STT ipliği) Bu sistemde üretim ring iplik sisteminin 10 misli kadardır Azami iplik çıkış hızı 350 m min kadardır Ticari olarak mevcut olan bir tip palavracı büküm makinesinin ticari ismi “Repco olarak bilinmektedir Sistemde iki farklı fitil, her biri dönmekte ve titreşmekte olan bir çift silindir arasına beslenir Bu silindirler ileri dürüst ve yan olarak hareket ederken her silindir çifti üzerindeki fitili diğerinin tersi yönünde bükülür Silindirlerin dengesiz hareketleri bükümlü ve bükümsüz bölümleri yer alan bir iplik oluşturur herkes zıt yönde bükülmüş olan fitiller tabi yanlamasına gelince birbiri civarda bükülürler ve katlı iplik oluştururlar Her ipliğin gevşek bükümlü bölümünün aynı yere rastlamamasına özen gösterilmelidir aksi halde çelimsiz bir nokta oluşur 10 51 Palavracı Bükümlü İpliğin Kullanılmasının Avantajları Palavracı bükümlü ipliğin avantajları şu şekilde sıralanabilir : 1 Daha eksik yerde daha çok iplik üretilmesi, 2 Yıllık bakım giderlerinin eksik olması, 3 Daha az döküntü oluşması, 4 Daha eksik enerji tüketimi, 5 Daha eksik işçilik gideri 9 52 Büküm İşlemi ve Hazırlıkları Çekim bölgesinde çekilen fitil büküm alanına girdiğinde ST rulenin ovalama yapması nedeni ile büküm almaktadır İşletmede 11 cm normal büküm, 3 cm boşluk, 11 cm zıt büküm alarak işlemi tamamlayacaktır 1 Tüm fitil ipliklerinin en düşük % 1 yağlı madde içerdiğinden kesin olunmalıdır Çünkü daha az miktarlar kullanıldığında katkı maddesi maddesine emrindeki olarak merdanelerde kirliliğe sebep olacaktır 2 Anti durağan içeren emilsiyon tatmin edici miktarlarda karışımın içine uygulandığından muhakkak olunmalıdır 3 Materyalın fitil uzunluk gerekliğine uyduğundan muhakkak olunmalıdır 4 Eğer bükümlü fitil kullanılıyorsa öğüt edilen max hızın aşılmadığından muhakkak olunmalıdır 5 Fitil üzerinde topak olup olmadığı teftiş edilmelidir Çünkü bu topak bükümün seramik kılavuzlarını tıkayabilir 9 53 İplik Büküm Seçimleri En uygun bükümün seçilmesinde yardım etmek için Self Twıst iplikleri için bir teftiş graft, STT iplikleri içinde bir romograf sağlanmalıdır Self Twıst iplikleri için kontrol graftlarının açılış noktası olarak benimsemek gerekir Keza STT iplikler içinde romograf lar her yarım turda kullanılır Bunlar minimum iplik büküm kullanılacak tarzda ipliklerdir Yani yerinde katlama ve büküm seviyesine ulaşmak için kolay bir metoddur Sarmal yapı içinde bükümlerin S’den Z’ye değişmelerinde eksik yada hiç büküm olmayan bölgeler olabilir Bu gruplar potansiyel olarak güçsüz noktalardır Eğer bu iki sarmal yapı bir araya getirilirse bu zayıf potansiyelli bölgelerin karşılaşması sonucu Self Twıst iplikte daha zayıf noktalar ortaya çıkacak oysa bunlarda ilerde koskocoman sorunlar teşkil edeceklerdir Bunun içinde birleştirici kılavuzlar mülk edilmiştir Aşağıda ( Şekil 10, 11 ve 12 de) büküm mekanizması gösterilmektedir 9 54 Çekim Bölgesi Fitilin iplik haline gelebilmesi için çekim işleminin yapıldığı kısımdır Giriş silindiri ile çıkış silindirinin öbür hızlarda dönmelerinden çekme işlemi yapabilmektedir Çekim dişlisi kutusu ya 1625 inçlik yada 1928 inçlik geri ve merkez çekim silindirleri kayış kışkırtma kasnağı iki çekim aralığıyla yerleştirilir Kılavuzun bu bölümünde gösterilen çekim oranları her iki bobin için de geçerlidir 178 453 kez ( 1625 inçlik bobin kullanılıyor ) 15 38 kez ( 1928 inçlik bobin kullanılıyor ) 10