IQ Nelere Bağlıdır: Genler mi Çevre mi?

Yüzyıllar baştan başa yaşamın gelişimsel faktörlerinin kaynağı hakkında tartışmalar sürmektedir*Uzun zamandır sürekli bu tartışmanın merkezinde iki önemli şart bulunmaktadır Bunlardan ilki, doğduğumuz andan itibaren atalarımızdan kalıtımsal olarak bize aktarılan kalıtımsal faktörler ve ikincisi, doğduğumuz andan itibaren maruz kaldığımız çevresel faktörlerdir Bunlardan hangisinin akıl üstünde daha etkin olduğu konusuna girmeden önce zekânın nasıl ölçüldüğünü bilmemiz gerekirBirçok alim ve seçkin bilim adamı, kuramcı ve pratisyen, nasıl yetiştiğimiz ve yaptıklarımızı niçin yaptığımız konusu hakkında cevap aramıştır Pratiğinden absürdüne çoğu kuram öne atılmış ve birçok kişi bu teorilere yıllar boyu inanmıştır Bu şiddet konulardan biri IQ olarak adlandırılan zekânın gelişimini etkileyen esasi kaynakların ne olduğudur
19 Asır ortalarında, Avrupa ’da psikoloji üzerine okulların oluşması, akıl ölçümü için yeni metotların geliştirilmesini hızlandırmıştır Bu dönemde davranışsal ve zihinsel olguların araştırılmasında istatistiksel analizin kullanılabileceğini düşünen ve anket kullanımının öncüsü olan Francis Galton, farklı formlarda veri toplamaya başlamıştı 1904 yılında bir ihtiyaç üstüne, Fransız bir psikolog ve hukukçu olan Alfred Binet, ilk başarılı zekâ ölçümünün geliştirilmesi için yardımcı olmuştur O dönemki Fransız hükümeti alternatif eğitime gereksinim duyulan öğrencilerin saptanmasını istemiştir Bu konu hakkında araştırma komitesinde bulunan Binet ve meslektaşı Thedore Simon, o dönemde okullarda uygulanan eğitim müfredatından yararlanamayan çocukların belirlenip ayıklanması için çocuklar üstünde bir test uygulamaya başlamışlardır Zihin yaşını saptamaya karşın olan bu deneme, Binet ’in 1911 yılındaki ölümünden günümüze dek uygulanan standart bir metot haline gelmiştir 1905 yılında yayınlanarak, çoğu kesim tarafınca kabul edilen BinetSimon Zekâ skalası 1908 yılında revize edilmiştir Binet ve Simon ’un teorisine tarafından, sekiz yaşında bir çocuk, akıl yaşı sekiz olan teste alt tutulmalıdır Eğer çocuk altı yaşındaki teste olumlu cevap verirse geri zekâlı, on yaşındaki teste olumlu yanıt verirse ileri zekâlı olarak tanımlanır 1914 yılında Alman bir psikolog olan William Stern, BinetSimon ’un şekillendirdiği konsepti kullanarak ve içine bir takım pratik terimler yerleştirerek yeni bir formül tasarlamıştır William, teste yan tutulan deneklerin kronolojik yaşına kadar bölümlere ayırmıştır ve böylece Akıl Derecesi (Intelligence Quotient) kavramı doğmuştur
Stanford Üniversitesinde görevli olan Profesör Lewis M Terman, Amerikalı deneklerde bu formülasyonun genişletilmiş ve standardize edilmiş halini uygulamış ve Zekâ Yaşı kavramına yeni bir element ekleyerek formülü revize etmiştir Terman, Stern ’in formülasyonununda virgülden sonraki rakamları silmek için son rakamı 100 ile çarpmış ve IQ kısaltmasını kullanmıştır Formülün son hali yaygın olarak kabul edilmiş ve yakın süre daha sonra StanfordBinet Akıl Derecesi olarak bilinmeye başlamıştır
Amerikan ordusunda görevli bir psikolog olan David Weschler, ordudaki meslek paylaşımını daha iyi ışık halkası getirmek ve kişilerin kabiliyetlerinden daha fazla yararlanmak için askerlere StanfordBinet testini uygulamıştır Ancak bu testin us kapasitesini ölçmede tamamiyle yeterli olmadığını düşünmüş ve yetişkinlerin zekâsını değerlendirmek için daha manalı bulduğu WAIS (Wechsler Adult Intelligence Scales) testini oluşturmuştur Bu test on ya da on bir, sözlü ve performansa dayalı daha aşağı testlerden oluşmaktadır
Bu testler ve bunlar gibi daha niceleri şu esas sorunun akıllara gelmesine niçin olmuştur: Akıl üstünde hangisi daha artı etkilidir? Çevre mi, biyoloji mi? Bu, cevaplanması basit bir soru değildir Çeşitli çalışmalar göstermektedir fakat sosyoekonomik şart ile zekâ birbiriyle bağlantılıdır Sosyoekonomik durumu iyi olan şahısların IQ ’su, parasal olarak kötü durumda olanlara nazaran 17 puan artı görünmektedir Bu netice sadece zenginler mi zengindir? Sorusunu akıllara getirmektedir Böyle olduğunu göz önünde bulundurmak dürüst olmasa da kaynaklara ulaşmadaki rahatlık, zekânın gelişiminde manâlı ölçüde etkiye sahiptir 1988 yılında Galler ’de yapılan bir çalışmada, 60 şahsiyet, yaşları 1213 aralarında değişen çocukların zekâları ölçülmüş ve daha iyi gıda kaynağı ile IQ arasında uç bağlandı gözlenmiştir Bu çalışmada grup ikiye bölünmüş ve yarısına sekiz ay baştan başa besleyici vitaminler verilirken, öteki yarısına placebo (ilaçmış gibi bahşedilen fonksiyonsuz madde) verilmiştir Testin sonucunda vitaminler ile beslenen grubun IQ değeri denetleme grubundan sekiz puan artı çıkmıştır Başka bir çalışmanın sonuçlarına göre, sosyoekonomik durumu düşük olan bir çocuk, sosyoekonomik durumu iyi olan bir eve nakledildikten sonra zekâsı öncekine kadar 16 puan pozitif çıkmıştır *Bir diğer çalışmaya göre akıl gelişimine etkisi yer alan bir öteki etken konut yaşantısıdır
R A Hanson ’un yaptığı çalışmaya göre, ev ortamında bulunan birçok çevresel etken, IQ ile aracısız bağlantılıdır Kayıtlı yaş periyotlarında zekâ ile tesir halinde olan bu değişkenler Hanson ’a tarafından ‘sözlü ifade kurmada serbest, dil öğrenme, ailenin ilgisi ve dil kullanımının gelişmesi ’ olarak sıralanır*bununla beraber fetüsün gelişiminin de zekâ ile benzer olduğu düşünülmektedir Fetüsün gelişimi sırasında annenin iyi beslenememesi ya da bu dönemdeki ilaç kullanımı zekâ gelişimi üzerine aracısız olarak etki gösterebilir Bunun en manâlı göstergelerinden biri, 2000 gramdan eksik kilo ile dünyaya gelen bebeklerde akıl geriliğine normalden daha sık rastlanmasıdır
Zekâ düzeyi ile bağlantılı olan diğer etmen de genetiktir Genler bizim karakterimizi belirleyen ya da bizi olduğumuz şey yapan kombinasyonlardır Örneğin, but parmağımızın sayısının beş olması, burnumuzun küçük olması, saçlarımızın rengi gibi özelliklerimiz bize bir üstteki jenerasyondan genler aracılığı ile aktarılır Peki, genetik olarak aktarılan özelliklerdeki farklılıkların nedeni nedir? Mesela, kalıtımsal farklılıklar nasıl bacak parmaklarının sayısında değişim yaratıp bazı ırk altı parmaklı doğar? Genetik varsayım katsayısı, kalıtımsal farklılıkların bireysel özelliğe katkısının ne düzeyde olduğunu bildiren bir değerdir Bir Takım bilim adamları bunun maksimum 75 olabileceğini düşünmektedir ve* bu değer değişikliğin % 75 ’inin kalıtımsal farklılıklardan meydana geldiği anlamını taşımaktadır Bir Takım incelemeler benzer genotipi taşıyan tek yumurta ikizlerinde bu değerin %88 ’e ulaşabileceğini göstermiştir başkaca, ortalama % 50 müşterek gen taşıyan çift yumurta ikizlerinde korelasyon faktörü birlikte yaşamaları halinde 53, öbür yaşamaları halinde de 46 olmaktadır Bütün bunlar kalıtımsal bileşenin IQ skoru üzerinde doğrudan bir etkisi olduğunu göstermektedir
Psikolog Richard Hernstein ve Charles Murray göre yazılan Çan Eğrisi isimli kitapta, birbirinden ayrılmış ikiz kardeşler üzerinde yapılan bir çalışmada, genetik tahmin katsayısının 60 olması nedeni ile zekanın kalıtım ile ilk elden alakalı olduğu sonucunu çıkarmıştır Yazarlar ırklar arası mukayese yapmış ve beyaz ırkın siyah ırktan daha zeki olduğunu, iki ırkın IQ değerleri arasında 15 puanlık bir fark olduğunu ve bu farkın gün geçtikçe arttığını belirtmiştir Yine benzer kitapta sosyoekonomik durum ile IQ arasındaki bağlantı sorgulanmış ve doğrudan ilişkili olmadığı sonucu çıkmıştır Bilhassa ırklar aralarında ayrı sonuçlar bulunmasının üzerine Hernstein ve Murray hatırı sayılır derecede tenkit almışlardır
Bütün bu yazdıklarımızın sonucunda, en öncelikle sormuş olduğumuz IQ ’yu etkileyen faktörün genetik mı çevre mi olduğu sorusunun cevabını belirlemek gerekirse sanırım her ikisi de olacaktır Oysa kesinleşmeyen her şeyde olduğu gibi bu sorunun bütün cevabı da daha yıllar boyu aranacaktır
Kaynakça:
AllPsych Journal