Irak yol ayrımında

Sorun ABD’nin dayattığı sistemde

Az değil, tam on aydır siyasi manada bir karışıklık içinde olan Irak’ta nihayet öfke patlamaya dönüştü. Ülkenin en değerli dini/siyasi kümelerinden Sadr Hareketi’nin önderi Mukteda el Sadr’ın siyaseti büsbütün bırakacağını açıklaması taraftarlarının parlamentonun feshedilmesi talebiyle sokaklara – bir defa daha – dökülmesine yol açtı. Bilanço ağır, şu ana kadar 20 kişinin ömrünü yitirdiği, 300’den fazla yaralının olduğu bildiriliyor.

Ülke aslında ABD işgali sonrası oluşturulan bir anayasa ile siyasi sistem nedeniyle daima kaos içinde kalmaya mahkum üzere. Anayasası da siyasi sitemi de mevcut ayrılıkları körükleyen bir içeriğe sahip. Sorun bu nedenle çok fakat çok daha derinlerde.

Sadr’ın emeli ne?

Sadr, protesto aksiyonlarının emelinin yolsuzluklar ile dışa bağımlılığı ortadan kaldırmaya yönelik olduğunu açıkladı bir kaç defa. Hareketleri “Reformcu Bahar Devrimi” olarak isimlendiren Sadr'ın üç temel isteği var; parlamentonun feshedilmesi, erken seçim yapılması, bir ulusal çoğunluk hükümeti kurulması. Bu temel prensipler etrafında Irak halkının tüm bileşenlerini kendisine katılmaya çağırıyor başından beri.Bu davet karşılıksız kalmış sayılmaz. Zira Iraklıların birden fazla, sahiden bıktıkları, kurulduğu 2003 yılından bu yana daha fazla kriz, kaos, yolsuzluk üreten siyasi sistemde esaslı bir değişiklik yapacağına inanıyorlar Sadr’ın. Yaygın işsizlik, eğitim, sıhhat üzere kamu hizmetlerindeki yetersizlik Sadr’ın davetine iştiraki hızlandırıyor her geçen gün. Mevcut siyasi sistemin “klinik olarak ölü” doğduğunu, esaslı bir değişikliğin vaktinin geldiğini düşünüyor büyük çoğunluk.

Öncelikle Sadr liderliğindeki Sadr Hareketi’nin Irak siyasetinde son derece bariz rol oynaması ülkenin en fakir kesitlerinden gelen, tarihi olarak siyasi sistemden dışlanmış kısımları milliyetçilik ile ıslahat kavramlarıyla kendisine bağlamasından kaynaklanıyor. Bir dini hareket olmasına karşın Şii Sadr Hareketi’nin milliyetçilik vurgusu yapması çok rastlanır bir durum değil. Milliyetçiliği Irak’ın bütünlüğü için kaide gören Sadr Hareketi, başka Şii kümelerle bile zıt düşmekten çekinmiyor. Ülkeye yalnızca ABD müdahalesine değil birebir vakitte İran’ın karışmasına da karşı çıkıyor. Lakin bunu yaparken Şiiler ortası çekişmeleri büyük çatışmalara döndürmekten ısrarla kaçınıyor, bu bahiste dikkatli davranıyor.
Hatta “siyasetten çekildiğini açıklaması” -daha evvel de bu türlü bir karar almıştı – ülkenin gitgide berbatlaşan şartlarında halkın tercihine, iradesine başvurduğu manasına geliyor. Bunu rakiplerine karşı bir halk baskısına döndürme gayesiyle yapıyor. Haksız da sayılmaz, zira rakipleri, ülkedeki istikrarları yanıstmayan bir “çoğunluk hükümeti” kurarak Sadr’ın projesini akamete uğratmışlardı. Bu nedenle Sadr Haziran ayı ortasında meclisteki Sadr bloğunun 73 milletvekiline istifalarını sunmaları için talimat vermişti. Sonrasında yalnızca Şiilerin değil, Irak’ın bütünlüğünü sağlayacağına inananların da olduğu her bölümden bireyin iştirakiyle Temmuz’da Bağdat’da iki defa parlamento binasına el koydu 72 saat boyunca Sadr taraftarları.

Sadr’ın son savaşı

Irak’ın bütünlüğü için çabalayan, mezhep kavgalarının yaşanmaması için dikkatli davranan, ıslahat ile milliyetçiliği öne sürerek “ulusal birlik” sağlamaya çalışan Mukteda el Sadr’ın “son savaşı” bu aslında. Yenilirse, rakiplerinin kanlı intikam aksiyonlarının amacı olması kesin. Sadr da bunu bildiği için kesinlikle zafere ulaşmak zorunda.

Tabii ki Sadr Hareketi kolay alt edilecek bir güç değil. Her şeyden evvel Irak’taki tüm silahlı yapılardan daha güçlü olduğu belirtilen Saraya al-Salam ünitesi Sadr Hareketi’ne bağlı. Ayırca Şiiler dışındaki bölümleri de kendisine çektiği için en geniş halk tabanına sahip. Sadr hiç bir Irak önderinin sahip olmadığı sembolizme, sosyal/dini bir pozisyona sahip. Irak dışına da taşan bir tesiri var.

Irak’taki yürütme düzenekleri Ekim 2021’deki seçimlerden bu yana fonksiyonsuz. Ülke süreksiz sayılabilecek ünitelerce yönetiliyor. Yalnızca yargı çalışır durumda. Sadr sahip olduğu halk dayanağıyla, silahlı gücüyle tüm siyasi süreci aksine çevirebilir, acil bir süreksiz hükümet kurabilir, kendi görüşleri doğrultusunda. Irak’ta değişim için koşullar son derece uygun aslında. Lakin Sadr, yalnızca kendisi üzere düşünenlerle yola çıkmak, hükümet oluşturmak niyetinde değil. Bunu tekraren açıkladı. Sık sık Irak halkına protestolara katılma, ihtilalinin bir kesimi olma davetleri yapıyor.

Sadr, ülkenin içişlerine karışmasını istediği İran’la elbette düşman değil. Âlâ alakalara sahip İran’la. Hatta Temmuz 2003'te Sadr hareketinin Mehdi Ordusu'nun kurulması için İran askeri takviye vermişti. İran, büyük bir Şii içi çatışmaya yol açmadıkça, Sadr ayaklanmasının devam etmesine yahut amaçlarına ulaşma uğraşına karşı çıkmayacak elbette. İran, ülkedeki çıkarlarını korumak için Sadr'a güvenmek, Sadr’ın İran-Irak bağlantılarının geleceğine ait vizyonunu kabul etmek zorunda kalabilir. Sadr da esasen İran'ı kışkırtarak kendisini gaye almaya zorlamaktan kaçınarak Şii içi büyük bir çatışmadan mümkün olduğunca uzaklaşmaya çalışıyor.

Irak’ı bekleyen ne?

Irak yargısı Sadr'ın parlamentoyu feshetme talebini reddederse, bu, Sadr'ın muhaliflerine halk baskısını arttıracak. Lakin Sadr'ın talepleri doğrultusunda meclisi feshetme kararı çıkarsa bu yargıyı Sadr ayaklanmasının bir modülü haline getirecek. Değişim terslerinin amacı olan bir yargı durumuna düşecek elbette.

Ancak asıl sorun Irak’a ABD ile müttefiklerince dayatılan anayasa ile siyasi sistemden kaynaklanıyor. Bu siyasi sistem mezhep kavgalarını, etnik parçalamayı sav edildiğini bilakis arttıracak bir içeriğe sahip. Bu anayasada, bu siyasi sistemden kurtulamaması halinde, Kürt bölgeleri merkezden kopan Irak, Şii ile Sünniler ortasında ikiye bölünebilir.

Bu nedenle Sadr hakikaten son talih.

Umarım bu talihi uygun kulanır Irak halkı.