İslamiyetten onceki turk destanlarının isimleri
İslamiyetten onceki destanlar
SAKA DEVRİ DESTANLARI
A) ALP ER TUNGA DESTANI: MO 7 asırda Turkİran savaşlarında un kazanmış, İran ordularını defalarca mağlup etmiş bir Turk hukumdarını anlatır Bu hukumdar daha sonra İranlılarca hile ile oldurulmuştur Onun İran destanlarındaki adı Afrasyap'dır Alp Er Tunga'nın olumunde soylenmiş bir sagu Divanı Lugat'it Turk'te bulunmuştur Ancak bununla ilgili asıl bilgi Şehname adlı İran destanında vardır
B) ŞU DESTANI: Şu adındaki bir hukumdarın Buyuk İskender'in Turk illerine yuruyuşu sırasında onunla yaptığı savaşları anlatır Sonunda Şu İskender'le anlaşır ve Balasagun yoresine yerleşir Bazı Turk boylarının adlarının nereden geldiğini izah yonuyle onemlidir Eski Saka devletinin hukumdarlarına ŞUadı verilmesi dolayısıyla, bu destan Saka destanı olarak da bilinir
HUNOĞUZ DESTANLARI
A ) OĞUZ KAĞAN DESTANI: Oğuz Kağan adlı bir hukumdarın savaşlarının anlatıldığı en onemli Turk destanlarındandır MO 2 asırda doğmuştur Bu eserde Oğuz Kağanın halkına bazı hedefler gostermesi bakımından onemlidir
B) ATTİLA DESTANI: Batı Hun hukumdarı Attila'nın fetihleri etrafında oluşmuştur MS 5 yuzyılda Avrupa'ya korkulu yıllar yaşatan Attila, Rusya'dan Fransa'ya kadar butun Avrupa'yı almış, Roma'ya kadar uzanmıştır Evlendiği gece cok ictiğinden burun kanamasıyla olmuştur Destanda onun olumuyle ilgili soylenen ağıtta bir olum feryadı değil, kahramanlıkları anlatılmaktadır
GOKTURK DEVRİ DESTANLARI
A) BOZKURT DESTANI: Destanın esası yok olma felaketine uğrayan GokTurk soyunun yeniden dirilip coğalmasında bir Bozkurtun Anne kurt olarak etkili olmasıdır
B) ERGENEKON DESTANI: Duşmanları tarafından yenilen Turkler, yok olma aşamasına gelmişlerdir Duşmanın elinden kacabilen iki aile, yolu izi olmayan Ergenekon'a gelmiş orada dort yuzyıl buyuyup coğalmışlar ve onlerinde yol almalarını engelleyen bir demir dağı eritip Ergenekon'dan cıkmışlardır; atalarının duşmanlarını yenip GokTurk devletini kurmuşlardır Destanın en onemli ozelliği tarihle benzerlik gostermesidir Turklerin demiri işleyen ilk kavimlerden olması da onemlidir
UYGUR DEVRİ DESTANLARI
A) TUREYİŞ DESTANI: Destana gore eski Hun hukumdarının iki kızı vardı Hukumdar, kızlarının Tanrılarla evlenmesini istiyordu Bu yuzden onları insanlardan uzak bir yere bıraktı Tanrı nihayet Bozkurt şeklinde geldi ve kızlarla evlendi Bu evlenmeden Bozkurt ruhu taşıyan Uygur cocukları doğdu
B) GOC DESTANI: Uygur hukumdarlarının Cinlilerle savaşmamak icin Cin prensesiyle evlenmek istemesi ve Cinlilerin bu prenses karşılığımda Turkcede kutsal sayılan bir taşı almalarını anlatır Taş Cinlilere verilince Uygur ulkesine felaket coker Uygur halkı Beş Balıg denilen yere yerleşir Destanın en onemli ozelliği değersiz bir taş parcasının bile hicbir şey uğruna duşmana verilmeyeceği inancını anlatmasıdır
İslamiyetten onceki destanlar
SAKA DEVRİ DESTANLARI
A) ALP ER TUNGA DESTANI: MO 7 asırda Turkİran savaşlarında un kazanmış, İran ordularını defalarca mağlup etmiş bir Turk hukumdarını anlatır Bu hukumdar daha sonra İranlılarca hile ile oldurulmuştur Onun İran destanlarındaki adı Afrasyap'dır Alp Er Tunga'nın olumunde soylenmiş bir sagu Divanı Lugat'it Turk'te bulunmuştur Ancak bununla ilgili asıl bilgi Şehname adlı İran destanında vardır
B) ŞU DESTANI: Şu adındaki bir hukumdarın Buyuk İskender'in Turk illerine yuruyuşu sırasında onunla yaptığı savaşları anlatır Sonunda Şu İskender'le anlaşır ve Balasagun yoresine yerleşir Bazı Turk boylarının adlarının nereden geldiğini izah yonuyle onemlidir Eski Saka devletinin hukumdarlarına ŞUadı verilmesi dolayısıyla, bu destan Saka destanı olarak da bilinir
HUNOĞUZ DESTANLARI
A ) OĞUZ KAĞAN DESTANI: Oğuz Kağan adlı bir hukumdarın savaşlarının anlatıldığı en onemli Turk destanlarındandır MO 2 asırda doğmuştur Bu eserde Oğuz Kağanın halkına bazı hedefler gostermesi bakımından onemlidir
B) ATTİLA DESTANI: Batı Hun hukumdarı Attila'nın fetihleri etrafında oluşmuştur MS 5 yuzyılda Avrupa'ya korkulu yıllar yaşatan Attila, Rusya'dan Fransa'ya kadar butun Avrupa'yı almış, Roma'ya kadar uzanmıştır Evlendiği gece cok ictiğinden burun kanamasıyla olmuştur Destanda onun olumuyle ilgili soylenen ağıtta bir olum feryadı değil, kahramanlıkları anlatılmaktadır
GOKTURK DEVRİ DESTANLARI
A) BOZKURT DESTANI: Destanın esası yok olma felaketine uğrayan GokTurk soyunun yeniden dirilip coğalmasında bir Bozkurtun Anne kurt olarak etkili olmasıdır
B) ERGENEKON DESTANI: Duşmanları tarafından yenilen Turkler, yok olma aşamasına gelmişlerdir Duşmanın elinden kacabilen iki aile, yolu izi olmayan Ergenekon'a gelmiş orada dort yuzyıl buyuyup coğalmışlar ve onlerinde yol almalarını engelleyen bir demir dağı eritip Ergenekon'dan cıkmışlardır; atalarının duşmanlarını yenip GokTurk devletini kurmuşlardır Destanın en onemli ozelliği tarihle benzerlik gostermesidir Turklerin demiri işleyen ilk kavimlerden olması da onemlidir
UYGUR DEVRİ DESTANLARI
A) TUREYİŞ DESTANI: Destana gore eski Hun hukumdarının iki kızı vardı Hukumdar, kızlarının Tanrılarla evlenmesini istiyordu Bu yuzden onları insanlardan uzak bir yere bıraktı Tanrı nihayet Bozkurt şeklinde geldi ve kızlarla evlendi Bu evlenmeden Bozkurt ruhu taşıyan Uygur cocukları doğdu
B) GOC DESTANI: Uygur hukumdarlarının Cinlilerle savaşmamak icin Cin prensesiyle evlenmek istemesi ve Cinlilerin bu prenses karşılığımda Turkcede kutsal sayılan bir taşı almalarını anlatır Taş Cinlilere verilince Uygur ulkesine felaket coker Uygur halkı Beş Balıg denilen yere yerleşir Destanın en onemli ozelliği değersiz bir taş parcasının bile hicbir şey uğruna duşmana verilmeyeceği inancını anlatmasıdır