İslamiyetten Önceki Türk Destanları

İslamiyetten Önceki Türk Destanları nelerdir,
İslamiyetten Önceki Türk Destanlarının özellikleri,
İslamiyetten Önceki Türk Destanları hakkında

İSLAMİYET'TEN ÖNCEKİ TÜRK DESTANLARI ŞUNLARDIR;

SAKA DEVRİ DESTANLARI
A) YÜKSEK DAĞ ER TUNGA DESTANI: MÖ 7 asırda Türkİran savaşlarında ün kazanmış, İran ordularını her zaman mağlup etmiş bir Türk hükümdarını anlatır Bu hükümdar daha sonra İranlılarca aldatma ile öldürülmüştür Onun İran destanlarındaki adı Afrasyap'dır Alp Er Tunga'nın ölümünde söylenmiş bir sagu Divanı Lügat'it Türk'te bulunmuştur Ama bununla ilgili esas data Şehname adlı İran destanında vardır
B) ŞU DESTANI: Şu adındaki bir hükümdarın Büyük İskender'in Türk illerine yürüyüşü sırasında onunla yaptığı savaşları anlatır Sonunda Şu İskender'le anlaşır ve Balasagun yöresine yerleşir Bazı Türk boylarının adlarının nereden geldiğini izah yönüyle önemlidir Eski Saka devletinin hükümdarlarına ŞUadı verilmesi dolayısıyla, bu epope Saka destanı olarak da bilinir
HUNOĞUZ DESTANLARI
A ) OĞUZ KAĞAN DESTANI: Oğuz Kağan adlı bir hükümdarın savaşlarının anlatıldığı en kayda değer Türk destanlarındandır MÖ 2 asırda doğmuştur Bu eserde Oğuz Kağanın halkına bazı hedefler göstermesi bakımından önemlidir
B) ATTİLA DESTANI: Batı Hun hükümdarı Attila'nın fetihleri etrafında oluşmuştur MS 5 yüzyılda Avrupa'ya korkulu yıllar yaşatan Attila, Rusya'dan Fransa'ya değin tüm Avrupa'yı almış, Roma'ya değin uzanmıştır Evlendiği gece fazla içtiğinden burun kanamasıyla ölmüştür Destanda onun ölümüyle ilgili söylenen ağıtta bir ölüm feryadı değil, kahramanlıkları anlatılmaktadır
GÖKTÜRK DEVRİ DESTANLARI
A) BOZKURT DESTANI: Destanın esası yok olma felaketine uğrayan GökTürk soyunun her tarafta dirilip çoğalmasında bir Bozkurtun Anne kurt olarak etkin olmasıdır
B) ERGENEKON DESTANI: Düşmanları tarafından yenilen Türkler, değil olma aşamasına gelmişlerdir Düşmanın elinden kaçabilen iki aile, yolu izi olmayan Ergenekon'a gelmiş orada dört asır büyüyüp çoğalmışlar ve önlerinde yol almalarını engelleyen bir demir dağı eritip Ergenekon'dan çıkmışlardır; atalarının düşmanlarını yenip GökTürk devletini kurmuşlardır Destanın en kayda değer özelliği tarihle benzerlik göstermesidir Türklerin demiri işleyen ilk kavimlerden olması da önemlidir
UYGUR DEVRİ DESTANLARI
A) TÜREYİŞ DESTANI: Destana göre eski Hun hükümdarının iki kızı vardı Hükümdar, kızlarının Tanrılarla evlenmesini istiyordu Bu yüzden onları insanlardan uzakta bir yere bıraktı Tanrı nihayet Bozkurt biçiminde geldi ve kızlarla evlendi Bu evlenmeden Bozkurt ruhu taşıyan Uygur çocukları doğdu
B) GÖÇ DESTANI: Uygur hükümdarlarının Çinlilerle savaşmamak için Çin prensesiyle evlenmek istemesi ve Çinlilerin bu prenses karşılığımda Türkçede kutsal sayılan bir taşı almalarını anlatır Taş Çinlilere verilince Uygur ülkesine facia çöker Uygur halkı Beş Balıg denilen yere yerleşir Destanın en önemli özelliği değersiz bir taş parçasının bile hiçbir şey uğruna düşmana verilmeyeceği inancını anlatmasıdır
TÜRK DESTANLARINDAKİ MOTİFLER TOTEMLER
1IŞIK: Bu motif destanların kuruluşunda kutsiyetten kaynaklanan yaşam verici bir özelliğe sahiptir Destanların büyük kahramanları; bu kahramanlara kadınlık ve mukaddes Türk çocuklarına annelik yapan kadınlar ilahî bir ışıktan doğarlar Şamanist inanca göre yerden on yedi kat göğe dürüst gitgide aydınlanan bir nur âlemi vardır oysa bunun on yedinci katında bütün göz alıcı ışığıyla Türk Tanrısı oturur Yeryüzünde iyilik yapan ruhlar da bir kuş şeklinde bu nur âlemine uçarlar

2RÜYA: Destanın bütününü etkileyen ve destan kahramanlarının hareket alanını belirleyen bir motiftir Bir mücadele üstüne kurulu destanlarda kazanılacak galibiyet ya da yaşanacak bir afet düş yoluyla önceden öğrenilir Kadercilik anlayışı düş motifiyle destanlarda işlenir

3AĞAÇ: Destanlarda ağaç motifi üç yönüyle yer alır: Barınak (Oba), Ana ya da Soy, varlığı, devleti temsil eden arma İnsanlığın yaratılışı hakkındaki Türk düşüncesine göre Tanrı, yeryüzündeki dokuz insan cinsini, bu insanlardan önce yarattığı dokuz dallı ağacın gölgesinde barındırmıştır

4KIRKLAR: Bu motif, kahramanlar etrafındaki gücü temsilcilik eder Kırk sayısı bazı eşya ve davranışları sınırlar Oğuz Kağan'ın kırk günde yürümesi, konuşması gibi Kırk sayısı görünmez aleminden gelen koruyucu, zor verici kutsiyete erişmiş şahısları da simgeler

5AT: At destanlarda manâlı bir konuma sahiptir Bunun temelinde göçebe kültürün yarattığı zorunlu koşullar vardır Ata bir tür dinsel totem özelliği kazandıran şamanist inançtır At, kahramanın başarıya ulaşmasında en etkin güçtür Sahibini korur, ona yol gösterir, tehlikelere aleyhinde uyarır

6OKYAY: Destanlarda maden isimlerinin sık sık geçmesi Türklerin savaşçı bir millet oldukları dek savaş arabulucu üretmede de sanatçı olduklarını gösterir Destanlardaki maden isimleri bütün olarak Türkçe'dir Bu da Türklerin bir zamanlar beri madencilikle uğraştıklarının delilidirOk yay motifi destanlarda sadece savaş arabulucu olarak geçmemiş, Türk üstünlüğünü açıklama etmiş, yasal bir arma haline gelmiştir

7MAĞARA: Bu motif destanlarda sığınak ve belli başlı karnını temsil eder Bazen de ilahî buyruğun tebliğ edildiği yer olarak karşımıza çıkar

8AK SAKALI IHTIYAR: Destanlarda hakanların düşünce danışıp öğüt diledikleri gün görmüş yaşlılar vardırDerin tecrübeli bu kimseler, geç hakanlara yol ve iz gösterirler Bu, Türklerin alimlere mukaddes insan gözüyle bakıp ilme değer verdiklerini gösterir

9YADA TAŞI: Bu taş destanlarda millî birlik ve bütünlüğü, halkın mutluluğunu ve devletin idealini temsil eder Bu taş ülkeden çıkarıldığında birlik ve tamlık bozulur ve kıtlık baş gösterir



EPOPE DÖNEMİ

EPOPE ve ÖZELLİKLERİ
Destanlar demin aklın ve bilimin toplum hayatına tam anlamıyla hâkim olmadığı ilk çağlarda ortaya çıkmış sözlü edebiyat ürünleridir

Milletleri içten etkileyen tarihî ve sosyal olayları anlatan edebî eserlere destan adı verildiğini biliyoruz Bu tür edebî eserler zelzele, bulaşıcı rahatsızlık, kuraklık, kıtlık, yangın, göçler, savaşlar ve istilâlar gibi manâlı olayların etkisiyle tarihin eski çağlarında meydana gelmiştir
Destanlar üç safhada oluşur:

a) Doğuş Safhası: Bu safhada milletin hayatında iz bırakan önemli tarihî ve sosyal olaylar, bu olaylar içinde yüceltilmiş efsanevî kahramanlar görülür

b) Dağıtım Safhası: Bu safhada, söz konusu olay ve kahramanlıklar, sözlü gelenek yoluyla yayılır Bu Nedenle bölgeden bölgeye ve nesilden nesle geçer

c) Derleme (yazıya geçirme) Safhası: Bu safhada, sözlü gelenekte yaşamış destanı, kuvvetli bir şair, bir tüm hâlinde derleyip manzum olarak yazıya geçirir Birçok süre bu destanların kim göre derlendiği ve yazıya geçirildiği emin değildir
Destan Çeşitleri
a) Tabiî Epope: Toplumun iki taraflı malı olan ve birtakım olaylar sonucu kendiliğinden en oluşan destanlardır
b) Yapma Destanlar: Bir şairin, toplumu etkileyen herhangi bir olayı tabiî destanlara benzeterek söylemesi sonucu oluşan destanlardır

DESTANLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

1 Anonimdirler
2 Çoğunlukla manzumdurlar Az olmakla beraber nazımnesir girift olan destanlar da vardır Bazıları, manzum şekilleri unutularak günümüze nesir hâlinde ulaşmıştır
3 Herzamanki ve mucizevi olaylar iç içedir
4 Epope kahramanları doğaüstü özelliklere sahiptir
5 Destanlar, tarihî ve sosyal olaylardan doğarlar Bu eserlerde genel olarak, yiğitlik, aşk, arkadaşlık, vefat ve yurt sevgisi gibi temalar işlenir
Bir edebiyat türü olan epope, zamanla asıl anlamını yitirmiş, âşık edebiyatında savaşları, ünlü kişileri, komik olayları anlatan eserlere de epope denilmiştir Türk destanları iki gruba ayrılır: İslamiyetten önceki destanlar ve İslamiyetten sonraki destanlar


KAYNAK : edebiyatdersi *