İslamiyetten Önceki Türk Edebiyatı

İslamiyetten Önceki Türk Edebiyatı
İslamiyetten Önceki Türk Edebiyatı Hakkında
islamiyetin kabülünden önceki türk edebiyatı özellikleri


1 İSLAMİYETTEN ÖNCEKİ TÜRK EDEBİYATI

a) Sözlü Edebiyat Dönemi

b) Yazılmış Edebiyet Dönemi


2 İSLAMİYETİN ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI

a) Divan Edebiyatı

b) Halk Edebiyatı



3 BATI EDEBİYATI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI

a) Tanzimat Edebiyatı

b) Serveti Fünun Edebiyatı

c) Fecri Âti Edebiyatı

d) Ulusal Edebiyat

e) Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı

f) 1940 Sonrası Türk Edebiyatı



İSLAMİYET'TEN ÖNCEKİ TÜRK EDEBİYATI

(?11yy)



A) SÖZLÜ EDEBİYAT DÖNEMİ:



MSVIII yüzyıla gelinceye değin Türklerin demin yazıyı kullanmadıkları dönemdeki edebiyattır Bu dönem edebiyatı, sözlü olarak üretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür Bu dönemde edebiyatımızı Şamanizm, Maniheizm, Budizm gibi dinler etkilemiştir



Genel özellikleri:



1 Bu dönem edebiyatı müzik eşliğinde (kopuz adı bahşedilen sazla) dile getirilmiştir
2 Ölçü, ulusal ölçümüz olan hece ölçüsüdür
3 Nazım birimi dörtlüktür
4 Dönemine tarafından arı bir dili vardır
5 Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir
6 Daha çok doğa, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir
7 Bu döneme karşın elimizdeki en önemli ve eski kaynak Kaşgarlı Mahmutun Divanı Lügatit Türk adlı eseridir



Dönemin ürünleri:



1 KOŞUK: Sığır denilen sürek avları sırasında söylenen şiirlerdir Konusu daha fazla doğa, aşk, savaş ve yiğitliktir Bu nesil sonra Ahali edebiyatında Koşma adıyla anılmıştır



2 IDDIA: Dönemin özlü sözleridir Bugünkü atasözlerinin birincil biçimi niteliğindedir



3 SAGU: Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde, ölen kişilerin erdemlerini ve duyulan acıları dile getiren şiirlerdir



4 DESTAN: Toplumu derinden etkileyen olaylar sonunda ahali arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür


DESTANLARIN ÖZELLİKLERİ

1 Toplumun ortak görüşlerini yansıtması

2 Mucizevi özellikler taşıması

3 Kişilerinin seçkin olması (Kral, Han, Hakanvb)

4 Milli dilde söylenmiş olması

5 Ulusal nazım ölçüsüyle söylenmiş olması

6 Oldukça uzun olması

7 Konuları bakımından savaş, zelzele, yangın, mizah, ünlü kişilerin yaşamları şeklinde sıralanabilmesi

TÜRK DESTANLARI

Destanlarımız yazıya geçirilmedikleri için bugün bunların ama konularını bilmekteyiz Bunları da İran, Çin ve Arap kaynaklarından öğreniyoruz



A) SAKA DEVRİ DESTANLARI

1) Alp Er Tunga Destanı: Türkİran savaşlarında Alp Er Tunganın yiğitliklerini ve bu savaşları anlatır

2) Şu Destanı: İskenderle Türkler arasındaki savaşı ve Türk hakanı Şunun kahramanlıklarını anlatır

B) HUN DEVRİ DESTANI

Oğuz Destanı, Hun hükümdarı Meteyi ve onun yaşamını anlatır

C) GÖKTÜRK DEVRİ DESTANLARI

1) Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatır

2) Ergenekon Destanı: Bir savaşta yenilen ve Ergenekona açılan Türklerin orada bir demir dağı eritip intikamlarını almalarını anlatır

D) UYGUR DEVRİ DESTANLARI

1) Türeyiş Destanı: Uygurların bir erkek kurttan türeyişi anlatılır

2) Göç Destanı: Uygur Türklerinin anayurtlarından göçünü anlatır



NOT: Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir

a) Doğal Destanlar: Insanlar arasında ortaya çıkan anon,im ürünlerdir Bunlar genellikle sonra bir şair göre derlenip düzenlenmiştir Bu türe misal olarak şu destanları sıralayabiliriz

İliada, Odysseia Yunanlıların (Homeros)

Kalevala Finlilerin

Nibelungen Almanların

Ramayana, Mahabarata Hintlilerin

Cid İspanyolların

Chanson de Roland Fransızların

Gılgamış Sümerlerin

b) Yapma (Suni) Destanlar: Bir olayın doğal destana benzetilerek bir şairce destanlaştırılmasıdır Yapma destan örneği olarak şunları sıralayabiliriz:

Virgilius Aeneit

Dante İlahi Komedi

Tasso Kurtarılmış Kudüs

Milton Kaybolmuş (Kaybedilmiş) Cennet

Firdevsi Şehnâme

B) YAZILI EDEBİYAT DÖNEMİ

Bu dönemi Göktürk ve Uygur dönemi eserleri olarak iki grupta inceleyebiliriz

1) Göktürk (Orhun) Yazıtları (VIII yy): Bunlarda Çinlilere karşı serbest savaşı yapan, Türk bütünlüğünü kalkındırmak için içte ve dışta svaşan Göktürklerin hikayesi anlatılır Bu abideler 38 harfli olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır Bunlardan en manâlı olanları üç tanedir

a) Bilge (Vezir) Tonyukuk Yazıtı (720725): Dört bakana vezirlik etmiş olan Tonyukuk göre yazılmıştır Daha çok Çinlilerle yapılan savşlar anlatılmaktadır

b) Kül Tigin Yazıtı (732): Göktürk hakanı olan Bilge Kağan kardeşi Kül Tiginin ölümü üzerine bu abideyi dikmiştir

c) Bilge Kağan Yazıtı (735): Göktürk hakanı olan Bilge Kağanın ölümünden daha sonra yazdırılmış birabidedir Son iki yazar daha çok dönemin olaylarından , törelerinden ve Bilge Kağanın ulusuna dilediği iyi dileklerden söz eder

Türk adının geçtiği ilk yazılmış belge ve Türk edebiyatının ilk yazılmış örnekleri olan Göktürk abidelerindeki yazılar Prof Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur



Uygur Dönemi Eserleri: Göktürk devletinin yıkılmasından sonradan kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir Daha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir Bunlar Turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır Uygurların kağıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır Dönemden kalma birçok hikayenin yanında kökünçdenilen bir nesil ilkel tiyatro eserleri de vardır Uygurlar bu eserleri 14 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır *