İstanbul ’un 500 yıllık haritaları kitabı

İstanbul'un 500 yıllık haritaları kitap oldu


İstanbul Haritaları 14221922

580 parçalık harikulade bir koleksiyondan dikkatle seçilmiş ve asitten arındırılmış harita kağıdına basılmış 100 haritanın hikayesi
40 X 30 cm boyutlarında, özel kumaş ciltli sert kapak, 6 renk baskı ve fazla özel kutusunda
256 sayfada, Türkçe İngilizce

Yayıncı: Denizler Kitapçı
İçerik: Kitap
Fiyatı: 290,00 TL

İstanbul ’un batılı kaynaklarda yer alan basılı ilk ve en eski ikinci görüntüsünün Hartman Schedel göre yayımlanan ve Bizans İstanbul ’unun son dönemlerini yansıtan 1493 tarihli harita olduğunu bildiren Kubilay, “Çift sayfa olarak Marmara Denizi ’nden görüldüğü şekliyle resmedilmiş görünümde sur içi ve Galata Pera bölgesi yer alır Plan veya haritadan fazla bir görünüm resmi gibidir Gerçekten bir İstanbul tasviri ya da illüstrasyonu çağrıda bulunmak daha dürüst olur görüşünü dile getirdi

Kubilay, 16 yüzyılın en kayda değer haritacılardan kabul edilen İsveçli Sebastian Münster ’in İstanbul haritalarının dönemin en popüler atlasında yer aldığını ifade ederek, Giuseppe Rosaccio ’nun 1598 tarihli haritasının bakır baskı tekniğinde basılan en eski İstanbul haritası olduğunu anlattı

Soyağacında İstanbul haritası

İtalyan hukukçu ve soyağacı araştırmacısı Antonio Abizzi ’nin “Ata ağacında İstanbul Haritasında Roman, Bizans ve Osmanlı imparatorluklarının hanedan kütüğünün yer aldığını kaydeden Kubilay, kitapta bulunan haritalara ilişkin şu bilgileri verdi:

“Kentin GalataPera yönünden bakılarak çizilen ilk haritası Baron Louis des Hayes ’in 1624 ’te çizdiği haritadır O güne kadar haritalar, Marmara Denizi ’nden görüldüğü şekle tarafından çizilmişti Haritada, şehir halkı, Suriçi, PeraGalata ve Üsküdar olarak 3 bölüme bölünmüş ve Adalar ’a yer verilmiştir

Macar mühendis Johann Baptist Von Reben ’in (1764) aşina tek eseri olan adım hesabıyla ölçülerek çizilen İstanbul Boğazı haritası, aşina en uzun boğaz haritasıdır Adım hesabının gerçeğe yakınlığı, sonraki yıllarda aletli ölçümlerle birlikte daha iyi anlaşılmıştır

Kubilay, İstanbul ’un 18 yüzyıl haritaları ve planlarının diğer yüzyıllara nazaran daha süslü ve göze çarpan olduğunu vurgulayarak, İstanbul ’un 1782 tarihinde geçirdiği 3 büyük yangını konu bölge Tomas Lopez tarafından çizilen haritanın, erken tarihli haritalar içerisinde İstanbul yangınları üzerine yapılan tek misal olabileceğini söyledi Kubilay, haritanın 1782 yangınlarının İstanbul ’u az daha yarısını yok ettiğini etkin bir biçimde gösterdiğini anlattı

İlk bilimsel ölçekli harita 1786 tarihli

Christoforo Boundelmonte ’nin kenti görerek çizdiği ilk haritanın çizilmesinden 3 asır daha sonra nihayet 1786 ’da İstanbul ’un bilimsel ölçekli ilk haritasına kavuştuğunu belirten Kubilay, harita hakkında şu bilgileri verdi:

“İnşaat mühendisi François Kauffer ’in 1786 ’da çizdiği, tarihi yarımada, Haliç, PeraGalata ve Üsküdar ’ı içine alan haritanın özgün ölçeği 117280 ’dir Haritada mesken yerleri dışında demir yolu, surlar surlar üstünde yer alan kapılar, iskele ve limanlar, her dine ait mezarlıklar, türbeler, cami, mescit, kilise gibi dini yapılar, çeşme, ayazma, mektep, saray gibi sivil yapılar, bahçeler, elçilik sarayları ve her dine mensup halkın oturduğu mevkiler gibi sosyal ve mimari saptama açısından çok değerli bilgiler bulunmaktadır Avrupa yakasında Yedikule ’nin hemencecik dışından Beşiktaş ’a, Asya yakasında Fener Bahçesi burnundan Istavroz ’a (Beylerbeyi) kadar uzanan bir alanı kapsar

Fransa Kralı XVI Louis ’in coğrafyacısı ve haritacısı Jean Denis Barbie du Bocage göre 1788 yılında çizilen ve tarihi bir romandan yola çıkarak antik dönem İstanbul ’unu ortaya koyan haritasının da kitapta yer aldığını gösteren Kubilay, haritacı Sampierdarena göre 1801 yılında çizilen haritanın, Boğaz ’ın her iki yakasının arazi özelliklerini gösterdiğini anlattı Haritanın, yüzyıl dönümüne yaklaşıldığı bir zamanda bilimsel amaç içeren haritaların ağır ağır üretilmeye başlandığını gösterdiğini bildiren Kubilay, haritanın yer aldığı seyahatnamenin yazarı Olivier ’in Boğaz kıyıları hakkındaki görüşlerini şöyle aktardı:

“İstanbul civarındaki arazi, bizde olduğu gibi tahvil, bahçe, hububat, dut vesair meyve ağaçları yetiştirmeye fevkalade kullanışlı olduğu halde Boğaz ’ın Karadeniz ’e yakın sahillerinden gayri yerlerde ekilmiş arazi bakmak zordur Şehrin batı tarafındaki arazi, epeyce düzdür, zeki ve gayretli bir halkın geçimini öyle kolay bir şekilde sağlayabileceği bir sıra ova ve yamaçlar halinde uzar, gider Türklerin tarımla öyle mücâdele etmek istememelerinden mi, agnostik Osmanlı İmparatorluğu ’nda tarıma en elverişli, en verimli arazi bomboş durmaktadır

Fetih haritası

Sultan 2 Mehmet göre 1453 yılında fethedilen İstanbul ’un fetih haritasının, 1850 yılında çizildiğini gösteren Kubilay, haritada kent içinde birkaç yapı ve kapıların gösterildiğini, konusundan nedeniyle fetihe işaret eden sembollere önem verildiğini anlattı Kubilay, haritada, Sultan 2 Mehmet ’in, Eyüp sahilinde otağının kurulduğu yerin de yeşile boyanarak gösterildiğini belirtti

Alman Stolpe ’nin 1866 tarihli İstanbul ’un nüfus istatistiklerine göre haritasında Müslüman, Hristiyan ve Musevi halkların ikâmetgâh yerlerinin gösterildiğini kaydeden Kubilay, kentin demiryolu ağını belirten haritanın da 1889 yılında birincil demiryolu takvimini basan George Bradshaw kadar çizildiğini ifade etti

Katolik misyonerlerin, Osmanlı güzergahlarını, İstanbul ’un limanlarını, mesken yerlerini, semtlerini, satıcılarını belirten haritaların da bulunduğunu dile getiren Kubilay, İstanbul ’un birincil yangın planının da İngiliz Charles Edouard Goad göre çizildiğini bildirdi

İstanbul ve civarını gösteren ilk haritanın 1908 yılında çizildiğini gösteren Kubilay, Küçükçekmece ’den Pendik ’e ve Karadeniz kıyısına kadar bütün İstanbul ’u içine bölge ayrıntılı bir harita olduğunu söyledi

“Nefsi İstanbul haritasının, Harita Heyeti tarafından Erkanı Harbiye Matbaasında tab edilen, kumaş üstüne yapıştırılan 17 ayrı paftanın bir araya getirilmesinden oluşan heybetli bir harita olduğunu gösteren Kubilay, Ernest Mamboury ’nin 1914 yılında çizdiği Adalar haritasının da önemine muhabere etti

Necip Bey haritalarına da yer verildi

İstanbul camilerinin yer aldığı haritanın Mühendishanei Berri Hümayun öğrencilerinden usta Hüsnü Tengüz göre 1917 yılında hazırlandığını belirten Kubilay, kitapta, 19141918 yılları arasında İstanbul Şehremaneti Harita Şubesi Müdürü olarak devir yapan mühendis Necip Bey göre çizilen ve genelde “Necip Bey Haritaları olarak aşina haritalara da yer verildiğini bildirdi

Kubilay, kitabın, Jacques Pervititch ’in 1922 tarihli “kadastrol sigorta haritası ile sona erdiğini belirterek, “İstanbul bir yangınlar şehriydi ve yangın sigorta şirketleri için potansiyel bir pazardı Evlerde yapı malzemesi olarak ahşap kullanılması ve ikâmetgâh sorunları sebebiyle sıklıkla yangın çıkıyordu bu nedenle kentteki sigorta şirketi sayısı artmış ve şirketler de harita yaptırmıştır dedi

“İstanbul, dünyanın başkenti…

Kubilay, kitapta 1922 yılından sonraki haritalara birbirinin devamı ve turistik alanlara yöneldikleri için yer verilmediğini belirterek, şu görüşleri dile getirdi:

“Haritalar beni İstanbul ’un içine soktu, sokaklarına girdim Bizans döneminde bir Bizanslı, Osmanlı döneminde Osmanlı gibi dolaştım Kentin sokaklarında yürüdüm, yapıları inceledim, sur içinde gezindim, Eyüp ’ü arşınlayıp oradan adım adım Galata ’ya oradan da Pera tepelerindeki bağlara uzandım Boğaz ’ın iki yakasındaki kıyı köylerinde konakladım, Üsküdar ’dan Kadıköy ’e geçip, Fener bahçesinde uzun bir mola arası İstanbul ’u seyrettim Kitap, 1422 ’den başlayıp, çağ çağ, yıl yıl özümsediğim bir vakit yolculuğu oldu Kah antik çağda Byzantion ’da buldum kendimi, kah Doğu Roma ’nın başkenti Nea Roma ’da Bir yerde İmparator Konstantin ’in Konstantinopolisi ’ndeydim Sonra bir baktım Osmanlı ’nın dersaadetine gelmişim Vakit değişti ama İstanbul defalarca İstanbul, kendimce dünyanın başkenti…

Sanat tarihçisi Dr Ayşe Yetişkin Kubilay, 20 yüzyıl başına değin olan haritaların kendisini fazla heyecanlandırdığını, günümüz haritalarının ise bilimsel ölçekli yapıldığı için fazla pozitif done vermediğini anlatan Kubilay, kitabın, harita gelişim tarihini de ortaya koyduğunu vurguladı
Kaynak: AA *