İstanbul'un zeminleri ne kadar riskli! İşte ilçe ilçe risk haritası

Jeoloji Yüksek Mühendisi Can Akın, İstanbul'un riskli ve sağlam tabanlı bölgelerini ayrıntılı biçimde haritalandırdı. Çalışma kapsamında, zelzele büyütmesi olarak tanımlanan yer hareketlerinin yüzeye yansıması da araştırıldı.

Mümkün büyük Marmara sarsıntısına ait en çok merak edilen hususların başında 'zemin-bina' ilgisi geliyor. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi'nden Jeoloji Yüksek Mühendisi Can Akın, muhtemel büyük Marmara sarsıntısının İstanbul'daki taban ve bina hareketlerine tesirini gösteren kıymetli bir çalışmaya imza attı. İstanbul'un riskli ve sağlam tabanlı bölgelerinin ayrıntılı haritalandığı çalışma kapsamında, zelzele büyütmesi olarak tanımlanan yer hareketlerinin yüzeye yansıması da araştırıldı.

'Yüzey büyütmesi' nedir?

Çalışmaya ilişkin Milliyet'e bilgi veren Akın şunları söyledi:



"Depremin şiddeti dediğimiz, ortaya çıkan sarsıntının, titreşimin gücü. Yüzey büyütmesi olan binalar daha uzun titreşip, sallanırken; yüzey büyütmesi olmayan yahut en az olan sağlam tabandaki yapılar da ise sallanma daha kısa sürer. İstanbul'da gözden kaçan kimi gerçekler var. Örneğin bizim Trakya Formasyonu olarak tanımladığımız alan Beşiktaş'tan, Arnavutköy ilçesine yanlışsız uzanan bir bölgeyi kapsıyor. Yani Avrupa Yakası'nın en ağır nüfusa sahip, orta kısmı. Bu bölge tabanı geneli prestijiyle kaya olsa da kabuk zonu dediğimiz yüzeyin çabucak altındaki katman 4-8 metre ortasında kil katmanına sahip. Bu nedenle bina temelleri, yüzeyden 10 metre aşağı inilerek yapılmalı. Zelzelede en inançlı yer olarak bilinen Sarıyer'in bir kısmı volkanik ünitelerden oluştuğundan killi zonlar kelam konusu ve Büyükdere üzere alüvyon vadiler de yer alıyor. Bu bölgede kil, çakıl, kum özelliklere sahip tabanlar kelam konusu. Beykoz'da, mümkün zelzele merkezine uzak yerleşim yerlerinden lakin alüvyon katmanlar mevcut. Yumuşak yer yapısı, yamaçlarda kayma ve yıkımlara neden olabilir."

"Büyük sarsıntıda en riskli yerler alüvyon vadiler"

Alüvyon kaplı vadilerdeki riske de dikkat çeken Akın, şöyle devam etti:

"İstanbul'daki tüm vadiler genç ve şimdiki alüvyonlarla kaplıdır. Kent genelindeki vadiler ya direkt, ya birleşerek, ya da birbirleriyle bağlanarak, İstanbul Boğazı yahut Marmara Denizi'ne bağlanır. Derin oyuklu dediğimiz vadilerin iç kısımlarına kadar, 9 bin yıl öncesine kadar deniz suyu tarafından çamur biriktirildi. Bu nedenle bu vadi alüvyonlarında yumuşak kil dediğimiz katman hakimdir. Ortalarında Ayamama, Cendere, Ayazmadere, Kurbağalıdere, Kuşdili, Haliç, Göksu, Küçüksu, ve her iki Çekmece Gölleri'nin kıyı bölümleri taşıma gücü çok düşük, yapı yükleri altında yüksek oturmalar sergileyen, sarsıntı yükleri altında yumuşama eğiliminde olan taban yapısına sahiptir ve Bu saydığım bölgelerde yaklaşık 150 bin yapı stoğu bulunuyor. Büyük zelzelede en riskli yerler alüvyon vadiler. Bu nesillerde yapılaşma olmaması gerekirdi. Mevcut yapıların biran evvel envanter çalışması yapılarak, sıkıntılı olanların derin kazıklı temel, ya da taban güzelleştirme tedbirlerinin uygulanması gerekir."

AVRUPA YAKASI

Danişmen Formasyonu: Silivri'den Beylikdüzü'ne uzanan kısmı kapsıyor. Kıyıdan içeriye 10-15 kilometrelik yer de riskli. Bölgenin yeri, kil, kömür, kum ve çakıldan oluşuyor. Sarsıntı dalgaları tabanda kayda bedel büyütmeye neden olacak. Çantaköy, Değirmenköy, Gürpınar sınırında da kayda bedel büyütmeler görülecek. Hoşdere, Kıraç ve güneye bakan yamaçlarda balçık heyelanları oluşabilir.

Bakırköy-Güngören sınırı: Bakırköy katmanı dediğimiz bölge, kireçtaşı ve zayıf kaya niteliğinde. Bölge yatay katmanlı, tebeşirsi, killi kireçtaşından oluşuyor. İstanbul'un tüm tarihi yapıları Bakırköy etrafında işletilmiş olan eski taşocaklarından çıkartılan taşlar ile yapıldı. Merter ve Haznedar etrafındaki kireçtaşları içinde erime boşlukları kelam konusu. Güngören ve Çukurçeşme üniteleri sarsıntı dalgalarında kıymetli büyütmelere neden olacak taban özelliğine sahip. Hakikaten 17 Ağustos 1999 sarsıntısında Anakaya üzerindeki Maslak'ta yüzde 4, Mecidiyeköy'de yüzde 6 yatay azamî ivme ölçülürken, Fatih'te yüzde 19, Yeşilköy, Ataköy, Zeytinburnu ve Büyükçekmece'ye uzanan kıyı bandında yüzde 12-21 ortasında değişen ivmeler kaydedildi. Yamaçlık yerlerde heyelan riski kelam konusu.



Kuşdili ve Kurbalığıdere: Kuşdili formasyonu ekseriyetle kil ve çamurdan oluşuyor. Yapılaşma açısından değerli meseleler çıkabilecek zayıf tabana sahip. Killerin plastik davranışlarıyla yüksek binalarda tasman ve zelzele sırasında sıvılaşma çeşidi olaylar bekliyoruz. Kadıköy'e bağlı, Kurbağalıdere, Kuşdili dediğimiz bölgenin yeri yumuşak bir katman ve sarsıntı büyütmesinin görüleceği yerlerin başında geliyor.

Aydos Formasyonu: Anadolu Yakası'nın doğu kesitindeki yüksek dorukları kapsıyor. Zelzele yükleri altında belirlenen bölgelerde, sıvılaşma, yumuşama, oturma üzere zayıflamalar ortaya üzere, sarsıntı dalgalarında bir büyütme de ortaya çıkmayacak.

ANADOLU YAKASI

Yayalar Formasyonu: Deprem yükleri altında yer dinamiği süreci yaşanmayacak. Yer hareketlerinde kayda kıymet büyütme görülmeyecek.

Pelitli Formasyonu: Bu formasyonun yüzeylediği yerler kaya niteliğinde. Dayanım özellikleri ve taşıma gücü yüksek. Yapı yükleri altında oturma beklenmiyor. Zelzele yükleri altında sıvılaşma yahut öbür bir taban dinamiği süreci yaşanmayacak. Yer hareketlerinde kayda bedel bir büyütme olmayacak.

Gözdağ Formasyonu: Orta sert kaya niteliğinde. Bu nitelikleri ile taşıma gücü yüksek ve yük altında sıkışmayan olumlu ortamlar kelam konusu. Ana kaya niteliğinde olduğundan yerlerde sarsıntı dalgalarında bir büyütme ortaya çıkmayacak.



Kartal Formasyonu: Marmara kıyı nesli boyunca katman kalınlığı değişken. Taşıma gücü ekseriyetle yüksek. Lakin kireçtaşı orta katmanlarının ortaya çıktığı yerler ve sığ derinliklerde yeraltı suyu dolanımı nedeniyle pek çok bodrum katında nem ve sızıntılar görülebilir. Bu ünitenin bulunduğu alanlarda derin kazılara başvurulmamalı.

Trakya Formasyonu: Orta ve sert kaya niteliğinde. Anadolu yakasında Üsküdar ve etrafını kapsıyor. Trakya yakasında ise geniş alandaki yüzeyi oluşturuyor. Yüzeydeki yumuşak killi katman 4-10 metre ortasında değişiyor. Bina temellerinin kaya tabana oturması için en az 8, 10 metre derine inilmesi gerekiyor. Bu takdirde çok katlı yapılar inançlı ve sarsıntı yükleri altında sıvılaşma, yumuşama, oturma üzere zayıflamalar ortaya çıkmaz. Ana kaya niteliğindeki yüzeylerde sarsıntı dalgalarında bir büyütme ortaya çıkmayacak.