James Webb Uzay Teleskobu Fırlatıldı. Peki Şimdi Webb'i Neler Bekliyor?

NASA'nın yeni uzay teleskobu James Webb, geçtiğimiz günlerde nihayet göklere yükseldi, lakin merakla beklenen bilim vazifesine başlaması biraz vakit alacak.

10 milyar dolarlık James Webb Uzay Teleskobu, 25 Aralık'ta Fransız Guyanası'ndan bir Ariane 5 roketi ile fırlatıldı ve erken kozmosu, yakındaki ötegezegenleri ve daha fazlasını incelemek için uzun vakittir ertelenen, potansiyel olarak kozmosa bakış açımızı değiştirebilecek bir misyona başladı. Lakin teleskop grubu üyelerinin (ve geri kalanımızın) sabırlı olması gerekecek zira Webb'in çalışmaya başlamadan evvel yapacak çok işi var.

Teleskop, gezegenimizden Mars tarafında 1,5 milyon kilometre uzaklıkta yerçekimsel olarak kararlı bir nokta olan Güneş-Dünya Lagrange Noktası 2'ye (L2) yöneliyor. Webb'in oraya ulaşması yaklaşık 1 ay sürecek ve yol boyunca teleskop için pek çok heyecan ve telaş verici durum oluşabilecek.

Webb şimdiden birkaç kıymetli dönüm noktasına imza attı. Örneğin, kalkıştan yaklaşık yarım saat sonra güneş panellerini açtı ve güneşten gelen enerjiyi emmeye başladı. Ve geçtiğimiz gece, büyük teleskop kendisini L2 rotasına sokan 65 dakikalık çok kıymetli bir motor yakma süreci gerçekleştirdi.

Aşağıda, şu ana kadar atılan büyük adımların kısa bir özeti ve teleskobun önünde duran vazifeler yer alıyor. Verilen vakit çizelgelerinin yaklaşık kıymetler olduğunu belirtmekte yarar var; Webb grup üyeleri, konuşlandırma planının esnek olduğunu vurguluyor, bu nedenle saatler ve tarihler biraz değişebilir yahut kimi şeyler sıra dışı görünebilir.

Fırlatmadan bir gün sonra Webb, işleyicileriyle irtibatı daha da kolaylaştırmak için yüksek çıkarlı antenini Dünya'ya yanlışsız döndürdü. Bundan bir gün sonra uzay aracı, yörüngesini L2'ye gerçek düzgünleştirmek için diğer bir motor yakma süreci gerçekleştirdi. Fırlatmadan üç gün sonraysa, Webb'in kızılötesi teleskopu ve aygıtlarını soğuk tutmak için tasarlanmış beş katmanlı bir yapı olan devasa güneş kalkanını tutan palet indirilecek.

Kalkanın beş katmanının her biri, büsbütün uzatıldığında yaklaşık bir tenis kortu boyutunda, yani şu anda çalışır durumdaki rastgele bir roketin yük yapısına sığmayacak kadar geniş. Bu nedenle, güneş kalkanı kompakt bir konfigürasyonda fırlatıldı ve açılması gerekiyor.

Bu açılma süreci inanılmaz derecede karmaşık bir süreçten oluşuyor. NASA'nın Ekim ayında yayınladığı "29 Days on the Edge" isimli görüntüsünde yetkililerinin söylediğine nazaran, güneş kalkanı yapısı 140 özgür bırakma sistemine, 70 menteşe düzeneğine, 400 makaraya, 90 kabloya ve sekiz yerleştirme motoruna sahip ve beş katmanın düzgün çalışması için bunların hepsinin planlandığı üzere açılması gerekiyor.

Gözetici kaplama, fırlatmadan beş gün sonra güneş kalkanından çıkacak ve bir gün sonra direkleri uzayacak. Güneş kalkanı kurulumunun, kalkıştan sekiz gün sonra tamamlanması gerekiyor, bu noktada takım üyeleri odaklarını optiklere kaydırmaya başlayacak.

Fırlatmadan yaklaşık 10 gün sonra Webb, 0,74 metre genişliğindeki ikincil aynasını uzatacak; bu, derin uzay fotonlarının teleskopun aygıtlarına giderken çarpacağı ikinci yüzey olduğu için bu türlü isimlendiriliyor.

Daha sonra Webb'in 6,5 m genişliğindeki birincil aynasının parlama vakti gelecek. 18 altıgen kesimden oluşan bu ayna, güneş kalkanı üzere katlanmış olarak fırlatıldı. Fırlatmadan on iki ila 13 gün sonra, aynanın iki yan "kanadı" uzayacak ve yerine kilitlenerek yüzeye tam boyutunu verecek.

Bu noktada, Webb son konfigürasyonuna ulaşmış olacak. Devasa gözlemevi amacına iki haftadan biraz daha uzun bir mühlet sonra varacak ve fırlatmadan 29 gün sonra öbür bir motor yakma süreci gerçekleştirerek farklı bir dizi hızlandırma prosedürünün başlayacağı L2 yörüngesine girecek.

Örneğin, fırlatmadan iki ila üç ay sonra takım, birincil ayna modüllerini tek bir ışık toplama yüzeyi olarak hareket edecek formda hizalayacak. Aynanın 150 nanometre hassasiyette kusursuz olması gerektiğinden ötürü bunun zahmetli ve vakit alıcı bir iş olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. Karşılaştırma için belirtmek gerekirse; bir yaprak kağıt yaklaşık 100.000 nanometre kalınlığındadır.

NASA'nın Greenbelt, Maryland'deki Goddard Uzay Uçuş Merkezi'nden Webb Yardımcı Kıdemli Proje Bilimcisi Jonathan Gardner'ın Space.com'a bu ayın daha erken periyotlarında şöyle söylemişti: "Bilim insanlarımızdan biri, aynaları inanılmaz derecede hassas bir halde sıraladığımız için, bu aynaları çimlerin büyümesinden sözün tam manasıyla daha yavaş hareket ettirdiğimizi hesapladı."

Bu yavaş hareket gerçekleşirken grup, Webb'in dört bilimsel aracını da test edecek ve ayarlayacak. Bu da zahmetli bir süreç olacak ve amaç, fırlatmadan altı ay sonra sistemli bilim operasyonlarına başlamak.

Gardner, "Haziran ayının sonunu bekliyoruz" diyor.

Webb'in müşahede mühleti, NASA'nın Hubble Uzay Teleskobu'nda olduğu üzere, hakem değerlendirmesiyle seçilen çeşitli projelere bölünecek. Gardner, Webb projelerinin birinci yılının şimdiden seçildiğini, bu nedenle yeni gözlemevinin, kullanıma hazır olur olmaz çalışmaya başlayacağını söylüyor...