Kahveci: Ekonomide eski dengeler yıkılıyor

2020 yılına dair optimist ekonomik senaryoları da alt üst eden virüs, kapan sonlar, azalan ticaret hacimleri, seyahatlerin ve turizmin azalması, havayollarının yolcu sayılarını büyük ölçüde düşürmesi nedeniyle ülke ekonomilerinin ve dünya ekonomik sisteminin kaygılı düşü haline gelmiş durumda.

Karar Gazetesi iktisat müellifi İbrahim Kahveci de, "Virüs iktisatta eski dengeyi yıkıyor" başlıklı, 9 Mart tarihli yazısında, dünya iktisadının globalleşme eşliğinde çok borçlanma ve gelir dağılımı bozukluğu içerisinde olduğunu belirtti. 

"Aşırı borçlanmanın getirdiği finansallaşma ile bir arada tüketimi karşılayacak gelir seviyesi önemli kayıplar yaşamıştır" yorumunu yapan Kahveci, "Düşen fiyat seviyeleri finansallaşma eşliğinde borçlanma ile telafi edilmeye çalışılmış fakat sistem şiştikçe yeni problemleri da beraberinde getirmiştir" tabirlerini kullandı.

"2007 yılında başlayan fakat 2008-09 global krizle açığa çıkan resesyon dalgası aslında yalnızca geçiştirilmiş ve balon önlemler ile bugüne gelinmiştir" tespitinde bulunan Kahveci, koronavirüsün ise şişen balona tekrar bir toplu iğne değmesi manasına geldiğine dikkat çekti. 



"Balon tam patlar mı, patlamaz mı bilinmez ancak sistemi önemli biçimde zorlamaktadır" yorumunu yapan Kahveci, yazısını şu sözlerle sürdürdü:

"Yıllardır değindiğim bir örnek üzerinden gideceğim: Karnını doyurmak için 1 kilo buğday talep eden Afrikalı ile yeniden buğday spekülasyonundan kâr elde etmek için 1 milyon ton buğday talep eden Londra spekülatörü tıpkı piyasada yer almaktadır. Aslında bu talep eşitsizliği gelir dağılımı bozukluğu ve açlığı tıpkı potaya getirmektedir. 

İşte bu sisteme bugünlerde virüs değdi. Dengeler değişiyor fakat şimdi radikal bir değişim yaşanmıyor. Mesela 1997-98 yıllarında yüzde 6,5 olan ABD 10 yıllık tahvil faizi istikralı bir düşüş sürecinde son panik durumunu yaşıyor. 

2008-09 global kriz öncesinde 2007 yılında yüzde 5,20 olan bu faiz sonraki yıl krizde yüzde 2,0’lere düşmüştü. 

Ekim 2018’de ise yüzde 3,25 olan bu 10 yıllık faiz, geçen haftanın son süreç günü yüzde 0,66’ya kadar düşüş yaşadı. Kapanış ise 0,75 düzeyinde oldu. Almanya’nın 10 yıllık tahvil faizi ise -0,714 seviyesinde... Evet, eksi faiz var. Hani enflasyondan arındırılmış negatif faiz değil, bildiğiniz eksi faiz. 

Para inançlı liman arıyor diyor uzmanlar. İnançlı liman arayan para finansal para oluyor olağan. Hatta bir öteki bakış açısı ile diyelim: Finansal para o kadar fazla ki, gittiği yeri eksiye götürüyor. 

Temel sorun ise tekrar borçlanma... Türkiye’de 2001 krizinde faizler gecelik bazda yüzde 3000-4000’lere çıkmıştı. Fakat o tarihlerde bankaların kredi ölçüsünün iktisattaki tartısı yüzde 10 düzeyindeydi. 

Meğer bugün faizler yüzde 30’0’ların üzerine çıktığında iktisatta daha sert yansılar geliyor. Zira artık ülkemizde de borçluluk önemli bir sorun haline geldi. GSYH revizyonlarına karşın artık kredi oranı yüzde 10 düzeylerinden yüzde 60 seviyesinin üzerine çıkmış durumdadır. 

Yani ekonomimin kredi-faiz hassasiyeti artmıştır. 

Bu ne manaya geliyor? Yani korona virüsü ile yaşanan süreçte neden dünya bu kadar etkileniyor ve sert reaksiyon veriyor? 



Türkiye dahil bir çok ülke global bağlarını şimdilerde önemli biçimde asgariye indiriyor. Memleketler arası deveran zayıfladığı üzere, ticarette de kesintiler yaşanıyor. 

Mesela bu yıl turizm bölümünün çok büyük kan kaybedeceği nerede ise katılaştı. Şubat ayında başlayan rezervasyon azalmasının mart ayında ne olduğunu şimdi bilmiyoruz. 

Ulaşım ve turizmin tesirleri ile global borçluluk oranları iflas beklentilerini gündeme getiriyor. Global fırtınaya yüksek borçluluk üzerinden yakalanan bir ekonomik tertip var...

Global sistemin üretim merkezi olan Çin şimdi kendine gelebilmiş değil. Mesela ülkemizden ithal edilen yıllık 2,5 milyar dolarlık mermer kanalı adeta durdu. 

Global üretimin yarı ve tam mamul bir çok eserine nerede ise ulaşılamaz olundu. Adeta birbirine bağlanmış olan üretim zinciri bir bakıma çok önemli hasar almış durumda. 

Şimdi tam yansımadı lakin global üretim zincirinde bağlılık tertibi artık bağımsızlık nizamı olarak değişmek durumunda."

Yazının devamı için tıklayın