Kamu Gücü Ayrıcalıkları Nelerdir?-

Ulus Gücü Ayrıcalıkları Nelerdir? Yöneticilik hukukunda görülen başlıca “ulus gücü ayrıcalıkları (prérogatives de puissance publique) nelerdir? Ya Da öteki bir ifadeyle “özel hukukta görülmeyen ayrıcalıklar ve bağımlılıklar (prérogatives et sujétions exorbitantes du droit commun) nelerdir? Şu ayrıcalıklar ve bağımlılıklar halk gücü imtiyaz ve bağımlılıklarıdır: 1 “tek yanlı işlemler (actes unilatéraux) yapma yetkisi bir kamu gücü ayrıcalığıdır119 Idare, açıkladığı tek taraflı iradeyle, özel kişiler hakkında onların rızası hilafına hukukî işlemler tesis edebilir Bu işlemlerin hukukî sonuçlarını doğurabilmesi için, ilgilileri kadar kabul edilmelerine gerek yoktur “tek taraflı operasyon yapma ayrıcalığına, “icraîlik (force exécutoire) veya “icraî karar (décision exécutoire) da denir120 2 “Re'sen icra (exécution d’office) da bir halk gücü ayrıcalığıdır121 Idare, özel hukuk kişilerinden farklı olarak, mahkemelere ve icra dairelerine başvurmaksızın, belirtilmiş şartlar aşağıda, kendi aldığı kararları yeniden kendisi “cebren icra (exécution forcée) edebilir122 Ayrıca, idarenin kesin şartlar aşağıda “cebir faydalanma (recours à la contrainte) yetkisi de vardır123 3 “Hukuka uyarlama karinesi (présomption de conformité au droit , présomption de légalité, privilège du préalable) de bir ulus gücü ayrıcalığıdır124 Bu şu kavrama gelir: İdarenin aldığı bir karar, bir mahkeme tarafından iptal edilinceye veya yürütülmesinin durdurulmasına karar verilinceye değin, hukuka uygun olduğu varsayılır ve uygulanmaya devam edilir İlgili kişinin bir idarî karara itiraz etmesi, ona aleyhinde dava açması o kararın yürütülmesini durdurmaz 4 “Millet malı statüsü (domanialité public) de bir kamu gücü ayrıcalığıdır125 İdarenin malları kamu malı statüsüne tâbi tutulur ve bu şekilde özel bir himaye görürler126 Örneğin kamu malları zamanaşımıyla kazanılamaz 5 “Ulus alacakları tahsili (recouvrement des créances publiques )127 için bambaşka bir usûl uygulanması da bir ulus gücü ayrıcalığıdır128 Ulus alacaklarının tahsilinde, özel hukuktaki usûllerden farklı bir usûlün uygulanması, besbelli bir idare hukuku durumunun olduğu anlamına gelir Türkiye’de halk alacaklarının tahsili hakkında 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usûlü Hakkında Kanun uygulanmaktadır 6 Bir borç hakkında “özel hukuk cebrî icra yolları (voies d’exécution forcée du droit privé)nın uygulanamaması129, bir kişinin “mallarının haczedilemezliği (insaisissabilité des biens)130 ve keza bir kişinin “iflas (faillite)ının istenememesi131 de bir halk gücü ayrıcalığıdır 7 Bir sözleşmenin “idarî anlaşma (contrat administratif) sayılması da bir halk gücü ayrıcalığına göze çarpan eder132 Zira, bu sözleşmeye artık özel hukuk hükümleri yok, yöneticilik hukuku uygulanacaktır 8 Bir tüzel kişinin personelinin “kamu görevlisi (agents publics) sayılması da bir ulus gücü ayrıcalığıdır133 Ulus görevlileri, bir takım bakımlardan özel bir korumaya, öteki bir takım bakımlardan ise öteki personele göre daha ağır yükümlülüklere tâbidir Türk hukukunda halk kurumlarının personeli Türk Canice Kanununun uygulaması bakımından devlet memuru olarak kabul edilir134 9 “Zorunlu üyelik (adhésion obligatoire ) esası da bir millet gücü ayrıcalığı teşkil eder Örneğin bir avukatın mesleğini icra edebilmesi için baroya üye olması, bir tabibin mesleğini yapabilmesi için tabipler odasına aza olması gerekir O hâlde bu gibi durumlarda yöneticilik hukuku uygulanabilir 10 “Gerekli ücret usûlü de bir ulus gücü ayrıcalığı niteliğindedir Mesela avukatlar, baroya zorunlu olarak bir ödenti öderler 11 “Aidat muafiyeti usûlü de bir millet gücü ayrıcalığıdır Bir tüzel kişiye ücret muafiyeti tanıması da onun kamu gücü ayrıcalıklarıyla donatıldığını ve ona idare hukukunun uygulanabileceği anlamına kazanç 12 Bir uyuşmazlığın adlî yargıya yok de, “idarî yargı (juge administratif)ya tâbi tutulması da bir ulus gücü ayrıcalığı örneğidir135 Yöneticilik, bilhassa Fransız sisteminde, kendine has bir hâkim göre yargılanmak ayrıcalığına sahiptir136 Bu şu anlama kazanç: Bir uyuşmazlığı çözümü görevi idarî yargıya verilmiş ise, o uyuşmazlığa idare hukuku uygulanabilir 13 Ortaya meydana çıkan zararların tazminine “idarî sorumluluk (responsabilité administrative) rejimine tâbi olması da bir halk gücü ayrıcalığıdır137 Zira, aşağı ondokuzuncu bölümde göreceğimiz gibi, idarî mesuliyet, “özel hukuk sorumluluğu (responsabilité de droit commun)na benzemekle birlikte ondan farklıdır O hâlde bir faaliyet konusunda özel hukuktan öbür bir sorumluluk rejimi oluşturulmuş ise, burada idare hukuku vardır denebilir 14 Yükümlülükler Yöneticilik yalnızca birtakım ayrıcalıklardan yararlanmaz Idare bununla birlikte birtakım “yükümlülükler (sujétions )e de tâbi kılınmıştır138 (a) Mesela özel hukuk kişileri irade serbestisi çerçevesinde hareket ederler Bir sözleşme yapıp yapmamakta veya sözleşmeci tarafı seçmekte serbesttirler Buna karşılık idarenin bu gibi serbestlikleri yoktur Örneğin Sözleşmeci tarafı seçmek için millet ihalesi aranje etmek zorundadır139 (b) Benzer şekilde bir özel birey, istediği kişileri işe almakta serbesttir Buna karşılık yöneticilik personel seçmekte özgürlük değildir Sınav planlamak ve sınavda başarılı olanları almak durumundadır140 (c) Ayrıca, özel kişiler kanuna ve ahlâka tutarsız olmayan her türlü amacı güdebilirler Fakat idare yalnızca “millet yararı (intéret général) amacıyla eylem ve işlemlerde bulunabilir141 (d) Nihayet, özel kişiler, arasında çıkacak uyuşmazlıkların çözümü konusunda “tahkim (arbitrage ) yoluna gidebilirler Oysa idare, kural olarak tahkim yoluna gidemez142 Bizim Anayasamız, 13 Ağustos 1999 tarihli Anayasa değişikliğinden bu yanlamasına ulus tüzel kişilerinin kamu hizmetleriyle ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri için tahkime gidilmesine imkân vermektedir (Anayasa, m1251) Tahkim konusu 21 Ocak 2000 tarih ve 4501 sayılı Kamu Hizmetleri ile İlgili Ayrıcalık Şartlaşma ve Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Tahkim Yoluna Başvurulması Hâlinde Uyulması Gereken İlkelere Dair Kanun ile düzenlenmiştir Anayasa ve kanunlarımızın tahkime belirtilen koşullarda imkân vermesi yöneticilik hukukunun temel ilkelerine aykırı değildir Zira, tahkim yasağı ilkesi oysa kanunda aksine açık hüküm olmaması hâlinde geçerlidir143 15 Diğerleri Yukarıda kamu gücü ayrıcalıkları ve yükümlülüklerini saydık Ulus gücü ayrıcalıkları ve yükümlülüklerinin eksiksiz bir listesini yapmak olası değildir Daha böylece çok millet gücü ayrıcalığı ya da yükümlülüğü olabilir Mesela “devletleştirme (expropriation)144, idarî irtifaklar kurma, istimval, geçici işgal, vergilendirme, cebir (kuvvet) yararlanma, disiplin cezası verme, bir alanı tekel hâline getirme, vs defalarca birer halk gücü ayrıcalığıdır145 Hem tüzel kişinin sahip olduğu taşınmaz mallar üzerinde yaptığı inşaat ve tamirat işlerinin bir “bayındırlık (nafia ) işi (travaux publics)146 olarak nitelendirilmesi de bir kamu gücü ayrıcalığıdır147 Halk gücü yükümlülüklerini saymak ise hepten muhtemel değildir Mesela millet hizmeti ilkeleri denen ilkeler (senaryo, uyumluluk, açıklık, eşitlik ilkeleri) idareye birçok yükümlülük yükler Bir özel kişi yürüttüğü bir faaliyete son verebilir Fakat idare senaryo ilkesi gereğince bir kamu hizmeti faaliyetine son veremez Üstelik, idarenin “kanuna tâbi olması (légalité) ilkesi de idareye sayısız yükümlülük yükler Yöneticilik her faaliyetinde kanuna dayanmak ve ona alıntı yapmak zorundadır Sonuç İşte, bir hukukî ilişki, şart, olay, eylem veya işlemde, yukarıda sanılan millet gücü ayrıcalıkları veya yükümlülüklerinden biri veya birkaçı varsa, bu hukukî ilişki, koşul, durum, eylem ya da işleme idare hukuku uygulanabilir Bundan çoğu sonuç çıkar: Örneğin ulus gücü ayrıcalıkları ve yükümlülüklerinin bulunduğu bir hukukî operasyon, “idarî işlemdir; ulus gücü ayrıcalıkları ya da yükümlülüklerinin bulunduğu anlaşma, bir “idarî kontratdir; ulus gücü ayrıcalıkları veya yükümlülüklerinin bulunduğu bir uyuşmazlık, “idarî adaletnın görev alanına girer; devlet tarafından yerleşmiş bir tüzel birey, bir kamu gücü ayrıcalığı ya da yükümlülüğü ile donatılmış ise o tüzel birey “millet tüzel kişisidir; halk gücü ayrıcalıkları ve yükümlülüklerinin bulunduğu bir eylem ya da işlemden kaynaklanan mesuliyet, “idarî yükümlülüktur, vs Bunun tersinden ise şu sonuç çıkar: Bir hukukî ilişki, koşul, olay, eylem veya işlemde, yukarıda farzedilen halk gücü ayrıcalıkları ya da yükümlülükleri yoksa, bu hukukî ilişki, durum, olay, eylem veya işleme idare hukuku değil, özel hukuk uygulanır Mesela millet gücü ayrıcalıkları ve yükümlülüklerinin bulunmadığı bir hukukî operasyon, özel hukuk işlemidir; millet gücü ayrıcalıkları veya yükümlülüklerinin bulunmadığı kontrat, bir özel hukuk sözleşmesidir; kamu gücü ayrıcalıkları veya yükümlülüklerinin bulunmadığı bir uyuşmazlık, adlî yargının görev alanına girer; devlet kadar kurulmuş bir tüzel kişi, bir ulus gücü ayrıcalığı ya da yükümlülüğü ile donatılmamış ise o tüzel kişi bir özel hukuk tüzel kişisidir; millet gücü ayrıcalıkları ve yükümlülüklerinin bulunmadığı bir eylem ya da işlemden kaynaklanan mesuliyet, özel hukuk sorumluluğudur, vs id