Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Kanun Hakkında veri
Kanun nasıl yapılır
Kanunun düzeni
Uygurların, dizler üstüne yatırılarak çalındığı için YATUK ya da YATOGAN dediği Kanun'a bu isim Kopuz'a da ElOud demiş olan Araplar kadar verilmiştir (Yunanca 'kural' anlamındaki Kanon'dan)
Batıda önce Epinet, daha sonra Harpsikord, sonradan Org, en daha sonra da Piyano olarak geliştirilen değişmez perdeli tokmaklı sazların prototipi olan Kanunun, biri 24'lü, öbürü 26'lı denen iki boyu vardır ki aralarındaki fark, 26'lının üst (tiz) kısımda iki pozitif perde ile genişletilmiş olmasıdır Mekan değişikliklerinden akordu asgari etkilendiği için (batının piyanosu gibi) musikimizin diyapazon'u (akort aleti) kabul edilmiştir
KANUNUN YAPISI
Herhangi bir marangozun zahmetsizce yapabileceği kolay bir kasası vardır Netice itibariyle altı üstü kaplanıp üzerine teller gerilmiş, içinde bölmeleri olan bir dikkenar yamuk tabla Ama müzik aleti olarak özelliğini ve üstünlüğünü, göğüs ağacı, bölme ve balkonları, derisi, eşiği ve özellikle mandal sistemi gibi incelik ve fayda isteyen elemanlarından alır
Sazın önce altı da, üstü de boş olan iskeleti (karkası), sağ üstteki ve alt köşeleri 90, sol üst köşesi 55, sol alt köşesi (sivri ucu) 35 dereceli bir yamuk olarak üç kenarın sağ yanı 42, uzun alt yanı 100, üst kuytu kenarı 36 cm boyda (101220 mm en ve hepsi 42 mm yükseklikte) yanlıklarla meydana getirilir
Sazın zamanla eğilmemesi için daha alçak ve üst iskelet yanlıklarında damarlar üstte olur 78 cm boyundaki yamuk kısım ise; biri, tellerin gerilmesini sağlayan (akgürgen veya abanozdan) burgu (veya tırnak)lerin bulunduğu 78 delikli ıhlamur burgu tahtası (6 cm genişlik ve yuvarlak alnı dışta 15, kavisli olarak birleştiği iç kısmı 4,5 cm kalınlıkta), diğeri, Türk musikisinin koma aralıklarını vermeye yarayan madeni mandalların bulunduğu, üst uçta 3, daha aşağı uçta 13 cm genişliğindeki (gürgen, kelebek veya maundan) mandal tahtası almak üzere iki parçadan meydana kazanç
Arkadaki (daha alçak) kapak kontrplak üstüne düz ya da istenilen desende kaplamadan (4 mm), üst kapak (göğüs) ise çınar ağacındandır (3 mm) Bu Nedenle kanunun tekrar kalınlığı 4950 mm olur ve sazın derisi, eşiğinin gövdesi ve mandalları hariç her tarafı cilalanır
Aletin sağ tarafında 1219 cm ölçüsünde oğlak derisiyle kaplı dört birim vardır eşik adı verilen kelebek köprünün dört ayağı, aynen alışılmış Sinan köprülerindeki gibi, pabuç denen dikdörtgen önem yayıcıları vasıtasıyla, tellerin yükünü deriye yükler (cilt patlaması bu yüzden kanunu çalınamaz hale getirebilir) Kelebek eşiğin üstteki kısmına, basan tellerin ezmemesi için, sert ağaçtan parabolik ufak bir parça ek edilir
Kanunun herbir perdesi, tek ses verecek kadar hatasız şekilde kaynaştırılmış, tiz bölgeye içten çapları incelen üçer naylon telden oluşur
24'lü kanunların 3x24 72 teli
Üç oktavı aşan 26'lı kanunların ise 3x26 78 teli vardır
Önceden barsak olan teller zamanla naylona dönüşmüştür İcracıların maksimum seçim ettiği tellerse, Amerikan malı Dupont marka olanlardır
Bu tellerin akordu
24'lü kanunlarda Kaba Yegah'tan (en kalın Repiyanoda La 1) Tiz Acem'e (en ince Fapiyanoda Do 5);
26'lı kanunlarda ise Barbar Yegah'tan Tiz Muhayyer'e (en ince Lapiyanoda Mi 5) dek, takriben 35 oktavdır
Kanun tellerini akort etmek için pirinçten dökme, içi burguların kesidine uygun bir şekilde kare, tutup döndürülecek başlığı işlemeli bir ayar anahtarı kullanılır İcra esnasında anahtar burgulardan birinin üzerinde, çalınmadığı zamanlarda ise mızraplarla birlikte bir ufak çantada muhafaza edilir
Tellerin kalınlığı
inceden kalına içten, Tiz Muhayyer'den Tiz Hüseyni'ye 060
Tiz Neva'dan Muhayyer'e 070
Gerdaniye'den Neva'ya 080
Çargah'tan Rast'a 090
Acemaşiran'dan Vahşi Çargah'a 10
Vahşi Buselik ile Kaba Dügah 110
Barbar Rast ile Kaba Acemaşiran 120
Kaba Hüseyni Aşiran ile Barbar Yegah da (son tel, en kalın Re) 130 mm çapındadır
Kanun, 06 mm et kalınlığı ve 115 cm genişliğindeki gümüş yüksüklerle işaret parmaklarının daha aşağı kısmına tesbit edilen, bağa'dan üretilmiş, et kalınlığı 0509 mm, eni 8, boyu 50 mm parlatılmış mızraplarla, tellere üst ve alttan vurularak çalınır
Sazın göğsünde, kasa içindeki sesin dıştan daha hoş çıkmasını sağlayan, üçü köşelerde büyük, üçü de yanlarda bunların aralarında edinmek üzere etrafı filetolu 6 adet işlemeli kafes vardır Kenar suları ise iki renkli kaplama veya 15 mm masif ağaçtan kıl testereyle kesilip erkekkadınsı geçmeli olarak yapılır
Bölmeleri filetolu olan derili kısmın dış tarafında, eşikten atlayıp burgulara ulaşacak olan tellerin ucunun kalın düğümle bağlandığı kanalı örten ve kızak içinde çalışan, aynı şekilde su deseniyle süslenmiş ince bir ağaç vardır adına sürgü denir
Kanun nasıl taşınır?
Burgu tahtasının sivri ucu, keman sapındaki gibi (tabii çok daha kocaman) oyma bir salyangoz'la bitirilir ve saz buradan tutularak taşınır
Kılıfının ise (çantası) gövdesi hafif olsun diye kavaktan yapılıp altı üstü vinylexle kaplanır, yamuk kısmına menteşe, ağırlık merkezine de bir sap konur
Musikimizin mızraplı sazları içinde çın çın öten sesiyle en 'kadınsı'si, yani en kalabalık topluluklarda dahi kendini duyuran sazı olan Kanun, değişmez akortlu ve hazırlanmış sesli olması bakımından, çalınması basit gibi görünen benzersiz bir renk ve melodi sazıdır Insanlar arasında Kedi gezinse bir nağme çıkardeyiminin sabit olması bu yüzdendir Ama saz hiç de göründüğü gibi kolay değildir Tel takılırken akort kaynatmak, aktarımlarda mandal eksikliği ve telden tele süzmeler (glissando) sazın önemli problemleri arasındadır Paralel oktavlarla, veya alttaki veya üst sesi değişmez tutarak, başparmak çarpmaları ya da tırnakmandal kaydırmalarıyla, eller notanın birinci satırındayken gözlerle ikinci satırı okumak ve süratli parçalarda geçkiler için gereken mandalları zamanından önce (ve çatırtısız) düzenlemek, ayrıca armoni düzenindeki birkaç tele mızrap ve parmaklarla aynı anda vurarak (batı müziği özentisiyle deha olsa) gitar ya da arp tekniğiyle melodiler çalmak, böylece kedilerin becerebileceği meslek değildir
Müzisyenler içinde zeka iyidenen kanuniler; akort kulağı fazla sağlam, makamusul perde ve geçki bilgileriyle deşifre ve transpozeleri ileri seviyede olan, hangi müzik türünde hangi volümde çalacağını haberdar olan, içerden(göğüs ortasından) icranın yumuşaklığı ile eşiğe yakın bölgedeki sert ve madeni sesler arasındaki farkı haberdar olan, ezber repertuarı zengin olan ve refakatte solist takibine yük verenlerdir *
Kanun nasıl yapılır
Kanunun düzeni
Uygurların, dizler üstüne yatırılarak çalındığı için YATUK ya da YATOGAN dediği Kanun'a bu isim Kopuz'a da ElOud demiş olan Araplar kadar verilmiştir (Yunanca 'kural' anlamındaki Kanon'dan)
Batıda önce Epinet, daha sonra Harpsikord, sonradan Org, en daha sonra da Piyano olarak geliştirilen değişmez perdeli tokmaklı sazların prototipi olan Kanunun, biri 24'lü, öbürü 26'lı denen iki boyu vardır ki aralarındaki fark, 26'lının üst (tiz) kısımda iki pozitif perde ile genişletilmiş olmasıdır Mekan değişikliklerinden akordu asgari etkilendiği için (batının piyanosu gibi) musikimizin diyapazon'u (akort aleti) kabul edilmiştir
KANUNUN YAPISI
Herhangi bir marangozun zahmetsizce yapabileceği kolay bir kasası vardır Netice itibariyle altı üstü kaplanıp üzerine teller gerilmiş, içinde bölmeleri olan bir dikkenar yamuk tabla Ama müzik aleti olarak özelliğini ve üstünlüğünü, göğüs ağacı, bölme ve balkonları, derisi, eşiği ve özellikle mandal sistemi gibi incelik ve fayda isteyen elemanlarından alır
Sazın önce altı da, üstü de boş olan iskeleti (karkası), sağ üstteki ve alt köşeleri 90, sol üst köşesi 55, sol alt köşesi (sivri ucu) 35 dereceli bir yamuk olarak üç kenarın sağ yanı 42, uzun alt yanı 100, üst kuytu kenarı 36 cm boyda (101220 mm en ve hepsi 42 mm yükseklikte) yanlıklarla meydana getirilir
Sazın zamanla eğilmemesi için daha alçak ve üst iskelet yanlıklarında damarlar üstte olur 78 cm boyundaki yamuk kısım ise; biri, tellerin gerilmesini sağlayan (akgürgen veya abanozdan) burgu (veya tırnak)lerin bulunduğu 78 delikli ıhlamur burgu tahtası (6 cm genişlik ve yuvarlak alnı dışta 15, kavisli olarak birleştiği iç kısmı 4,5 cm kalınlıkta), diğeri, Türk musikisinin koma aralıklarını vermeye yarayan madeni mandalların bulunduğu, üst uçta 3, daha aşağı uçta 13 cm genişliğindeki (gürgen, kelebek veya maundan) mandal tahtası almak üzere iki parçadan meydana kazanç
Arkadaki (daha alçak) kapak kontrplak üstüne düz ya da istenilen desende kaplamadan (4 mm), üst kapak (göğüs) ise çınar ağacındandır (3 mm) Bu Nedenle kanunun tekrar kalınlığı 4950 mm olur ve sazın derisi, eşiğinin gövdesi ve mandalları hariç her tarafı cilalanır
Aletin sağ tarafında 1219 cm ölçüsünde oğlak derisiyle kaplı dört birim vardır eşik adı verilen kelebek köprünün dört ayağı, aynen alışılmış Sinan köprülerindeki gibi, pabuç denen dikdörtgen önem yayıcıları vasıtasıyla, tellerin yükünü deriye yükler (cilt patlaması bu yüzden kanunu çalınamaz hale getirebilir) Kelebek eşiğin üstteki kısmına, basan tellerin ezmemesi için, sert ağaçtan parabolik ufak bir parça ek edilir
Kanunun herbir perdesi, tek ses verecek kadar hatasız şekilde kaynaştırılmış, tiz bölgeye içten çapları incelen üçer naylon telden oluşur
24'lü kanunların 3x24 72 teli
Üç oktavı aşan 26'lı kanunların ise 3x26 78 teli vardır
Önceden barsak olan teller zamanla naylona dönüşmüştür İcracıların maksimum seçim ettiği tellerse, Amerikan malı Dupont marka olanlardır
Bu tellerin akordu
24'lü kanunlarda Kaba Yegah'tan (en kalın Repiyanoda La 1) Tiz Acem'e (en ince Fapiyanoda Do 5);
26'lı kanunlarda ise Barbar Yegah'tan Tiz Muhayyer'e (en ince Lapiyanoda Mi 5) dek, takriben 35 oktavdır
Kanun tellerini akort etmek için pirinçten dökme, içi burguların kesidine uygun bir şekilde kare, tutup döndürülecek başlığı işlemeli bir ayar anahtarı kullanılır İcra esnasında anahtar burgulardan birinin üzerinde, çalınmadığı zamanlarda ise mızraplarla birlikte bir ufak çantada muhafaza edilir
Tellerin kalınlığı
inceden kalına içten, Tiz Muhayyer'den Tiz Hüseyni'ye 060
Tiz Neva'dan Muhayyer'e 070
Gerdaniye'den Neva'ya 080
Çargah'tan Rast'a 090
Acemaşiran'dan Vahşi Çargah'a 10
Vahşi Buselik ile Kaba Dügah 110
Barbar Rast ile Kaba Acemaşiran 120
Kaba Hüseyni Aşiran ile Barbar Yegah da (son tel, en kalın Re) 130 mm çapındadır
Kanun, 06 mm et kalınlığı ve 115 cm genişliğindeki gümüş yüksüklerle işaret parmaklarının daha aşağı kısmına tesbit edilen, bağa'dan üretilmiş, et kalınlığı 0509 mm, eni 8, boyu 50 mm parlatılmış mızraplarla, tellere üst ve alttan vurularak çalınır
Sazın göğsünde, kasa içindeki sesin dıştan daha hoş çıkmasını sağlayan, üçü köşelerde büyük, üçü de yanlarda bunların aralarında edinmek üzere etrafı filetolu 6 adet işlemeli kafes vardır Kenar suları ise iki renkli kaplama veya 15 mm masif ağaçtan kıl testereyle kesilip erkekkadınsı geçmeli olarak yapılır
Bölmeleri filetolu olan derili kısmın dış tarafında, eşikten atlayıp burgulara ulaşacak olan tellerin ucunun kalın düğümle bağlandığı kanalı örten ve kızak içinde çalışan, aynı şekilde su deseniyle süslenmiş ince bir ağaç vardır adına sürgü denir
Kanun nasıl taşınır?
Burgu tahtasının sivri ucu, keman sapındaki gibi (tabii çok daha kocaman) oyma bir salyangoz'la bitirilir ve saz buradan tutularak taşınır
Kılıfının ise (çantası) gövdesi hafif olsun diye kavaktan yapılıp altı üstü vinylexle kaplanır, yamuk kısmına menteşe, ağırlık merkezine de bir sap konur
Musikimizin mızraplı sazları içinde çın çın öten sesiyle en 'kadınsı'si, yani en kalabalık topluluklarda dahi kendini duyuran sazı olan Kanun, değişmez akortlu ve hazırlanmış sesli olması bakımından, çalınması basit gibi görünen benzersiz bir renk ve melodi sazıdır Insanlar arasında Kedi gezinse bir nağme çıkardeyiminin sabit olması bu yüzdendir Ama saz hiç de göründüğü gibi kolay değildir Tel takılırken akort kaynatmak, aktarımlarda mandal eksikliği ve telden tele süzmeler (glissando) sazın önemli problemleri arasındadır Paralel oktavlarla, veya alttaki veya üst sesi değişmez tutarak, başparmak çarpmaları ya da tırnakmandal kaydırmalarıyla, eller notanın birinci satırındayken gözlerle ikinci satırı okumak ve süratli parçalarda geçkiler için gereken mandalları zamanından önce (ve çatırtısız) düzenlemek, ayrıca armoni düzenindeki birkaç tele mızrap ve parmaklarla aynı anda vurarak (batı müziği özentisiyle deha olsa) gitar ya da arp tekniğiyle melodiler çalmak, böylece kedilerin becerebileceği meslek değildir
Müzisyenler içinde zeka iyidenen kanuniler; akort kulağı fazla sağlam, makamusul perde ve geçki bilgileriyle deşifre ve transpozeleri ileri seviyede olan, hangi müzik türünde hangi volümde çalacağını haberdar olan, içerden(göğüs ortasından) icranın yumuşaklığı ile eşiğe yakın bölgedeki sert ve madeni sesler arasındaki farkı haberdar olan, ezber repertuarı zengin olan ve refakatte solist takibine yük verenlerdir *
