Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Kanun Hakkında bilgi
Kanun nasıl yapılır
Kanunun duzeni
Uygurların, dizler uzerine yatırılarak calındığı icin YATUK veya YATOGAN dediği Kanun'a bu isim Kopuz'a da ElOud demiş olan Araplar tarafından verilmiştir (Yunanca 'kural' anlamındaki Kanon'dan)
Batıda once Epinet, sonra Harpsikord, sonra Org, en sonra da Piyano olarak geliştirilen sabit perdeli tokmaklı sazların prototipi olan Kanunun, biri 24'lu, oburu 26'lı denen iki boyu vardır ki aralarındaki fark, 26'lının ust (tiz) kısımda iki fazla perde ile genişletilmiş olmasıdır Mekan değişikliklerinden akordu en az etkilendiği icin (batının piyanosu gibi) musikimizin diyapazon'u (akort aleti) kabul edilmiştir
imageskanunnediryapilisinasilduzeninasil5ad2060bb272c
KANUNUN YAPISI
Herhangi bir marangozun kolayca yapabileceği basit bir kasası vardır Sonuc itibariyle altı ustu kaplanıp ustune teller gerilmiş, icinde bolmeleri olan bir dikkenar yamuk tabla Ama muzik aleti olarak ozelliğini ve ustunluğunu, goğus ağacı, bolme ve balkonları, derisi, eşiği ve ozellikle mandal sistemi gibi incelik ve ustalık isteyen elemanlarından alır
Sazın once altı da, ustu de boş olan iskeleti (karkası), sağ ust ve alt koşeleri 90, sol ust koşesi 55, sol alt koşesi (sivri ucu) 35 dereceli bir yamuk olarak uc kenarın sağ yanı 42, uzun alt yanı 100, ust dar kenarı 36 cm boyda (101220 mm en ve hepsi 42 mm yukseklikte) yanlıklarla meydana getirilir
Sazın zamanla eğilmemesi icin alt ve ust iskelet yanlıklarında damarlar ustte olur 78 cm boyundaki yamuk kısım ise; biri, tellerin gerilmesini sağlayan (akgurgen veya abanozdan) burgu (veya civi)lerin bulunduğu 78 delikli ıhlamur burgu tahtası (6 cm genişlik ve yuvarlak alnı dışta 15, kavisli olarak birleştiği ic kısmı 4,5 cm kalınlıkta), diğeri, Turk musikisinin koma aralıklarını vermeye yarayan madeni mandalların bulunduğu, ust ucta 3, alt ucta 13 cm genişliğindeki (gurgen, kelebek veya maundan) mandal tahtası olmak uzere iki parcadan meydana gelir
Arka (alt) kapak kontrplak uzerine duz veya istenilen desende kaplamadan (4 mm), ust kapak (goğus) ise cınar ağacındandır (3 mm) Boylece kanunun bitmiş kalınlığı 4950 mm olur ve sazın derisi, eşiğinin govdesi ve mandalları haric her tarafı cilalanır
Aletin sağ tarafında 1219 cm olcusunde oğlak derisiyle kaplı dort bolum vardır eşik adı verilen kelebek koprunun dort ayağı, aynen klasik Sinan koprulerindeki gibi, pabuc denen dikdortgen yuk yayıcıları vasıtasıyla, tellerin yukunu deriye yukler (deri patlaması bu yuzden kanunu calınamaz hale getirebilir) Kelebek eşiğin ust kısmına, basan tellerin ezmemesi icin, sert ağactan parabolik kucuk bir parca ilave edilir
Kanunun herbir perdesi, tek ses verecek kadar kusursuz şekilde kaynaştırılmış, tiz bolgeye doğru capları incelen ucer naylon telden oluşur
24'lu kanunların 3x24 72 teli
Uc oktavı aşan 26'lı kanunların ise 3x26 78 teli vardır
Eskiden barsak olan teller zamanla naylona donuşmuştur İcracıların en fazla tercih ettiği tellerse, Amerikan malı Dupont marka olanlardır
Bu tellerin akordu
24'lu kanunlarda Kaba Yegah'tan (en kalın Repiyanoda La 1) Tiz Acem'e (en ince Fapiyanoda Do 5);
26'lı kanunlarda ise Kaba Yegah'tan Tiz Muhayyer'e (en ince Lapiyanoda Mi 5) kadar, yaklaşık 35 oktavdır
Kanun tellerini akort etmek icin pirincten dokme, ici burguların kesidine uygun olarak kare, tutup dondurulecek başlığı işlemeli bir akort anahtarı kullanılır İcra sırasında anahtar burgulardan birinin uzerinde, calınmadığı zamanlarda ise mızraplarla birlikte bir kucuk cantada muhafaza edilir
Tellerin kalınlığı
inceden kalına doğru, Tiz Muhayyer'den Tiz Huseyni'ye 060
Tiz Neva'dan Muhayyer'e 070
Gerdaniye'den Neva'ya 080
Cargah'tan Rast'a 090
Acemaşiran'dan Kaba Cargah'a 10
Kaba Buselik ile Kaba Dugah 110
Kaba Rast ile Kaba Acemaşiran 120
Kaba Huseyni Aşiran ile Kaba Yegah da (son tel, en kalın Re) 130 mm capındadır
Kanun, 06 mm et kalınlığı ve 115 cm genişliğindeki gumuş yuksuklerle işaret parmaklarının alt kısmına tesbit edilen, bağa'dan yapılmış, et kalınlığı 0509 mm, eni 8, boyu 50 mm parlatılmış mızraplarla, tellere ust ve alttan vurularak calınır
Sazın goğsunde, kasa icindeki sesin dışarıya daha guzel cıkmasını sağlayan, ucu koşelerde buyuk, ucu de yanlarda bunların arasında olmak uzere etrafı filetolu 6 adet işlemeli kafes vardır Kenar suları ise iki renkli kaplama veya 15 mm masif ağactan kıl testereyle kesilip erkekdişi gecmeli olarak yapılır
Bolmeleri filetolu olan derili kısmın dış tarafında, eşikten atlayıp burgulara ulaşacak olan tellerin ucunun kalın duğumle bağlandığı kanalı orten ve kızak icinde calışan, aynı şekilde su deseniyle suslenmiş ince bir ağac vardır adına surgu denir
Kanun nasıl taşınır?
Burgu tahtasının sivri ucu, keman sapındaki gibi (tabii cok daha iri) oyma bir salyangoz'la bitirilir ve saz buradan tutularak taşınır
Kılıfının ise (cantası) govdesi hafif olsun diye kavaktan yapılıp altı ustu vinylexle kaplanır, yamuk kısmına menteşe, ağırlık merkezine de bir sap konur
Musikimizin mızraplı sazları icinde cın cın oten sesiyle en 'dişi'si, yani en kalabalık topluluklarda dahi kendini duyuran sazı olan Kanun, sabit akortlu ve hazır sesli olması bakımından, calınması kolay gibi gorunen eşsiz bir renk ve melodi sazıdır Halk arasında Kedi gezinse bir nağme cıkardeyiminin yerleşmiş olması bu yuzdendir Ancak saz hic de gorunduğu gibi kolay değildir Tel takılırken akort kaynatmak, aktarımlarda mandal eksikliği ve telden tele suzmeler (glissando) sazın ciddi problemleri arasındadır Paralel oktavlarla, veya alttaki veya ustteki sesi sabit tutarak, başparmak carpmaları veya tırnakmandal kaydırmalarıyla, eller notanın birinci satırındayken gozlerle ikinci satırı okumak ve hızlı parcalarda geckiler icin gereken mandalları zamanından once (ve catırtısız) ayarlamak, ayrıca armoni duzenindeki birkac tele mızrap ve parmaklarla aynı anda vurarak (batı muziği ozentisiyle dahi olsa) gitar veya arp tekniğiyle melodiler calmak, pek kedilerin becerebileceği iş değildir
Muzisyenler icinde dahi iyidenen kanuniler; akort kulağı cok sağlam, makamusul perde ve gecki bilgileriyle deşifre ve transpozeleri ileri seviyede olan, hangi muzik turunde hangi volumde calacağını bilen, icerden(goğus ortasından) icranın yumuşaklığı ile eşiğe yakın bolgedeki sert ve madeni sesler arasındaki farkı bilen, ezber repertuarı zengin olan ve refakatte solist takibine onem verenlerdir
Kanun nasıl yapılır
Kanunun duzeni
Uygurların, dizler uzerine yatırılarak calındığı icin YATUK veya YATOGAN dediği Kanun'a bu isim Kopuz'a da ElOud demiş olan Araplar tarafından verilmiştir (Yunanca 'kural' anlamındaki Kanon'dan)
Batıda once Epinet, sonra Harpsikord, sonra Org, en sonra da Piyano olarak geliştirilen sabit perdeli tokmaklı sazların prototipi olan Kanunun, biri 24'lu, oburu 26'lı denen iki boyu vardır ki aralarındaki fark, 26'lının ust (tiz) kısımda iki fazla perde ile genişletilmiş olmasıdır Mekan değişikliklerinden akordu en az etkilendiği icin (batının piyanosu gibi) musikimizin diyapazon'u (akort aleti) kabul edilmiştir
imageskanunnediryapilisinasilduzeninasil5ad2060bb272c
KANUNUN YAPISI
Herhangi bir marangozun kolayca yapabileceği basit bir kasası vardır Sonuc itibariyle altı ustu kaplanıp ustune teller gerilmiş, icinde bolmeleri olan bir dikkenar yamuk tabla Ama muzik aleti olarak ozelliğini ve ustunluğunu, goğus ağacı, bolme ve balkonları, derisi, eşiği ve ozellikle mandal sistemi gibi incelik ve ustalık isteyen elemanlarından alır
Sazın once altı da, ustu de boş olan iskeleti (karkası), sağ ust ve alt koşeleri 90, sol ust koşesi 55, sol alt koşesi (sivri ucu) 35 dereceli bir yamuk olarak uc kenarın sağ yanı 42, uzun alt yanı 100, ust dar kenarı 36 cm boyda (101220 mm en ve hepsi 42 mm yukseklikte) yanlıklarla meydana getirilir
Sazın zamanla eğilmemesi icin alt ve ust iskelet yanlıklarında damarlar ustte olur 78 cm boyundaki yamuk kısım ise; biri, tellerin gerilmesini sağlayan (akgurgen veya abanozdan) burgu (veya civi)lerin bulunduğu 78 delikli ıhlamur burgu tahtası (6 cm genişlik ve yuvarlak alnı dışta 15, kavisli olarak birleştiği ic kısmı 4,5 cm kalınlıkta), diğeri, Turk musikisinin koma aralıklarını vermeye yarayan madeni mandalların bulunduğu, ust ucta 3, alt ucta 13 cm genişliğindeki (gurgen, kelebek veya maundan) mandal tahtası olmak uzere iki parcadan meydana gelir
Arka (alt) kapak kontrplak uzerine duz veya istenilen desende kaplamadan (4 mm), ust kapak (goğus) ise cınar ağacındandır (3 mm) Boylece kanunun bitmiş kalınlığı 4950 mm olur ve sazın derisi, eşiğinin govdesi ve mandalları haric her tarafı cilalanır
Aletin sağ tarafında 1219 cm olcusunde oğlak derisiyle kaplı dort bolum vardır eşik adı verilen kelebek koprunun dort ayağı, aynen klasik Sinan koprulerindeki gibi, pabuc denen dikdortgen yuk yayıcıları vasıtasıyla, tellerin yukunu deriye yukler (deri patlaması bu yuzden kanunu calınamaz hale getirebilir) Kelebek eşiğin ust kısmına, basan tellerin ezmemesi icin, sert ağactan parabolik kucuk bir parca ilave edilir
Kanunun herbir perdesi, tek ses verecek kadar kusursuz şekilde kaynaştırılmış, tiz bolgeye doğru capları incelen ucer naylon telden oluşur
24'lu kanunların 3x24 72 teli
Uc oktavı aşan 26'lı kanunların ise 3x26 78 teli vardır
Eskiden barsak olan teller zamanla naylona donuşmuştur İcracıların en fazla tercih ettiği tellerse, Amerikan malı Dupont marka olanlardır
Bu tellerin akordu
24'lu kanunlarda Kaba Yegah'tan (en kalın Repiyanoda La 1) Tiz Acem'e (en ince Fapiyanoda Do 5);
26'lı kanunlarda ise Kaba Yegah'tan Tiz Muhayyer'e (en ince Lapiyanoda Mi 5) kadar, yaklaşık 35 oktavdır
Kanun tellerini akort etmek icin pirincten dokme, ici burguların kesidine uygun olarak kare, tutup dondurulecek başlığı işlemeli bir akort anahtarı kullanılır İcra sırasında anahtar burgulardan birinin uzerinde, calınmadığı zamanlarda ise mızraplarla birlikte bir kucuk cantada muhafaza edilir
Tellerin kalınlığı
inceden kalına doğru, Tiz Muhayyer'den Tiz Huseyni'ye 060
Tiz Neva'dan Muhayyer'e 070
Gerdaniye'den Neva'ya 080
Cargah'tan Rast'a 090
Acemaşiran'dan Kaba Cargah'a 10
Kaba Buselik ile Kaba Dugah 110
Kaba Rast ile Kaba Acemaşiran 120
Kaba Huseyni Aşiran ile Kaba Yegah da (son tel, en kalın Re) 130 mm capındadır
Kanun, 06 mm et kalınlığı ve 115 cm genişliğindeki gumuş yuksuklerle işaret parmaklarının alt kısmına tesbit edilen, bağa'dan yapılmış, et kalınlığı 0509 mm, eni 8, boyu 50 mm parlatılmış mızraplarla, tellere ust ve alttan vurularak calınır
Sazın goğsunde, kasa icindeki sesin dışarıya daha guzel cıkmasını sağlayan, ucu koşelerde buyuk, ucu de yanlarda bunların arasında olmak uzere etrafı filetolu 6 adet işlemeli kafes vardır Kenar suları ise iki renkli kaplama veya 15 mm masif ağactan kıl testereyle kesilip erkekdişi gecmeli olarak yapılır
Bolmeleri filetolu olan derili kısmın dış tarafında, eşikten atlayıp burgulara ulaşacak olan tellerin ucunun kalın duğumle bağlandığı kanalı orten ve kızak icinde calışan, aynı şekilde su deseniyle suslenmiş ince bir ağac vardır adına surgu denir
Kanun nasıl taşınır?
Burgu tahtasının sivri ucu, keman sapındaki gibi (tabii cok daha iri) oyma bir salyangoz'la bitirilir ve saz buradan tutularak taşınır
Kılıfının ise (cantası) govdesi hafif olsun diye kavaktan yapılıp altı ustu vinylexle kaplanır, yamuk kısmına menteşe, ağırlık merkezine de bir sap konur
Musikimizin mızraplı sazları icinde cın cın oten sesiyle en 'dişi'si, yani en kalabalık topluluklarda dahi kendini duyuran sazı olan Kanun, sabit akortlu ve hazır sesli olması bakımından, calınması kolay gibi gorunen eşsiz bir renk ve melodi sazıdır Halk arasında Kedi gezinse bir nağme cıkardeyiminin yerleşmiş olması bu yuzdendir Ancak saz hic de gorunduğu gibi kolay değildir Tel takılırken akort kaynatmak, aktarımlarda mandal eksikliği ve telden tele suzmeler (glissando) sazın ciddi problemleri arasındadır Paralel oktavlarla, veya alttaki veya ustteki sesi sabit tutarak, başparmak carpmaları veya tırnakmandal kaydırmalarıyla, eller notanın birinci satırındayken gozlerle ikinci satırı okumak ve hızlı parcalarda geckiler icin gereken mandalları zamanından once (ve catırtısız) ayarlamak, ayrıca armoni duzenindeki birkac tele mızrap ve parmaklarla aynı anda vurarak (batı muziği ozentisiyle dahi olsa) gitar veya arp tekniğiyle melodiler calmak, pek kedilerin becerebileceği iş değildir
Muzisyenler icinde dahi iyidenen kanuniler; akort kulağı cok sağlam, makamusul perde ve gecki bilgileriyle deşifre ve transpozeleri ileri seviyede olan, hangi muzik turunde hangi volumde calacağını bilen, icerden(goğus ortasından) icranın yumuşaklığı ile eşiğe yakın bolgedeki sert ve madeni sesler arasındaki farkı bilen, ezber repertuarı zengin olan ve refakatte solist takibine onem verenlerdir
