Karadeniz Bölgesinin El Sanatları

Karadeniz Bölgesinin El Sanatları
Karadeniz Bölgesi ve El Sanatları

Trabzon ve çevresinde geleneksel el sanatı olarak, taş ve ahşap işçiliği, dokumacılık, hasır bilezik yapımı, bakırcılık, bıçakçılık, yorgancılık gibi sanatlar eski ihtişamıyla olmasa da sürmektedir
Sürmene'de, bir zamanların o meşhur Sürmene bıçakların yapımı bundan böyle tarihe karışmış gibidir Fakat sipariş üzerine, birkaç eski ressam tarafından yapılmaktadır Daha fazla mutfak bıçakları ve nehir kesme makasları üretilmektedir Sürmene bıçakçılığı değişen sosyoekonomik yapıya etap uydurarak yaşamını sürdürmektedir

TRABZON EL SANATLARI
TELKARİ

Telkari'ye bununla beraber 'vav işi' de denilmektedir Bu ad, Osmanlıca vav harfinin, uygulamada motif olarak sıkça kullanılmasından dolayı verilmiştir Ayrıca bu sanata çift işi diyenler de vardır Bu ismin kaynağı ise, işin yapımı sırasında parçaların teker teker biraraya getirilmesinde kullanılan, cımbıza benzer, fakat ucu daha ince olan ve 'çiff ' olarak isimlendirilen alettir Bu iki isim de çoğunlukla sanatkarlar, aralarında kullanılır


Bir fazla geleneksel sanatımızda olduğu gibi, telkaride de sanatkar işinde kullanacağı her türlü malzemeyi kendisi yapmak zorundadır Yani, sanatkâr telkaride kullanacağı telleri kendi atölyesinde hammaddeden elde etmektedir Pek ise biz de, bu sanat dalımızı anlatmaya, kullanılacak telin yapımıyla başlayabiliriz


Ocakta pota içerisinde eritilen maden (bu işte en fazla kullanılan maden gümüştür, ara sıra altın ve diğer madenler de kullanılır) çubuk haline getirilmek için kalıba dökülür Yapılacak işin şekline tarafından çubuk döküm, üstünde genişten dara dürüst delikleri olan çelikten üretilmiş haddeden geçirilir

Çalışmaya önce muntaç yapımıyla, yani belli başlı iskelet kurularak başlanır Muntaçın tel kalınlığı motiflerin tel kalınlığının iki katıdır Muntaçdan soma ara boşluklar teker teker büyük bir titizlik ve sabır ile doldurulur Tüm bu incelemeler, ceviz ağacından kesik düz yüzeyli bir levha üstünde yapılır Bu ceviz levha, üst yüzü yakılarak yağı alındıktan soma, ağır demir levhalar aşağı ikiüç gün bekletilerek kullanılacak hale getirilir Son zamanlarda, ceviz levha yerine iletken özellikleri zayıf, yanmaz amyant levhalar da kullanılmaktadır

TRABZON ELSNATLARI
BAKIR İŞLETMECİLİĞİ

Bakır işletmeciliği genellikle mutfak eşyaları yapımında kullanılır Düz saç halinde alınan bakır elde ekme sıvazlama yayma vs gibi verilecek şekle tarafından bir takım bakır dövüldükçe sertleştiğinden odun kömürü yakılan ocaklarda tavlanarak suda soğutulması sonucu yumuşaması sağlanır ve istenilen şekil verilince operasyon tamamlanır Kulp takma ve varsa öteki parçaları sarı kaynağı ile birleştirilerek son şekli verilir Kolaylama işlemi bittikten sonra kullanılmaya hazırlanmış ışık halkası getirilir Bakır kaplarda pişirilen yemeğin lezzetinin diğerlerinden daha iyi olduğu kabul edilir




TRABZON EL SANATLARI
ÇEŞITLI EL SANATI ÜRÜNLERİ

HEYBE:


İşte, alışverişte, pazarda erzak ve gereksinim maddelerini koymaya veya taşımaya yarar geniş bantlar arasında ince çizgiler taşıyan bir dokumadırAğız kısımları kendi ipiyle büzülebilirler

ÖRME SEPET:


İlimizde fındık çubuğu ile yapılan örme sepetler hemen hemen her ilçede yapılmaktadır Karadeniz insanı ayrı işlevler için bambaşka farklı sepet türleri geliştirmiştirGenel olarak sırta alma, kola takma ve yere yerleştirme amaçlarına hizmet ederler Örneğin, ekmek selesi, arkadaki sepeti, üç dipli sepet, fındık sepeti, nehir sepeti gibi türleri mevcuttur

KAZAZLIK:


0,08 mikron inceliğinde gümüş telin ipekli üzerine sarılmasıyla meydana getirilen ipliğin, iğne yardımıyla kanevice gibi örülerek elde edilen takılardır

HASIR BİLEZİKLER:


Evlerde genç kızlar kadar elde örülen hasır bilezikler altın yada gümüş ince tellerden yapılır

SÜRMENE BIÇAĞI:


Yaklasık 1520 cm uzunluğunda sivri yada dairesel uçlu, sap ile kesici bölüm arası süslü bir bıcaktır Süslemesi ise kazıma suretiyle yapılmaktadır

YAYIK:


Trabzon yayla evlerinde hayvansal ürünlerden tereyağ, ayran gibi ürünleri elde edebilmek için ahşaptan yapılan daha alçak kısmı geniş üst kısmı sıcacık ve 120190 cm boyunda geniş kadar tutulup, çalkalanılarak kullanılan bir araçtır

KEŞAN:


Tahta el tezgahlarında dokunan keşanları yöre kadınları başlarına, peştemalleri ise bellerine bağlarlar Her yörenin birbirinden bambaşka desenlere sahip peştemalleri vardır Kök boyalardan yapılan keşan ve peştemaller, el dokuması çarşaf ve kumaşlar hem jurnal yaşamda hem de dekoratif amaçlı kullanılabilir

KUŞAK:


Kalın yün iplikten yapılan üçgen biçimde kök boyalarla ayrı desenlere boyanan, genellikle bölgemizde kadınlarımızın bellerine doladıkları bir giysi türüdür

ÇORAP:


Boyanmış yada boyasız yünden örülürler Boyanmamış saf yünler beyaz ve kahverengi doğal renklerdir Trabzon el işi çorapları, erkek çorapları, bayan çorapları, çocuk çorapları olarak örülürler Çorap süsleri arasında üçgen motifler Trabzon ’un özelliğidir Ve nazara karşısında bir önlem olarak kullanılır

TELKARİ:
TAKUNYA ÜRETİMİ TAKUNYA


Tel işi anlamına gelen telkarinin kökeni MÖ 3000 ’ lerde Mezopotamya ’ da 2500 ’ lerde de Anadolu ’da kullanıldığı eski Yunan ve Roma ’ da yaygın olduğu bilinmektedir 15 yüzyıldan sonra Doğu ve Güneydoğu Anadoluda yaygın olduğu ve telkarinin Trabzon ’a yerleşmesinde Dağıstanlı ustaların etkisi olduğu ustalarca dile getirilmektedir Trabzon işi telkariler likör ve kahve takımı, nehir tepsisi, takunya gibi örnekler sayılabilir

BAKIRCILIK:


Doğu Karadeniz Bölgesi jeolojik açıdan Anadolu ’nun en varlıklı bakır yataklarına sahip olduğu bilinmektedir Bölgedeki bakır yataklarından elde edilen bakır hammaddesi Trabzon atölyelerinde Trabzonlu ustaların maharetli ellerinde işlenmektetir Trabzon da halen geleneksel olarak bakır, bronz ve pirinçten mutfak kaplarıyla çeşitli eşya yapımı sürdürülmektedir

ŞİMŞİR KAŞIK:


Trabzon ’da kaşıklar nesil ve boyutlarına tarafından kaşık, büyük kaşık ve kepçe gibi isimlerle bilinir Şimşir ağacı genellikle ilimizde Of ve Yomra yörelerimizde yetişir Şimşir kaşık ise Köprübaşı İlçesinde ünlenmiştir





Bazı kaynaklar, esas iskeletin kurulmasında tellerin 'lehim'le birleştirildiğinden özetmektedirler Bu iyice yanlıştır Çünkü bir gümüş işine lehim değdi mi, o meslek hurdaya atılır Lehim gümüşü çürütürGümüş tellerin birleştirilmesinde kullanılması gereken usul 'kaynak' tır Mili metrik tellerin kaynak yapılması fazla güçtür Çünkü ısı birazcık pozitif kaçırılırsa telin kendisi erir Dolayısıyla bu egzersiz büyük titizlik ve dayanıklılık ister Bunun için önce, ayarı muhakkak bir ölçüde düşürülen gümüş, eğelenerek küçük tanecikler halinde bir güderi parçası içine toplanır Eğelenmiş gümüş bir kaba konur ve içerisine toz boraks katılır Suya daldırıldıktan soma amyant üzerine yerleştirilen ana iskeletin her bir parçası bu gümüşboraks karışımı ile kaynak yapılarak birleştirilir

İskeletin yapımından sonra motif atama işi, aynı şekilde kaynak yöntemiyle devam eder Fakat motif yapımı uzun süre alır Bu üretim esnasında da büyük bir titizlik ve sabır gereklidir

Telkariden yapılan işler sayılamayacak kadar çeşitlidirler Mesela sigara ağızlıklarından, tütün kutusundan, fincan zarflarından tutun da değişik tepsiler, kemerler, tepelikler, aynalar daima telkari tekniği ile yapılmışlardır Bu sanatın kaynağının Mezopotamya ve eski Mısır olduğu sanılmaktadır Buralardan Uzak Doğuya, başka bir koldan ise Anadolu'ya ve Anadolu üzerinden de Avrupa'ya yayıldığı bilinmektedir




TRABZON'UN EL SANATLARI
AHŞAP EL SANATLARI

Yurdumuzda ise en manâlı telkari merkezi Mardin'in Midyat ilçesi olmuştur Midyat işleri son derece kibar ve kıymetlidirler

Ilk akla gelen konut, merek ve serander (tekir) mazu gibi yapıların dam örtülerinin yapımında kullanılmasıdır Budaksız çam ağaçlarının güdüklerinin yarılmasıyla elde edilen hartama çekme işlemleridir

YAYIK: Yoğurt veya kaymaktan yağ elde etmek için silindir şeklindeki ahşaptan yapılan mutfak kabıdır, iki tarafından ip bağlanıp tavana asılır ve içerisine konulan ürün çalkalanır ve üstteki kısmındaki ağız boşluğundan dökülerek alınır

KÜLEK: Silindir biçiminde yapılır ve bir tarafı açıktır Değişken madde koymaya yarar Seyyar kapağı bulunur

GOT: Mısır, buğday, fasulye gibi ürünleri ölçmeye yarayan silindir şeklinde olup, 6 ya da 8 okkalık yapılmaktadır

SEDİR VE SEKMEN: Düz bir ranzadır Üzerine yatak serilerek yatılır veya oturulur Ahşap tahtadan çakılarak oturmak için sekmen (oturak) yapılır

ÇÖTEN: Genelde çit biçiminde örülmüş darı saklamak için üretilmiş bir depodur Dört köşeli olanları da vardır Üst kısımları hartama ya da teneke ile örtülür Daha Alçak kısmından mısır almak için kapağı bulunur
EL DEĞİRMENİ: Dairesel iki taşı mevcut olup alttaki taş sabit üst taş çevrilerek çorbalık öğütülür Dış kısmına ahşap koruma geçirilir *