Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Karagoz Ve Hacivatın Tarihi,
Karagoz Ve Hacivatın Tarihcesi,
Karagoz Ve Hacivatın Gecmişi hakkında bilgi
Golge oyunu tekniğinin Turk toplumunda ne zaman kullanılmaya başlandığı hakkında kesin bir bilgi yoktur Bir goruşe gore Cinlilerden Moğollara onlardan da Turklere gecmiştir Daha sonra da Turk akınlarının istikametine paralel olarak batıya gecmiştir Bu tekniğin Turk halk kulturunde ortaya cıkışı ve ne zaman Karagoz ve hacıvat olarak bicimlendiği hakkında değişik goruşler vardır Bunlardan en yaygın olanı Sultan Orhan devrinde (13241362) Ulucami’nin inşaatı sırasında Bursa’da gecmiştir Cami inşaatında calışan demirci ustası Kambur Bali Celebi (Karagoz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacıvat) arasında gecen nukteli konuşmaları dinlemek isteyen işciler işi gucu bırakıp onların etrafında toplanır, bu yuzden de inşaat yavaş ilerlermiş Bu durumu oğrenen padişah her ikisini de idam ettirmiş (Bir rivayete gore ise Karagoz idam edilmiş, Hacıvat ise hacca giderken yolda olmuştur) Daha sonra cok pişman olan padişahı teselli etmek isteyen Şeyh Kuşteri başından beyaz sarığını cıkarıp germiş ve arkasına bir şema (ışık) yakarak ayağından cıkardığı carıkları ile de Karagoz ve Hacıvat’ın tasvirlerini canlandırıp nukteli konuşmalarını tekrar etmiş O tarihten sonra da Karagoz oyunları değişik mekanlarda oynanır olmuş Gunumuzde de Karagoz perdesine Şeyh Kuşteri meydanı denir ve Şeyh Kuşteri Karagozculuğun piri kabul edilir Yalnız burada uzerinde durulması gereken nokta şudur ki; Bursa'daki Ulu Cami Sultan Orhan doneminde değil, Yıldırım Bayezid doneminde yapılmıştır Dolayısıyla bu soylenti gercek olamaz Karagoz hakkında ilk kesin belge şehzadelerin sunnet şolenini anlatan 1582 tarihli Surnamei Humayun'dadır
Golge oyunu tekniğinin Turk halk kulturunde ne zaman Karagoz adını aldığı hakkında ceşitli goruşler vardır Bunlardan en yaygın olanı Bursa efsanesidir Sultan Orhan devrinde (13241362) Ulucaminin yapımında demirci ustası Kambur Bali Celebi (Karagoz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacıvat) calışmaktadır Nekre tipler olan ikilinin arasında gecen nukteli konuşmalar diğer işcilerin dikkatini toplayıp, işlerini aksatmalarına sebep olur Cami inşaatı yavaş ilerler Durumu oğrenen padişah hiddetlenip her ikisini de idam ettirir
Yaptığı yanlışlığın bilincine varan padişah cok uzulur Padişahın musahibi Şeyh Kuşteri padişahı teselli etmek icin beyaz sarığını cıkarıp gerer ve arkasına bir şema (ışık) yakar Ayağından cıkardığı carıklarıyla Karagoz ve Hacıvatın tasvirlerini canlandırıp nukteli konuşmalarını seslendirir Gunumuzde de Karagoz perdesine Şeyh Kuşteri meydanı denir ve Şeyh Kuşteri Karagozculuğun piri kurucusu kabul edilir (Evliya Celebi Seyahatnamesi)
Golge oyunu ulkemize Yavuz Sultan Selimin 1517deki Mısır seferi sonrası 16 yuzyılda gelmiştir Mısırı fetheden Yavuz Sultan Selimin Memluk Sultanı Tomanbayın asılışını hayal perdesinde canlandıran bir hayal sanatcısını, oğlu Kanuni Sultan Suleymanın da gormesini arzu ederek İstanbula getirmesiyle golge oyunu İstanbula gelmiştir Turkler 16 yuzyıl başlarında perde gerisinden golge yansıtma tekniğini Mısırdan almışlardır Mısır Memluklarının gosteri yaptıkları siyah, ışık gecirmeyen, arabesk motiflerle işlemeli tasvirleri, şeffaf ve renklendirilmiş deri uzerine işleyen Turkler, bu sanata farklı bir nitelik kazandırdılar Mısır oyunlarının olay orgusunun birbirinden kopuk yapısını duzenleyip yeni bir bicim verdiler Oyun tipleri Osmanlı İmparatorluğunun bunyesinde barındırdığı halklar icinden ve mahalle geleneğinden secilmiştir Karagoz Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yayılmış, cevre ulkelerde etkili olmuş, geniş bir coğrafyaya yayılmıştır Karagoz oyunu Mısıra tekrar yeni bicimiyle donup ilgi gormuştur Bugun Mısır kuklasının adı Aragozdur
Nitekim bir cok gezgin, 19 yuzyılda Mısırdaki golge oyununu anlatırken, bunun Karagoz olduğunu, Mısıra Turkler tarafından sokulduğunu ve coğunlukla Turkce oynatıldığını belirtmişlerdir İslam dunyasında bu oyuna Tayful hayal, Zılli hayal, Hayalel sitare gibi adlar verilmiştir Bazı İslam mutasavvıfları eserlerinde hayal sahnesini dunyaya, perdedeki gecici hayalleri insanlar ve diğer varlıklara benzetmişlerdir Oyundaki hayaller nasıl perde arkasındaki sanatcı tarafından oynatılıyorsa, evrendeki varlıkları da gorunmeyen bir yaratıcının hareket ettirdiği anlatılmıştır
16 yuzyılda hayal oyununun yaygınlığını ve Osmanlı eğlence sanatlarının başlıcalarından olduğunu gosteren pek cok belge vardır Şeyhulislam Ebussuut Efendinin (14901574) hayal oyununu ibret gozuyle seyretmenin cezayı gerektirmeyeceği yolundaki fetvası bunların en onemlisidir Ebussuut Efendi; Gercek biliminde yukselmek isteyenler icin golge oyununda buyuk ibretler olduğunu gordum Kişiler, kalıplar golge gibi gelip geciyor ve cabucak yok oluyor, onları oynatan ise baki kalıyor demiştir
Karagoz uzerine 17 yuzyıla ait belgeler daha coktur Evliya Celebi, Naima gibi yerli yazarların eserlerinden ve İstanbulda bulunmuş Avrupalıların anı ve gezi kitaplarından oğrenildiğine gore Ramazan ayında kahvehanelerde, başka zamanlarda da evlenme, doğum, sunnet duğunu vs dolayısıyla saray, konak ve evlerde yapılan şenliklerde oynatılan bu oyunlar Osmanlı toplumunun belli başlı eğlencelerinden biriydi
19 yuzyılda da sarayın ve halk toplantılarının gozde eğlencelerinden olduğunu yine yerli ve yabancı kaynaklardan oğreniyoruz 19 yyda 2 Mahmut donemine ait kaynaklarda da Karagoz oyunu yer alır 1843de Turkiyeyi ziyaret eden Gerard de Nerval seyahatnamesinde İstanbulda seyrettiği Karagoz oyununu tum ayrıntıları ile anlatır (Gérard de NERVAL, Doğuya Yolculuk, Celik GULERSOY İstanbul Kitaplığı, İstanbul1974, s: 8594)
Yabancı kaynaklarda Karagoz oyunlarının acık sacık bulunduğuna dair yazılar vardır Bunlardan Jean Thévenot 16551656da Turkiye adlı eserinde, bir hanımın nasıl olupta Karagoz oyunu izlediğini anlayamadığını yazar (Jean THéVENOT, 16551656da Turkiye, Tercuman 1001 Temel Eser, İstanbul1978, s: 9596)
Abdulaziz ve II Abdulhamit devirlerinde bazı Karagoz sanatcıları Mızıkayı Humayun himayesine alınmışlardır Bu donemde yetişen Karagoz sanatcılarının kimisinin tekkelerden (Şeyh Fehmi Efendi, Muştak Baba), kimisinin medreseden (Darphaneli Hafız Efendi, Hafız Mehmet Efendi) kimisinin Enderundan (Enderunlu Hakkı Bey, Enderunlu Tevfik Efendi), kimisinin katiplikten (Katip Salih Efendi), kimisinin cerrahlıktan (Cerrah Salih Efendi), pek coğunun da esnaflıktan (Yorgancı Abdullah Efendi, Puskulcu Husnu Efendi, Kantarcı Hakkı Efendi, Hamamcı Suleyman Efendi, Yemenici Andon Efendi, Cilingir Ohannes Efendi) olduğu gorulur
Saray icin getirilen, onceleri saray duğunlerinde perde diyen Karagoz cok kısa zamanda halka kendini sevdirdi Sonucta Karagoz ceşitli Hayaliler eliyle halk arasında buyuk rağbet gordu Geniş Osmanlı coğrafyasındaki tum tipleri bunyesinde barındıran bir folklor, edebiyat, etnoğrafi, muzik, mizah ve hiciv sergisi kimliği kazandı
Esnek yapısı itibariyle doğaclamaya ve guncel olayların işlenmesine son derece acık olan Karagoz perdesi, zamanının en onemli toplumsal yergi vasıtasıydı Halkın beğenmediği hukumet kararlarını eleştirdiği ve kamuoyunu temsil ettiği donemler vardır Osmanlının son donemlerinde Karagoz sanatcıları devlet ileri gelenlerinden bazılarının hırsızlığını, ruşvetciliğini vs perdede canlandırdıkları icin bu taşlamalar cok keskin bulunmuş, oyunlar yasaklanmıştır Devlet ileri gelenlerinin perdeye yansıtılmaları ağır cezalara bağlanmış, bu yasaklamalardan sonra Karagoz sıradan, kaba saba bir gulduru durumuna duşmuştur
20 yyda Turk Halk edebiyatı ile ilgili araştırmalar başlamış fakat hızla başlayan batılılaşma cabası ile Karagoz oyunu gozden duşmeye başlamıştır 20 yuzyılın ilk ceyreğinde bir sure daha yaşayan Karagoz, zaman icinde tiyatronun, sinemanın daha sonra da televizyonun hayata girmesiyle onemli olcude etkisini kaybetmiştir
Bu yuzden hayaliler Karagoz oyun tekniğinde bazı değişiklikler yapmaya calışmışlardır Ahmet Rasim, Muharrir Bu Ya adlı eserinde Hayali Katip Salihin kanto soylettiği ve muhafazakarlar tarafından eleştirildiğini anlatmaktadır
Ancak Karagoz oyunlarının etkisini kaybetmesindeki sebep sadece teknoloji alanındaki gelişmeler olmamıştır 17 yuzyılda başlayan batılılaşma cabaları yirminci yuzyılın başlarında etkisini gostermeye başlamış, geleneksel Turk tiyatrosunun en onemli ozelliği olan doğaclama geleneği terkedilmiş bunun yerini batı tiyatrolarında olduğu gibi yazılı metinler almıştır Yazılı metne bağlı kalarak oynatılan Karagoz oyunları, yeni oyunlar yazılamadığı icin cağa ve insanların kulturel gelişimlerine ayak uyduramamış, eskiden oynatılan oyunların aynısının tekrar tekrar perdeye getirilmesi insanların ilgisini cekmez olmuştur
Yenileştirme calışmaları Meşrutiyet ve Cumhuriyet donemlerinde de devam eder 1910 yılında Beyoğlunda Canlı Karagoz Sahnesi Operet Kumpanyası adlı topluluk kurulur Komiki Şehir Naşit Efendi burada deneme amacıyla canlı Karagoz olarak sahneye cıkmıştır
Netten alıntı
Karagoz Ve Hacivatın Tarihcesi,
Karagoz Ve Hacivatın Gecmişi hakkında bilgi
Golge oyunu tekniğinin Turk toplumunda ne zaman kullanılmaya başlandığı hakkında kesin bir bilgi yoktur Bir goruşe gore Cinlilerden Moğollara onlardan da Turklere gecmiştir Daha sonra da Turk akınlarının istikametine paralel olarak batıya gecmiştir Bu tekniğin Turk halk kulturunde ortaya cıkışı ve ne zaman Karagoz ve hacıvat olarak bicimlendiği hakkında değişik goruşler vardır Bunlardan en yaygın olanı Sultan Orhan devrinde (13241362) Ulucami’nin inşaatı sırasında Bursa’da gecmiştir Cami inşaatında calışan demirci ustası Kambur Bali Celebi (Karagoz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacıvat) arasında gecen nukteli konuşmaları dinlemek isteyen işciler işi gucu bırakıp onların etrafında toplanır, bu yuzden de inşaat yavaş ilerlermiş Bu durumu oğrenen padişah her ikisini de idam ettirmiş (Bir rivayete gore ise Karagoz idam edilmiş, Hacıvat ise hacca giderken yolda olmuştur) Daha sonra cok pişman olan padişahı teselli etmek isteyen Şeyh Kuşteri başından beyaz sarığını cıkarıp germiş ve arkasına bir şema (ışık) yakarak ayağından cıkardığı carıkları ile de Karagoz ve Hacıvat’ın tasvirlerini canlandırıp nukteli konuşmalarını tekrar etmiş O tarihten sonra da Karagoz oyunları değişik mekanlarda oynanır olmuş Gunumuzde de Karagoz perdesine Şeyh Kuşteri meydanı denir ve Şeyh Kuşteri Karagozculuğun piri kabul edilir Yalnız burada uzerinde durulması gereken nokta şudur ki; Bursa'daki Ulu Cami Sultan Orhan doneminde değil, Yıldırım Bayezid doneminde yapılmıştır Dolayısıyla bu soylenti gercek olamaz Karagoz hakkında ilk kesin belge şehzadelerin sunnet şolenini anlatan 1582 tarihli Surnamei Humayun'dadır
Golge oyunu tekniğinin Turk halk kulturunde ne zaman Karagoz adını aldığı hakkında ceşitli goruşler vardır Bunlardan en yaygın olanı Bursa efsanesidir Sultan Orhan devrinde (13241362) Ulucaminin yapımında demirci ustası Kambur Bali Celebi (Karagoz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacıvat) calışmaktadır Nekre tipler olan ikilinin arasında gecen nukteli konuşmalar diğer işcilerin dikkatini toplayıp, işlerini aksatmalarına sebep olur Cami inşaatı yavaş ilerler Durumu oğrenen padişah hiddetlenip her ikisini de idam ettirir
Yaptığı yanlışlığın bilincine varan padişah cok uzulur Padişahın musahibi Şeyh Kuşteri padişahı teselli etmek icin beyaz sarığını cıkarıp gerer ve arkasına bir şema (ışık) yakar Ayağından cıkardığı carıklarıyla Karagoz ve Hacıvatın tasvirlerini canlandırıp nukteli konuşmalarını seslendirir Gunumuzde de Karagoz perdesine Şeyh Kuşteri meydanı denir ve Şeyh Kuşteri Karagozculuğun piri kurucusu kabul edilir (Evliya Celebi Seyahatnamesi)
Golge oyunu ulkemize Yavuz Sultan Selimin 1517deki Mısır seferi sonrası 16 yuzyılda gelmiştir Mısırı fetheden Yavuz Sultan Selimin Memluk Sultanı Tomanbayın asılışını hayal perdesinde canlandıran bir hayal sanatcısını, oğlu Kanuni Sultan Suleymanın da gormesini arzu ederek İstanbula getirmesiyle golge oyunu İstanbula gelmiştir Turkler 16 yuzyıl başlarında perde gerisinden golge yansıtma tekniğini Mısırdan almışlardır Mısır Memluklarının gosteri yaptıkları siyah, ışık gecirmeyen, arabesk motiflerle işlemeli tasvirleri, şeffaf ve renklendirilmiş deri uzerine işleyen Turkler, bu sanata farklı bir nitelik kazandırdılar Mısır oyunlarının olay orgusunun birbirinden kopuk yapısını duzenleyip yeni bir bicim verdiler Oyun tipleri Osmanlı İmparatorluğunun bunyesinde barındırdığı halklar icinden ve mahalle geleneğinden secilmiştir Karagoz Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yayılmış, cevre ulkelerde etkili olmuş, geniş bir coğrafyaya yayılmıştır Karagoz oyunu Mısıra tekrar yeni bicimiyle donup ilgi gormuştur Bugun Mısır kuklasının adı Aragozdur
Nitekim bir cok gezgin, 19 yuzyılda Mısırdaki golge oyununu anlatırken, bunun Karagoz olduğunu, Mısıra Turkler tarafından sokulduğunu ve coğunlukla Turkce oynatıldığını belirtmişlerdir İslam dunyasında bu oyuna Tayful hayal, Zılli hayal, Hayalel sitare gibi adlar verilmiştir Bazı İslam mutasavvıfları eserlerinde hayal sahnesini dunyaya, perdedeki gecici hayalleri insanlar ve diğer varlıklara benzetmişlerdir Oyundaki hayaller nasıl perde arkasındaki sanatcı tarafından oynatılıyorsa, evrendeki varlıkları da gorunmeyen bir yaratıcının hareket ettirdiği anlatılmıştır
16 yuzyılda hayal oyununun yaygınlığını ve Osmanlı eğlence sanatlarının başlıcalarından olduğunu gosteren pek cok belge vardır Şeyhulislam Ebussuut Efendinin (14901574) hayal oyununu ibret gozuyle seyretmenin cezayı gerektirmeyeceği yolundaki fetvası bunların en onemlisidir Ebussuut Efendi; Gercek biliminde yukselmek isteyenler icin golge oyununda buyuk ibretler olduğunu gordum Kişiler, kalıplar golge gibi gelip geciyor ve cabucak yok oluyor, onları oynatan ise baki kalıyor demiştir
Karagoz uzerine 17 yuzyıla ait belgeler daha coktur Evliya Celebi, Naima gibi yerli yazarların eserlerinden ve İstanbulda bulunmuş Avrupalıların anı ve gezi kitaplarından oğrenildiğine gore Ramazan ayında kahvehanelerde, başka zamanlarda da evlenme, doğum, sunnet duğunu vs dolayısıyla saray, konak ve evlerde yapılan şenliklerde oynatılan bu oyunlar Osmanlı toplumunun belli başlı eğlencelerinden biriydi
19 yuzyılda da sarayın ve halk toplantılarının gozde eğlencelerinden olduğunu yine yerli ve yabancı kaynaklardan oğreniyoruz 19 yyda 2 Mahmut donemine ait kaynaklarda da Karagoz oyunu yer alır 1843de Turkiyeyi ziyaret eden Gerard de Nerval seyahatnamesinde İstanbulda seyrettiği Karagoz oyununu tum ayrıntıları ile anlatır (Gérard de NERVAL, Doğuya Yolculuk, Celik GULERSOY İstanbul Kitaplığı, İstanbul1974, s: 8594)
Yabancı kaynaklarda Karagoz oyunlarının acık sacık bulunduğuna dair yazılar vardır Bunlardan Jean Thévenot 16551656da Turkiye adlı eserinde, bir hanımın nasıl olupta Karagoz oyunu izlediğini anlayamadığını yazar (Jean THéVENOT, 16551656da Turkiye, Tercuman 1001 Temel Eser, İstanbul1978, s: 9596)
Abdulaziz ve II Abdulhamit devirlerinde bazı Karagoz sanatcıları Mızıkayı Humayun himayesine alınmışlardır Bu donemde yetişen Karagoz sanatcılarının kimisinin tekkelerden (Şeyh Fehmi Efendi, Muştak Baba), kimisinin medreseden (Darphaneli Hafız Efendi, Hafız Mehmet Efendi) kimisinin Enderundan (Enderunlu Hakkı Bey, Enderunlu Tevfik Efendi), kimisinin katiplikten (Katip Salih Efendi), kimisinin cerrahlıktan (Cerrah Salih Efendi), pek coğunun da esnaflıktan (Yorgancı Abdullah Efendi, Puskulcu Husnu Efendi, Kantarcı Hakkı Efendi, Hamamcı Suleyman Efendi, Yemenici Andon Efendi, Cilingir Ohannes Efendi) olduğu gorulur
Saray icin getirilen, onceleri saray duğunlerinde perde diyen Karagoz cok kısa zamanda halka kendini sevdirdi Sonucta Karagoz ceşitli Hayaliler eliyle halk arasında buyuk rağbet gordu Geniş Osmanlı coğrafyasındaki tum tipleri bunyesinde barındıran bir folklor, edebiyat, etnoğrafi, muzik, mizah ve hiciv sergisi kimliği kazandı
Esnek yapısı itibariyle doğaclamaya ve guncel olayların işlenmesine son derece acık olan Karagoz perdesi, zamanının en onemli toplumsal yergi vasıtasıydı Halkın beğenmediği hukumet kararlarını eleştirdiği ve kamuoyunu temsil ettiği donemler vardır Osmanlının son donemlerinde Karagoz sanatcıları devlet ileri gelenlerinden bazılarının hırsızlığını, ruşvetciliğini vs perdede canlandırdıkları icin bu taşlamalar cok keskin bulunmuş, oyunlar yasaklanmıştır Devlet ileri gelenlerinin perdeye yansıtılmaları ağır cezalara bağlanmış, bu yasaklamalardan sonra Karagoz sıradan, kaba saba bir gulduru durumuna duşmuştur
20 yyda Turk Halk edebiyatı ile ilgili araştırmalar başlamış fakat hızla başlayan batılılaşma cabası ile Karagoz oyunu gozden duşmeye başlamıştır 20 yuzyılın ilk ceyreğinde bir sure daha yaşayan Karagoz, zaman icinde tiyatronun, sinemanın daha sonra da televizyonun hayata girmesiyle onemli olcude etkisini kaybetmiştir
Bu yuzden hayaliler Karagoz oyun tekniğinde bazı değişiklikler yapmaya calışmışlardır Ahmet Rasim, Muharrir Bu Ya adlı eserinde Hayali Katip Salihin kanto soylettiği ve muhafazakarlar tarafından eleştirildiğini anlatmaktadır
Ancak Karagoz oyunlarının etkisini kaybetmesindeki sebep sadece teknoloji alanındaki gelişmeler olmamıştır 17 yuzyılda başlayan batılılaşma cabaları yirminci yuzyılın başlarında etkisini gostermeye başlamış, geleneksel Turk tiyatrosunun en onemli ozelliği olan doğaclama geleneği terkedilmiş bunun yerini batı tiyatrolarında olduğu gibi yazılı metinler almıştır Yazılı metne bağlı kalarak oynatılan Karagoz oyunları, yeni oyunlar yazılamadığı icin cağa ve insanların kulturel gelişimlerine ayak uyduramamış, eskiden oynatılan oyunların aynısının tekrar tekrar perdeye getirilmesi insanların ilgisini cekmez olmuştur
Yenileştirme calışmaları Meşrutiyet ve Cumhuriyet donemlerinde de devam eder 1910 yılında Beyoğlunda Canlı Karagoz Sahnesi Operet Kumpanyası adlı topluluk kurulur Komiki Şehir Naşit Efendi burada deneme amacıyla canlı Karagoz olarak sahneye cıkmıştır
Netten alıntı
