Kaşgarlı Mahmud Kimdir?

KAŞGARLI MAHMUT


1008 yılında Türkistan'da doğan Kaşgarlı Mahmut, Saciye ve Hamidiye Medreselerin'de eğitim görmüştü Tahsil hayatından daha sonra kendisini Orta Asya'yı dolaşmaya ve Türk Dili'ni incelemeye verdi Orta Asya ziyaretlerinin bir ayağı olarak Anadolu'ya da gelerek çeşitli lehçe ve dil üstüne çalışmalarını sürdürdü

10721073 yılları aralarında hazırladığı meşhur eseri Divanü Lügati'i Türkü Abbasi halifesine hediye etti Bu kitabın asıl nüshası günümüzde halen Ayasofya Müzesi'nde muhafaza edilmektedir

Kaşgarlı Mahmut kitabını tamamladıktan kısa bir vakit daha sonra Kaşgar'a döndü ve burada vefat etti

İyi bir eğitim görmüş olan Kaşgarlı Mahmut, İslamiyet ile ilgili çalışmaları yakından takip ederdi Arapça ve Farsça'yı iyi derecede biliyordu Özellikle çalışmaları doğrultusunda Türklerin ağırlıkta olduğu bölgeleri gezmiştir Yaptığı araştırma dil ile sınırlı kalmamış, gelenek ve görenekler üstüne de incelemeler yapmıştır Ana dili olan Türkçe'nin bütün diyalektlerini ve kollarını uygun öğrenmiş ve ünlü kitabında bunlara yer vermiştir

Kitabında bütün Sırderya (Seyhun) kıyılarında bulunduğunu yazar Kaşgarlı Mahmut, yaptığı araştırmada kendi ailesinin de Irak'tan Kaşgar'a göç ettiğini yazmıştır daha sonra yapılan araştırmaya kadar Sultan Melikşah'ın eşi Terken Hatun'nun maiyetinde o dönemde İslam Dünyası'nın en kayda değer kültür merkezlerinden biri olan Irak'a birçok göç olduğu ortaya çıkmıştır

Türk Sözlüğünün Divamıanlamına gelen Kitâbü âni lûgat itTürk, yalnız bir sözlük değil aynı zamanda İslam öncesi Türk Edebiyatı, tarihi, coğrafyası, mitolojisi, gelenek ve görenekleriyle ilgili günümüze ışık tutan bir kaynaktır 10731077 yılları arasında Bağdat'ta yazılan bu kitabın bir diğer özelliği de yabancılara Türk Dili'ni ve kültürünü tanıtmak ve öğretmektir

Divâni Lûgat'itTürk'de Türkçe kelimelerin anlamları Arapça olarak yazılmıştır Türkçe 7500 kelimenin karşılıkları, Türkçe atasözleri ve savlarda da kitapta yer almaktadır

Kaşgarlı Mahmut'un Türk Dillerinin Gramatik İncelemesiadıyla bir başka kitabının da bulunduğu söylenmekte ise de günümüze dek ulaşmamıştır Kaşgarlı Mahmut, Divânı Lügat'it Türk'de, Türkçe'nin neden öğrenilmesi gerektiğini şöyle anlatmıştır:



Ant içerek söylüyorum, ben Buhara'nın, sözüne güvenilir imamlarının birinden ve bunun dışında Nişaburlu bir imamdan işittim İkisi de senetleri ile bildiriyorlar fakat, Yalvacımız (Peygamber), kıyamet belgelerine, ahir süre karışıklıklarını ve Oğuz Türklerinin ortaya çıkacaklarını söylediği sırada Türk dilini öğreniniz, çünkü onlar için uzun sürecek bağımsızlık vardır buyurmuştu Bu laf (hadis) içten ise sorguları kendilerinin üstüne olsun Türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur Bu dürüst değil ise hafıza bunu emreder Tanrı, Türk burçlarını yükseltmiş ve onların mülkleri üzerinde felekleri döndürmüştür Tanrı onlara Türk adını vermiş ve yeryüzüne ilbay kılmış, hakanları onlardan çıkartmıştır Dünya uluslarının yularların onlar eline vermiş, herkese üstün kılmıştır Onlarla birlikte çalışanları aziz kılmış ve Türkler onları her dileklerine ulaştırmış, kötülerin şerrinden korumuştur Onlara kasıt olmaktan korunabilmek için, aklı olana düşen şey, onların yolunu tutmak, derdini dinletebilmek gönüllerini alabilmek için dilleriyle konuşmaktır

Kitap daha sonraki dönemlerde birçok bilim adamı tarafından kullanılmıştır Antepli Aynî diye tanıdık Bedreddin Mahmud, İkdü'lCumân fî Tarihi Ehli'zZamân'da ve Kâtip Çelebi Keşfü'zZûnun'da Bu eserden söz ederler Oysa daha sonra yıllardan beri unutulmuş, daha sonraları 18571923 yılları arasında İstanbul'da yaşamış Ali Emiri'nin eline geçen Sâvî'nin nushası Sadrazam Talat Paşa'nın aracılığı ile Kilisli Rıfat Bilge'nin gözetiminde basılmış hemen tüm dünya Türkologlarının ilgisini çekmiştir

Eser aynı zamanda batıda da ilgi uyandırmış, 1928 yılında C Brochkelmann'nın Kaşgarlı Mahmut üzerinde çalışmalar yapmasına sebep olmuştur Kitabın Uygurca çevirisi 1978 yılında yapılmıştır Dankoff'un Divânü Lugâtit Türk çevirisi ile James Kelly'nin makaleleri de eser hakkında yapılan son çalışmalardır *