Kavram Haritaları

Kavram Haritaları Örnekleri
Kavram Haritaları

Kavram haritası, insanların nasıl öğrendikleri ile anlamlı öğrenme konuları aralarında köprü kuran bir öğrenme,öğretme stratejisidir Bir kavram haritası daha geniş bir kavram başlığı altındaki kavramların birbirleriyle ilişkilerini belirten iki boyutlu bir şemadır
Kavramların öğrencinin zihnine girmesi için öğrencinin ön bilgisinin yeterli olması ve etkin olarak kavramları ve o kavramlar arasındaki ilişkileri düşünmesi de gereklidir Öğrenciler bir ders konusu anlatımında ya da okuduğu bir ders konusunu anlamak için önce o konudaki kavramları belirlemeli ve bu kavramlar arasındaki ilişkileri anlamaya çalışmalıdır Öğrenme,öğrencinin kendi çabası ile oluşur Öğrenci kendi başına kavramları düşünebilmeli ve onları ilişkilendirebilmelidir Bu amaçla Novak ve Gowin (1983),Ausubel ’in öğrenme kuramın da temel alarak,kavram haritalarını geliştirmişlerdir
Kavram haritaları,bilginin zihinde bedensel ve görsel olarak düzenlenmesini sağlar Çünkü,bütün bir öğretim yılı tek bir ünite ya da bir ders içinde önemli kavramlar arası ilişkileri şematize etmede etkili bir yoldur Kavram haritası yöntemi diğer alanlarda olduğu gibi fen öğretiminde de anlamlı öğrenmeyi sağlamada manâlı yöntemlerden birisidir Burada anlamlı öğrenme ve tersi olan ezberden öğrenme kavramlarını açıklamak uygun görülmektedir Anlamlı öğrenme;bireylerin, öğretimin bir sonucu olarak evvelden edindikleri bilgilerle yenileri arasında temas kurarak manalı bir bütün oluşturmalarıdır Ezbere öğrenme ise anlamadan ya da önceki bilgilerle temas kurmadan bilgilerin alınmasıdır
Kavram haritaları tek bir kavramın aynı kategorideki diğer kavramlarla ilişkisini gösteren maddesel grafiklerdir Kavram haritaları için öğrencilerin öğrenmeleri gereken kavramların neler olduğu ve bu kavramlar arasında nasıl bir senet kurulacağını belirten planlama düzenekleri olarak düşünülebilir
Kavram haritaları öğrenciler göre hazırlandığı zaman öğrencileri bir ders konusunda geçen kavramları bulmaya ve onları ilişkilendirmeye zorlamaktadır Öğrenciler kendi kendilerine ders konularının manalı bir biçimde öğrenilmesini öğrenmektedirler

Kavram Haritaları Neden Yararlıdır?

Son yılarda,kavram haritaları öğretmenler için fazla yardımsever öğretme ve değerlendirme stratejisi haline gelmiştir Bu stratejiyi diğerlerinden üstün kılan yararları aşağı sıralanmıştır:
• Kavram haritası yöntemini diğerlerinden üstün kılan öncelikli avantajı,esas fikirlerin görsel sunumunu elde edilebilir kılmasıdır Ancak kavram haritaları lüzum öğretmenlerin gerekse öğrencilerin yarattığı bütünlerdir Bu sebeple aynı konuya yada seziş karşın kavram haritaları yaratıcıların özel görüşlerini yansıttıkları için ayrı faklı çizilebilir
• Öğrenmeyi gözle görülür biçimde arttırır
• Faklı öğrenme şekillerine ve öğrenciler arasındaki öteki bireysel faklılıklara hitap eder
• Böylece fazla değişik konu,öğretim aşaması ve not seviyesi için uygundur
• Öğrenilmesi,öğretilmesi ve kullanılması kolaydır
• Kapsam temellidir
• Kapsam oluşturulması ve bütünleştirilmesinin değerlendirilmesinde kolaylıkla kullanılabilir
• Kavram haritaları,öğrenci merkezli,öğrenci etkin yöntemlerdir ve öğrenciyle hoca tartışarak bir haritayı oluşturduklarında hoca öğrenci etkileşimini teşvik eder
• Kavramlar arasındaki doğrusal ilişkileri tanımlanmalarına yararlı bir alternatif oluşturulur
• Bir sistem içindeki ilişkileri göstermesinde yardımcı alternatiflerdir
Öğrenciler mektep yılları süresince,kavram haritaları oluşturmayı öğrendikçe kavramları ayrı ayrı ve kopuk düşünmekten çok,kavramlar aralarında bağlantılar kurmaya alışacaklardır Bir kavramı öğrendikçe her tarafta pek fazla harita sıralamak için istekli olacaklardır Öğrenciler kavram haritaları oluşturmaya devam ettikçe bilgileri organize etme ve kavramları,sentezlerle birleştirme konusunda yetenekleri de gelişecektir

Kavram Haritaları Nasıl Oluşturulur?

• Öğretilecek konunun kavramları listelenir Kavramlarla ilgili yorumlama ger ekmez Eşya ve olayların tekil örnekleri,özel adlar kavram olmadıkları için bu listeye alınmaz İlkeler ve kavramlar arası ilişkiler de bu listeye dahil değildir
• Kavramlar listesinden en genel veya en üstteki düzeyde olan sözcük ayrı bir sayfanın başına yazılır Bu bir kavram olabileceği gibi bir tema da olabilir Bundan sonradan öğretilmek istenen ilişkili kavramlar aşamalı bir düzende sayfaya yerleştirilir Düşey düzenlemede en genel kavram en üstte,eşdeğer genellikteki kavramlar benzer satırda,diğerleri genellik derecelerine kadar eksilen sırda sayfanın altına dürüst sıralanır
• Kavramlar haritadaki değerinde sözcüklerden zahmetsizce ayırt edilebilmelidir Bunun için kavramlar kutu ya da yuvarlak içine alınır
• Öğretilmek istenilen kavramlar arası ilişkiler genelleme ve ilkeler hem listelenir
• Kavram haritasında iki kavram arasındaki ilişkiyi kullanmak üzere iki kutu bir çizgi ile bağlanır İlişki bu çizginin üzerine birkaç kelimelik bir ibareyle yazılır Bu ilişki haritadaki kavramlardan asgari birini ilgilendiren bir önermedir İlişkiler ve ilkeler kutulanmaz Bir Takım hallerde ilişkinin yönü önemli olduğu için belirtilecek ilişki yönü ok ile gösterilir İlişkileri içermeyen bir kavram haritası daha ziyade bir sızıntı diyagramına aynı,öğretimde yeterince etkin olmaz
• Kavram haritası gereğinden artı şişirilmemelidir Harita ilk olarak basit tutulmalıdır Harita çok sayıda kavramı ilişkiyi ve ilkeyi içeriyorsa önce en manâlı elemanları topluca bildiren bir genel harita,sonradan genel haritanın bölümlerini ayrı ayrı gösteren detaylı haritalar yapılmalıdır
• Bu aşamalardan sonra kavram haritası tamamlanmış olur Oysa bu süreç içerisinde dikkat edilmesi gereken bazı konular vardır Tüm harita genelinde oradan oraya atlanmamalıdır,zinde temeli olmayan başlıklar seçilmemelidir Bu başlıklar seçilirken aranacak en zinde sebep öğrencilerin daha önceden edindiği bilgilerin devamı niteliğinde olmasıdır Dersin yerinde aşamaları süresince evvelden öğrenilmiş bilgilerle yeni kavramların ilişkilendirilmesi sağlanmalıdır


Kavram Haritalarının Dersin Değişik Düzeylerinde Öbür Amaçlarla Kullanılması

Kavram haritası,bir öğretim stratejisi olarak,öğretim modelinin her aşamasında uygulanabilir bir özellik taşımaktadır Kavram haritaları,bir konu baştan başa defalarda kullanılabilir,örneğin,başlangıç aşamasında,gelişme aşamasında,veya tanımlama aşamasında ve değer biçme aşamasında Kavram haritaları bununla beraber ,öğrencilerin konular aralarında temas kurmalarına muavin olan,üniteler veya bölümler arasındaki geçiş görevini de üstlenir Öyle fazla öğrenci için kavram haritaları bir konu veya üniteyi tekrar etmenin ve sınavlara hazırlanmanın doğal bir yolu olabilir

Başlangıç Aşamasında Kavram Haritasının Kullanılması
Eğer öğrencilerin kavram hakkında evvelden bilgileri varsa,bu aşamada kavram haritasının yöntemini uygulamak en uygun stratejilerden birisidir Bu aşamada,kavram haritaları öğrencilerin kavram hakkında önceden bir şeyler bilip bilmediklerini atamak nedeniyle da kullanılabilir Öğrencilerden o andaki anlattıklarına göre bir kavram haritası yapmaları istenebilir Bu da sınıfımızdaki öğrenciler arasındaki en genel yanlış anlamaları belirleyip düzeltmek için bir fırsat verecektir
Kavram haritası bir açılış çalışmasında kullanılırsa,daha sonraki aşamalarda öğrencilerden benzer kavramı her tarafta haritalandırmaları istenebilir Bu Nedenle öğrencilerin öğrenmelerinde ne değin önemli bir gelişme olduğunu görsel olarak ölçme olanağı elde edilmiş olur

Araştırma Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı
Bu aşamada,kavram haritası öğrencilerin kavram değişiklikleri hakkındaki görüşlerini sergilemelerini sağlar ve onlar kavramların yeni yönlerini araştırdıkça konularda gelişir Bu çalışma sırasında,öğrencilere kısmen bitmiş bir harita verip kavramı araştırıp öğrendikçe bu haritayı tamamlamalarını istemek,özellikle de öğrenciler kavram haritası yöntemini yeni öğreniyorsa,çok yerinde olacaktır Öğrenciler daha önce kavram haritası yapmışlarsa aynı haritayı kullanabilir ve öbür renkte bir kalem kullanarak onu değiştirebilirler Bu şansın dönmesi de,bir kavramı araştırdıkça ne değin fazla yeni data öğrendiklerini yansıtacaktır

Yorumlama Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı
Yorumlama aşamasında bir kavram haritası gerçekleştirmek,öğrencilerin bir kavramdan ne anladıklarını görsel olarak yansıtması sebebiyle yerinde olacaktır Fen bilgisinde örneğin deneyde kullanılan bir alıştırma veya tartışma tamamlandıktan sonra öğrencilerden bir kavram haritası çizmeleri istenebilir Eğer kavramlar çok şiddet değilse,bunu kendileri yapabilirler,aksi halde onlara kısmen tamamlanmış bir harita verip gerisini tamamlamaları istenebilir Okuduklarında ve kavramlardan ne anladıklarını özetlemeleri istenip,sonra bir kavram haritası çizmeleri istenebilir Öğrencinin öğrenme sistemine bakarak,anekdot alma ya da eskiz çıkarma gibi yöntemlerle alternatif olarak kullanılan kavram haritası da çok faydalı olabilir Bazı öğrenciler için eskiz dışlamak kuvvet olabilir ve bu öğrenciler için kavram haritası daha doğal bir alternatif olabilir Keza,eğer öğrenciler daha önceki bir aşamada aynı kavramın bir haritasını yapmışlarsa,bu ikisini karşılaştırmak ilginç olacaktır

Geliştirme Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı
Bu aşamada öğrencilerin,açıklama bölümünde çizmiş oldukları bir kavram haritasını aynı kavram için tekrar kullanmaları lakin bambaşka renkteki kalemlerle,geliştirme çalışmasında öğrendikleri doğrultusunda eklemeler yapmaları uygun olacaktır
Gelişme aşamasındaki kavram haritası,çapraz bağlantıları ve ileri düzeydeki önermeleri ile bir önceki aşamanınkinden daha kompleks görünebilir aynı zamanda,kısmen tamamlanmış bir haritayı öğrencilere atamak de,geliştirmekte oldukları bir kavram hakkındaki bir derslik veya grup tartışmasını başlatmak için uygun bir yoldur

Değer Biçme Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı
Kavram haritası,pek fazla değerlendirme çalışmalarına yerinde bir metottur Öğrencilerin bir kavramı ne değin iyi anladıkları konusunda yardımcı yollar sunmaktadır bununla beraber,öğrencilerin anlamakta güçlük çektikleri kavramları devretmek açısından da olasılıklar yaratır
Kavram haritası bazı öğrencilerin daha fazla ilgisini çekeceğinden ve bir kavramın haritaya dökülmesinin tek bir yolu olmadığından,başlangıçta öğrencilerin çizdiği haritalara not verilmemesi tavsiye edilir Böylece,öğrencilerin bir kavramı ne kadar iyi anladıklarını onlara söyleme ya da takıldıkları yerleri çözebilme fırsatı elde edilmiş olur Haritada öğrencilere zorluk çıkaran alanları belirledikten sonra,bireysel olarak yanlış anlamaları tartışıp haritayı her tarafta çizmeleri istenebilir Bu da öğrencilerin kavramları anlama ve aralarındaki ilişkileri çözümleyebilmelerini sağlayacaktır
Öğrenciler kavram haritası yapmaya alıştıklarında artık,yaptıkları haritalara not vererek değerlendirilebilir bununla birlikte,öğrencilerin haritalarında sundukları önermelerin bütünlüğü ve niteliği notla değerlendirilirken en önemli öğelerdir,haritanın nasıl yapıldığı öyle kayda değer değildir *