Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
kayaç hakkında ansiklopedik bilgi
Kayaçlar hakkında bilgiler
kayaç hakkında ansiklopedik data
Kayaç, bir veya daha artı mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş bütündür Granit ve bazalt dağıtılmış minerallerden, kumtaşı öbür özelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından, misket ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır
Yerkabuğunu yaratıcı 3 esas kayaç türü vardır:
Tortul
Magmatik
Metamorfik (Başkalaşım)
Magmatik kayaç yerin derinliklerinde bulunan dağıtılmış elementlerce zengin eriyik olan magmanın derinlerde ya da yüzeyde katılaşması sonucu oluşur Metamorfik kayaçlar var olan magmatik veya tortul kayacın yüksek sıcaklık ve basınç aşağı değişime uğraması sonucu oluşur Tortul kayaçlar ise magmatik, metamorfik ya da tortul kayaçların ayrışması, aşınması ve bir çökelme havzasında birikmesi ve ardından taşlaşması sonucu oluşur Magmatik ve metamorfik kayaçlar bütün yer yuvarının yüzde 95'ini meydana getirmesine karşın yer kabuğunun yalnızca yüzde 25'lik kısmını oluşturur
Kayaçlar kesintisiz döngü halindedir Bir magmatik kayaç sıcaklık veya da basınç aşağıda metamorfik kayaca, metamorfik bir kayaç sıcaklıkla eriyerek magmaya gerisinde da magmatik kayaca, ayrıca magmatik kayaç keza de metamorfik kayaç ayrışarak tortul kayaca dönüşür Buna kayaç döngüsü (bak Kayaç Döngüsü) adı verilir
Kayaçlar oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri kayaç üstünde izlenmiştir bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır
Bugün yeryüzünde hüküm süren maddesel olaylar, akarsuların yıpratma ve nakliye etkileri, çöllerin ve denizlerin öbür bölgelerinde öbür tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla tüm yer tarihi her tarafında defalarca benzer şekilde, benzer düzende oluşmuştur Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olayların ışığı aşağı yorumlanabilir Böylece kayaçlar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar
1 Tortul Kayaçlar
Su ve rüzgâr yeryüzünü değiştirebilir Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, ufak parçalara ayırır Bu partiküller bambaşka yerlerde yerleşirler Buralarda, ufak parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp daha büyük kayaçları meydana getirirler Bu kayaçlar, genel olarak suda oluşur ve magmatik kayaçlardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaçlar, birçok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir Tortul kayaçlar tüm yeryuvarının %5'ini, yer kabuğunun ise yüzde 75'ini meydana getirir Tortul kayaçların yüzde 95'i suda oluşmuştur
Tortul kayaçların kırıntılı, organik ve kimyasal almak üzere üç tipi vardır:
Kırıntılı tortul kayaçlar
Organik tortul kayaçlar Kimyasal tortul kayaçlar 11 Kırıntılı Tortul Kayaçlar Farklı Alanlara Yönlendirilmiş büyüklükteki taş ve mineral parçalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını çökelmeleriyle meydana gelen taneli kayaçlardır Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle çimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu çimentolu kayaçlar kum taşı, kalker gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından çimentosuz tortul kayaçlar oluşur
Kırıntılı tortul kayaçlar tane çapı 2 mm'den büyük ve çakıl, moloz, konglomera gibi kayaçlardır 2 mm'den 0,2 mm'ye dek olan kısma kum, girift kum, kumtaşı, kuvarsit, gibi kayaçlardır Tane çapı 0,2 mm'den 0,02 m^'ye dek olan kısım dingil ondan daha küçükler genelde eksen+kil biçiminde geçer organik tortullar çeşitli bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun süre eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar En uzun sürede oluşan kayaçlardan biridir Bilhassa bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar
12 Organik Tortul Kayaçlar
Bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi sonucunda oluşurSilisli, karbonatlı ve karbonlu organik tortul kayaç türleri vardır
13 Kimyasal Tortul Kayaçlar
Kaplı eriyiklerin çökelmesi sonucu meydana gelirler Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, deniz kıyılarındaki kireçli ve demirli oolitler, kapalı göllerin kenarlarındaki tuzlu oluşumları su kaynakları etrafındaki traverten oluşumları %35'i kadar kireç taşları oluşturur Kireç taşları inşa taşı, stabilize malzeme, kireç yapımında ve döşemecilikte, çelik sanayiinde ve ilaç sanayiinde kullanılır
2 Magmatik Kayaçlar
Erimiş halde yer alan bir silikat hamuru durumunda olan magmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaşça ya da yeryüzünde aniden soğuması ile oluşurlar Bu kayaçlar çoğunlukla kristallerde oluşmuş kütle halindeki kayaçlardır Bu cins kayaçlar Dünya üzerinde çok artı değildir
Bu kayaçlar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler Yer kabuğunun adeta % 65'ini oluştururlar Kökenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayaç ya da katılaşım kayaçları adı verilir
Plutonik kayaçlar (derinlik kayaçları)
Volkanik kayaçlar (yüzey kayaçları)
Damarlı kayaçlar
21 Plutonik Kayaçlar (Derinlik Kayaçları)
Bunlar yalnızca kayaçların anlamsız kısımlarını dolduran kristallerden oluşmuş, iri kristalli kayaçlardır Granit misal verilebilir Magmanın soğuması ve katılaşması ağır ağır meydana geldiği için bütün kristalli kayaçlardır Kristalleşme dıştan derinlemesine yavaşça devam eder
22 Volkanik Kayaçlar (Yüzey Kayaçları)
Bu kayaçlara yüzey kayaçları da denir Bunlar sözde kristalli sıkça gözle görülebilen değişik kristaller, kristal olmayan genellikle camsı hamur içinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar Andezit ve bazalt örnek verilebilir İç püskürük ve dış püskürük almak üzere 2'ye ayrılır
23 Damarlı Kayaçlar
Derinlik kayaçları ile yüzey kayaçları aralarında bir geçiş safhasını oluşturur Mikro kristallerdir Öteki kayaçların yarık ve çatlaklarında yer alır Genellikle içeriği silikatlerden oluşur
3 Metamorfik (Başkalaşım) Kayaçlar
Tortul veya magmatik kayaçların sıcaklık, basınç, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar Genellikle kristallerin şistozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karakteristiktirler Metomorfizma yer kabuğunda ve yer kabuğunun derinliklerinde hüküm süren bedensel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaçlarda meydana gelen dönüşüm olayıdır Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınç aşağı dengelenmiş durumdadırlar Eğer sıcaklık ve basınç değerlerinde bir artma veya değişme olmuşsa mineralde, değişim gerçekeleşmiştir Kömür yanardağ patlaması sebebiyle başkalaşıma uğrarsa veya magmayla karşılaşırsa elmasa dönüşür
*
Kayaçlar hakkında bilgiler
kayaç hakkında ansiklopedik data
Kayaç, bir veya daha artı mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş bütündür Granit ve bazalt dağıtılmış minerallerden, kumtaşı öbür özelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından, misket ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır
Yerkabuğunu yaratıcı 3 esas kayaç türü vardır:
Tortul
Magmatik
Metamorfik (Başkalaşım)
Magmatik kayaç yerin derinliklerinde bulunan dağıtılmış elementlerce zengin eriyik olan magmanın derinlerde ya da yüzeyde katılaşması sonucu oluşur Metamorfik kayaçlar var olan magmatik veya tortul kayacın yüksek sıcaklık ve basınç aşağı değişime uğraması sonucu oluşur Tortul kayaçlar ise magmatik, metamorfik ya da tortul kayaçların ayrışması, aşınması ve bir çökelme havzasında birikmesi ve ardından taşlaşması sonucu oluşur Magmatik ve metamorfik kayaçlar bütün yer yuvarının yüzde 95'ini meydana getirmesine karşın yer kabuğunun yalnızca yüzde 25'lik kısmını oluşturur
Kayaçlar kesintisiz döngü halindedir Bir magmatik kayaç sıcaklık veya da basınç aşağıda metamorfik kayaca, metamorfik bir kayaç sıcaklıkla eriyerek magmaya gerisinde da magmatik kayaca, ayrıca magmatik kayaç keza de metamorfik kayaç ayrışarak tortul kayaca dönüşür Buna kayaç döngüsü (bak Kayaç Döngüsü) adı verilir
Kayaçlar oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri kayaç üstünde izlenmiştir bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır
Bugün yeryüzünde hüküm süren maddesel olaylar, akarsuların yıpratma ve nakliye etkileri, çöllerin ve denizlerin öbür bölgelerinde öbür tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla tüm yer tarihi her tarafında defalarca benzer şekilde, benzer düzende oluşmuştur Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olayların ışığı aşağı yorumlanabilir Böylece kayaçlar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar
1 Tortul Kayaçlar
Su ve rüzgâr yeryüzünü değiştirebilir Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, ufak parçalara ayırır Bu partiküller bambaşka yerlerde yerleşirler Buralarda, ufak parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp daha büyük kayaçları meydana getirirler Bu kayaçlar, genel olarak suda oluşur ve magmatik kayaçlardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaçlar, birçok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir Tortul kayaçlar tüm yeryuvarının %5'ini, yer kabuğunun ise yüzde 75'ini meydana getirir Tortul kayaçların yüzde 95'i suda oluşmuştur
Tortul kayaçların kırıntılı, organik ve kimyasal almak üzere üç tipi vardır:
Kırıntılı tortul kayaçlar
Organik tortul kayaçlar Kimyasal tortul kayaçlar 11 Kırıntılı Tortul Kayaçlar Farklı Alanlara Yönlendirilmiş büyüklükteki taş ve mineral parçalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını çökelmeleriyle meydana gelen taneli kayaçlardır Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle çimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu çimentolu kayaçlar kum taşı, kalker gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından çimentosuz tortul kayaçlar oluşur
Kırıntılı tortul kayaçlar tane çapı 2 mm'den büyük ve çakıl, moloz, konglomera gibi kayaçlardır 2 mm'den 0,2 mm'ye dek olan kısma kum, girift kum, kumtaşı, kuvarsit, gibi kayaçlardır Tane çapı 0,2 mm'den 0,02 m^'ye dek olan kısım dingil ondan daha küçükler genelde eksen+kil biçiminde geçer organik tortullar çeşitli bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun süre eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar En uzun sürede oluşan kayaçlardan biridir Bilhassa bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar
12 Organik Tortul Kayaçlar
Bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi sonucunda oluşurSilisli, karbonatlı ve karbonlu organik tortul kayaç türleri vardır
13 Kimyasal Tortul Kayaçlar
Kaplı eriyiklerin çökelmesi sonucu meydana gelirler Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, deniz kıyılarındaki kireçli ve demirli oolitler, kapalı göllerin kenarlarındaki tuzlu oluşumları su kaynakları etrafındaki traverten oluşumları %35'i kadar kireç taşları oluşturur Kireç taşları inşa taşı, stabilize malzeme, kireç yapımında ve döşemecilikte, çelik sanayiinde ve ilaç sanayiinde kullanılır
2 Magmatik Kayaçlar
Erimiş halde yer alan bir silikat hamuru durumunda olan magmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaşça ya da yeryüzünde aniden soğuması ile oluşurlar Bu kayaçlar çoğunlukla kristallerde oluşmuş kütle halindeki kayaçlardır Bu cins kayaçlar Dünya üzerinde çok artı değildir
Bu kayaçlar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler Yer kabuğunun adeta % 65'ini oluştururlar Kökenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayaç ya da katılaşım kayaçları adı verilir
Plutonik kayaçlar (derinlik kayaçları)
Volkanik kayaçlar (yüzey kayaçları)
Damarlı kayaçlar
21 Plutonik Kayaçlar (Derinlik Kayaçları)
Bunlar yalnızca kayaçların anlamsız kısımlarını dolduran kristallerden oluşmuş, iri kristalli kayaçlardır Granit misal verilebilir Magmanın soğuması ve katılaşması ağır ağır meydana geldiği için bütün kristalli kayaçlardır Kristalleşme dıştan derinlemesine yavaşça devam eder
22 Volkanik Kayaçlar (Yüzey Kayaçları)
Bu kayaçlara yüzey kayaçları da denir Bunlar sözde kristalli sıkça gözle görülebilen değişik kristaller, kristal olmayan genellikle camsı hamur içinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar Andezit ve bazalt örnek verilebilir İç püskürük ve dış püskürük almak üzere 2'ye ayrılır
23 Damarlı Kayaçlar
Derinlik kayaçları ile yüzey kayaçları aralarında bir geçiş safhasını oluşturur Mikro kristallerdir Öteki kayaçların yarık ve çatlaklarında yer alır Genellikle içeriği silikatlerden oluşur
3 Metamorfik (Başkalaşım) Kayaçlar
Tortul veya magmatik kayaçların sıcaklık, basınç, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar Genellikle kristallerin şistozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karakteristiktirler Metomorfizma yer kabuğunda ve yer kabuğunun derinliklerinde hüküm süren bedensel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaçlarda meydana gelen dönüşüm olayıdır Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınç aşağı dengelenmiş durumdadırlar Eğer sıcaklık ve basınç değerlerinde bir artma veya değişme olmuşsa mineralde, değişim gerçekeleşmiştir Kömür yanardağ patlaması sebebiyle başkalaşıma uğrarsa veya magmayla karşılaşırsa elmasa dönüşür
*
