Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Telaş bozuklukları çeşitleri ve tedavisi
Dert; problem, huzursuzluk, berbat birşey olacak mı kaygısı ve fizikî belirtilerin de eşlik ettiği ağır kaygı hali olarak tanımlanabilir.
Tasa bozuklukları tipleri ve tedavisi
Telaş; insanın hayatını tehdit eden olaylar karşısında doğal olarak hissedilen ve tehlikelerden korunmak için tedbir alınmasını sağlayan, insanın hayatta kalması için hayli değerli, doğal bir his durumudur. Rahatsızlık verici olmakla birlikte korku vücudumuzda bulunan alarm sisteminin aktive olmasına bağlıdır. Bu durum kişinin kendini müdafaasında hayli pahalıdır.
Günlük yaşantı içinde her insan vakit zaman kendini telaşlı hissedebilir. Kısıtlı vakitte yetiştirilmesi gereken acil işlerin olması, yetişilmesi gereken değerli bir randevuya giderken trafikte sıkışıp kalmak, sessiz bir ortamda otururken apansız yüksek bir ses duyulması ya da ilgi sorunları yaşandığı vakitler günlük hayatta yaşanabilecek korku yaratan durumlara örnek olabilir.
Bu türlü durumlarda tasa hissedilmesi doğaldır ve kişinin dışçevreye ahengini sağlayıcı, tehlikelere karşı uyarıcı ve harekete geçirici bir fonksiyonu vardır. Her insanın olayları algılayışı farklıdır. Bu nedenle korku çok hafif dereceden, panik derecesine kadar varan yoğunlukta olabilir. Derdin kontrol dışına çıkarak çok ağır ve kişinin fonksiyonelliğini bozan bir seviyeye varması durumunda korku bozukluklarından kelam edilebilir.
Telaş Bozuklukları
Tasa bozukluklarının temel özelliği, günlük hayatta kişinin kendini nedensiz ve engelleyemediği bir biçimde daima sonlu, gergin, huzursuz ve sorunlu hissetmesidir. Bu hislere çarpıntı, terleme, titreme, tansiyonun yükselmesi, süratli nefes alma, kas gerginlikleri, nefes almakta zahmet, boğuluyormuş hissi, mide bulantısı üzere fizikî belirtiler de eşlik eder. Ayrıyeten denetimi kaybetme, her an berbat birşey olacakmış hissi, uyku bozuklukları yaşanmaktadır. Telaş bozukluğu teşhisinin konmasında en bariz özellik, kişinin tasa yoğunluğunun günlük hayatını etkilemesi ve mesleksel ve şahıslar ortası bağlarda zorluklara yol açmasıdır. Bu özellik korku bozukluklarını olağan tasadan ayırır.
Telaş bozuklukları kişinin his, niyet ve davranışlarını tesirler ve şayet tedavi edilmezse, toplumsal, mesleksel ve şahıslar ortası bağlantılarda kıymetli sorunlara yol açabilir.
Tasa bozuklukları çoğunlukla ergenlik devrinde ortaya çıkar ve birçok ömür olayının ortaya çıkmasına neden olur. Telaş bozukluklarına toplumda epey sık rastlanır ve hayat uzunluğu korku bozukluğu yaşama oranı %25 civarındadır. Bayanlarda dert bozuklukları yaşanma oranı erkeklere nazaran daha sıktır.
Korku bozuklukları her biri kendine mahsus özellikler taşıyan bir çok bozukluğu içeren teşhis kümesidir ve hepsinin en ortak özelliği hissedilen yüksek korkudur. Bu kümenin içinde yaygın dert bozukluğu, panik bozukluğu, agorafobi, özgül fobiler, toplumsal fobi, obsesif-kompulsif bozukluk, posttravmatik stress bozukluğu ve akut gerilim bozukluğudur.
Yaygın Dert Bozukluğu
Yaygın korku bozukluğu, sıradan günlük hayat olaylarına karşı çok tasa, endişe ve tasa içindedirler. Kendilerine ya da sevdiklerine makûs bir şey olacağına dair kuruntular yaşamaktadırlar. Telaşın yoğunluğu ve sıklığı, korkulan olayın tesirine uygun değildir. Gerçekçi olmayan ve kişinin denetim edemediği bu durumun tipik özellikleri huzursuzluk, konsantre olmakta zorluk, uyku bozukluğu, yorgunluk ve hudutlu olmadır.
Yaygın dert bozukluklarında en değerli ruhsal süreç, kişinin etraf üzerinde kontrolsüzlük hissidir. Kişinin zihnini, denetim edemediği olaylardan kaynaklanabilecek tehlikeler daima meşgul etmektedir. Daima potansiyel tehlike oluşturabilecek uyaranları takip eder ve tehlike oluşturmayan uyaranları ise dikkate almaz. Bu niyet yapısı tasa bozukluğu yaşayan bireylerde otomatikleşmiştir.
Bireyler yaşadıkları tasanın gerçekçi olmadığının farkında olabilir lakin yaşadıkları telaşa mani olamazlar. Bazen de dertlerinin çok ve yersiz olduğunu kabul etmeyebilirler. Şahıslar tasaya bağlı fizikî belirtileri daima ve ağır formda yaşadıkları için, bu fizikî belirtiler bireylerde bedensel hastalık korkularına yol açmaktadır. Bu durum tasayı daha da ağırlaştırarak bireylerin kalp, mide rahatsızlıkları, baş, boyun, omuz ağrıları üzere nedenlerle doktora başvurmalarına neden olur.
Yaygın dert bozukluğunun toplumda görülme sıklığı hayli yüksektir. Bayanlarda erkeklere oranlara görülme sıklığı daha yüksektir.
Panik Bozukluğu
Panik bozukluğunun temel özelliği apansız gelişen, beklenmeyen ve tekrar eden çok şiddetli panik atakların varlığıdır. Panik atak, çeşitli fizikî ve duygusal belirtilerle yaklaşan bir tehlikenin olduğu hissinin eşlik ettiği, daima olmayıp vakit zaman yaşanan, birkaç dakikada en yüksek seviyeye çıkan ağır kaygı, dert hissinin yaşanmasıdır.
Çarpıntı, terleme, titreme, nabzın yükselmesi, boğuluyormuş üzere nefes alama hissi, göğüs ağrısı, bulantı, baş dönmesi, bayılma hissi, uyuşmalar, ateş basması, derealizasyon (çevreye yabancılaşma, gerçek değilmiş hissi), depersonalizasyon (kendi vücuduna yabancılaşma, dışarıdan bakıyormuş hissi), denetimini kaybetme, delirme korkusu ve ölecekmiş üzere hissetme üzere belirtiler ortaya çıkmaktadır. Bu belirtilerin en az dördü bir ortada bulunur ve ansızın, beklenmeyen yerde ortaya çıkar. Bu ataklar 5-10 dakikadan birkaç saate kadar uzayabilir.
Panik bozukluğu olan şahıslar, tekrar panik ataklar geçireceklerine dair tasa duyarlar, atakların şiddeti ve sonuçlarına dair daima telaş içindedirler ve bu atakları tekrar yaşamamak için bariz davranış değişiklikleri gösterirler. Panik atakları yaşadıkları yerlerden ve durumlardan kaçınmalar gösterebilirler. Bu yüzden panik atak geçiren kimi insanlarda dışarı çıkma korkusu yani agorafobi oluşabilir.
Agorafobi
Agorafobi, tehlike anında kaçmanın/yardım almanın sıkıntı olabileceği yerlerden ya da utanacaklarını düşündükleri yerlerden kaçınmak, uzak durmaktır. Agorafobi, telaş bozuklukları içinde en sık rastlananıdır.
Agorafobisi olan bireyler tipik olarak, asansör, otobüs, uçak, market, alışveriş merkezleri üzere kalabalık içinde olmak, otomobil kullanmak, otobanlar ve yüksek yerlerde bulunmaktan kaçınırlar. Bu bireyler meskenden hiç çıkmayabilirler ya da lakin yanlarında güvendikleri şahıslar ile dışarı çıkabilirler. Ekseriyetle panik ataklar ile birlikte görülmesine karşın, agorafobi tek başına da görülebilir.
Tekrarlayan panik ataklar geçiren kimi şahıslar bu atakları geçirdikleri yerlerden uzak durmaya başlarlar. Bu durum agorafobinin eşlik ettiği panik bozukluk olarak isimlendirilir.
Özgül Fobi
Özgül fobi, muhakkak bir nesne ve duruma karşı çok ağır ve ısrarlı dehşet duyması ve bu durum ve nesnelerden kaçınmasıdır. Kişi fobi yaratan nesne ya da durum dan uzak olduğu sürece hiçbir sorun yoktur. Korktuğu nesne ya da duruma maruz kaldığı vakit şiddetli derecede bir endişe duyar ve panik atak formu alan bir telaş yaşar.
En sık görülen fobiler, yükseklik, kapalı yerler, uçma, kan görme, yaralanma, iğne olma ve kedi, kopek, örümcek, yılan üzere hayvan fobileridir. Bireylerde bu dehşetler o kadar ağırdır ki, bu nesne ve durumlardan kaçınmak için akıl dışı bir efor sarf ederler. Örneğin, iğne olmaktan korktukları için önemli rahatsızlıklarda bile asla iğne yaptırmamak ve hatta doktora gitmekten bile kaçınabilirler.
Toplumsal Fobi
Toplumsal fobisi olan şahıslar, toplumsal ortamlarda yahut performans gerektiren (seminer vermek, konuşma yapmak gibi) durumlarda, küçük düşeceği, utanacağına dair akıl dışı, çok, inatçı bir kaygı duyması ve bu durumlardan kaçınmasıdır. Utandırılacaklarından ya da aşağılanacaklarından tasa duyar ve daima yanılgı yapacaklarına, güzel performans gösteremeyeceklerine inanırlar. Bu durumla başa çıkabilmek için her şeyi kusursuz ve kusursuz yapmaya çalışırlar. Bu nedenle toplumsal ortamlarda davranışlarını kısıtlarlar ya da toplumsal ortamlara girmekten kaçınırlar.
Toplumsal ortamlarda bulunma ve performans gerektiren durumlarda ani korku reaksiyonu oluşur ve bu telaş, panik atak formunda olabilir. Ekseriyetle toplumsal fobikler toplumsal ortamlarda yüz kızarması, titreme, terleme, nefes alamam, ağız kuruluğu, bulantı, kalp atışlarının hızlanması, birdenbire idrara çıkma isteği ve bu derdin ve fizikî belirtilerin öbür beşerler tarafından fark edileceği ve küçük duruma düşeceği inancıyla ortamdan uzaklaşma, kaçma isteği duyarlar. Bunun sonucu olarak, kişinin iş, okul ve toplumsal aktiflikleri olumsuz etkilenerek bu alanlarda meseleler yaşamasına neden olur
Toplumsal fobi ekseriyetle, topluluk içinde konuşma, partiye katılma, yeni beşerlerle tanışma, karşı cins ile tanışma/ konuşma, işveren üzere statüsü yüksek bireylerle konuşma, telefonda konuşmak, bir iş yaparken (yemek yemek, yazı yazmak gibi) öteki beşerler tarafından seyredilmek üzere durumlarda ortaya çıkar.
Toplumsal fobi çoklukla ergenlik devrinde başlar ve bayanlarda erkeklere oranla daha fazla görülür.
Obsesif-Kompulsif Bozukluk
Obsesyon saplantı demektir. Saplantılar, kişi tarafından anlamsız bulunan, istem dışı biçimde tekrarlanan, zihninden uzaklaştıramadığı inatçı niyetler, dürtülerdir ve kişiyi önemli biçimde rahatsız ederler. Bu fikirleri ve dürtüleri akıllarından uzaklaştırmak, görmezden gelmek ve kurtulmak için tekrarlayan öbür niyet ve davranışlarla etkisiz hale getirmeye çalışırlar. Bu tekrarlayan fikir ve davranışlara da kompulsiyon (zorlantı) denir.
Kompulsiyonlar, bireylerin tekrarlayan obsesyonlara karşılık olarak geliştirdikleri tekrarlayan davranışlar ya da zihinsel uğraşlardır. Kompulsiyonlarda emel, rahatsızlık hissini geçirmek, korkutucu olayları önlemektir. Ancak önlemeye ya da geçirmeye çalıştıkları olay/durumla yapılanların teması gerçekçi değildir. Şahıslar abartılı ya ada mantıksız olduğunu düşündükleri halde kimi belirli davranışları tekrar ederler.Örneğin, meskenden çıktıktan sonra kapıyı kilitledim mi? niyetine takılıp tekraren dönüp kapıyı denetim etmek ya da çocuğunun başına makûs bir şey gelmemesi için sayı saymak üzere, gerçekçi olmayan, tekrarlayan tedbirler almak zaruriliği hissederler. En sık rastlanan kompulsiyonlar temizleme, denetim etme ve tekrarlayan hareketlerdir.
Obsesif-kompulsif bozukluğu olan bireyler, çoğunlukla bu durumda olmaktan utanır ve saklamaya çalışırlar. Toplumda sık rastlanılır, bayan ve erkeklerde görülme oranı eşittir. Ortalama başlama yaşı 18-30 ortasıdır. Lakin erkeklerde bayanlara oranla daha erken başlayabilmektedir. Bununla birlikte yaşlılarda ve çocuklarda da görülebilmektedir.
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu
Bu rahatsızlık kişinin cinsel atak, azap, mevt, trafik kazaları ya da doğal felaketler üzere travmatik bir olaya maruz kalması yahut bu üzere travmatik olaylara şahit olmasından sonra oluşan uzun periyotlu bir sıkıntıdır. Şahıslar yaşadıkları bu cins ağır gerilim yaratan durumlardan sonra da uzun müddet yaşadıkları endişe, çaresizlik ve dehşet hislerini hissetmeye devam ederler.
Travma sonrası gerilim bozukluğu olan bireyler, ağır kaygı ve travmayı hatırlatan uyaranlardan kaçınmanın yanı sıra travmatik olayı ısrarlı halde tekrar tekrar flashback’ler biçiminde yaşarlar. Ayrıyeten tepkisizlik, yavaş reaksiyon vermek ve duygusuzluk üzere belirtiler de oluşabilir. Travmatik olayı anımsatacak her türlü konuşmadan, olaydan şiddetle kaçınırlar.
KORKU BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ NELERDİR?
Telaş bozukluklarının oluşumunda birden çok faktörün tesirli olabileceği bilinmektedir. Kişilik özellikleri, genetik yapı, öğrenme, son periyot gerilimleri üzere birçok faktör olabilir. Bunların bazen yalnızca biri bazen de birden fazlası bir ortaya gelerek dert bozukluklarının oluşumunda rol oynayabilir.
Her dert bozukluğunun nedeni farklı olabilir ve birtakım durumlarda nedenini bulmak kolay olmayabilir.
Genetik Yapı
Tasa bozukluklarında kalıtımsal özellikler tesirli olabilmektedir. Ailesinde telaş bozukluğu olan ya da rastgele bir ruhsal bozukluğu olan şahıslarda tasa bozukluklarının olma riski artmaktadır. Dertli, depresif, eleştirel, yüksek beklentileri olan, çocuğun kendisini tabir etmesine müsaade vermeyen, baskıcı ailelerde büyüyen bireylerde dert bozukluklarının ortaya çıkma ihtimali artmaktadır.
Kişilik
Birtakım kişilik özelliklerine sahip olan bireyler telaş bozukluklarına daha yatkındırlar. Çabuk heyecanlanan, sonlanan, içine kapanık, utangaç, duygusal ve hassas bireylerin tasa bozukluğu yaşama riski daha yüksektir.
Öğrenme
Kaygılandırıcı, korkutucu ya da sinirlendirici olaylar/durumlar karşısında kimi şahıslar makul bir reaksiyon geliştirirler. Daha sonra emsal olay ya da durumlar karşısında tıpkı yansıyı göstererek, telaş hissedebilirler. Örneğin, bir sokak kopeği tarafından akına uğramış olan bir kişi, evcil uysal bir köpekle karşılaştığı vakit bile çok tasa, dehşet ve kaçınma belirtileri gösterebilir.
Gerilimli Ömür Olayları
Bireylerin üst üste yaşadıkları gerilimli hayat olayları sonucunda, korku bozuklukları yaşama riskleri artmaktadır. Ömür içinde karşılaşılan gerilimler örneğin maddi kahırlar, sıhhat meseleleri, çok sorumluluk, anksiyete öyküsü, sık sık yaşanan gerilimler, kayıplar, yetersiz toplumsal takviye de dert bozukluklarının oluşmasında risk faktörleridir.
TASA BOZUKLUKLARININ TEDAVİLERİ
-Kaygı bozuklukları klinik psikolog, psikiyatrist üzere ruh sıhhati profesyonellerinden yardım alınarak aşılabilen bir problemdir.
-Kaygı bozukluklarının tedavisinde bilişsel-davranışçı terapiler ve ilaç tedavileri kullanılmaktadır.
-Terapiler çoklukla dert bozukluklarının tedavisinin yanı sıra, şahsa his, fikir ve davranışlarını anlamasını ve korkuyu yönetebilmesini de öğretir.
-Bilişsel-davranışçı terapilerde, maruz bırakma, sistematik duyarsızlaştırma üzere teknikler kullanarak şahısların istenmeyen davranışlarının sonlandırılması ve nefes idmanları ve gevşeme antrenmanları ile şahısların kendilerini rahatlatmaları öğretilir. Ayrıyeten, bireyler niyetlerinin incelenerek tekrar yapılandırılması ile korkuları hakkında hem yeni niyet formları hem de dertleriyle daha tesirli bir biçimde başa çıkma yolları geliştirirler.
-İlaç kullanımı, fikirlerin yine yapılandırılması bu hastalığın tekrar etme mümkünlüğünü azaltarak kişinin daha sağlıklı bir fikir yapısına kavuşmasını sağlar.
