Kimse Durumdan Memnun Değil: Dış Ticaret Deneyi Cari Fazla Yaratmazken, Hayatımıza Etkileri Ne Olur?

Ekonomik modellerden ekonomik model beğendiğimiz son periyotta, bilhassa rekabetçi ya da yüksek kur ile ihracat artışı ve hasebiyle dış ticaret ve yeniden hasebiyle cari fazla hedeflense de son bilgilerle bundan uzaklaşıyoruz. Zira ihracat artışı gerçekleşse de ithalat artışı son kulvardan süratle çıktı. Bunun vatandaşa tesirleri ne olacak ekonomistler yorumlarken, iş dünyası temsilcileri ki bilhassa ihracat tarafındakiler durumdan pek şad değil üzere.


Rekabetçi kur, rekabet edemedi mi?



Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 'faiz sebep enflasyon netice'den yola çıkarak 'yüksek kur-düşük faiz' söylemi ile hayata geçirdiği ekonomik model, ihracatta rekor büyüme yaşanması ile cari fazla verilmesi hedeflenmişti. Asli misyonu fiyat istikrarı olan Merkez Bankası dahi bu modeli devreye aldığını açıklamıştı. 

'Yeni iktisat modeli' ise sırf enflasyonu değil, dış ticaret açığı da artırdı. Faizlerin düşmesi ile kur tetiklenirken, enflasyon rekor kırmaya başladı. Cari açık ise son yılların en yüksek düzeyine çıktı. İhracat son iki yıla nazaran 2022'ye düzgün başlasa da ithalat bağımlı üretimde sert artış dış ticaret açığını artırdı. DW Türkçe haberine göre, iş dünyası temsilcileri ve ekonomistler uygulanan modelin içeride yarattığı hasarların dışında dış ticaret tarafında da yol açtığı aksilikleri anlattı.

Ticaret Bakanlığı datalarında uygulanan rekabetçi ya da yüksek kur ile ihracatta beklenen artışı yakalanamazken, ithalat ise süratle yükseldi.



Merkez Bankası'nın Eylül 2021'de faiz indirimlerine başlaması ile 6 ayda 125 milyar dolar ihracata karşılık 165 milyar dolar ithalat faturası kesildi. İthalat, Mart 2022'de 30 milyar dolar hududunu aştı.

Yeni ekonomik modelin birinci tesirleri Ekim 2021 periyodunda görülürken, 1,5 milyar dolar seviyesinde olan dış ticaret açığı, 6 ayın akabinde büyük bir artışla Mart 2022'de 8,2 milyar dolara oldu. Yeni ekonomik modelin uygulandığı 6 ayda 40 milyar dolarlık dış ticaret açığı oluştu. Döviz kurlarındaki artışla yılın birinci üç ayında güç ithalatına geçen yılın birebir devrine nazaran yüzde 188 artışla 25 milyar dolar harcandı.

"Bu ekonomik yapıyla, bu üretim yapısıyla ihracatın ithalatı geçebileceğini söylemek biraz optimistlik olur"



Türkiye İhracatçılar Meclisi'nde (TİM) birlik başkanlığı ve idare şurası üyeliği yapmış olan eski İKMİB Lideri şu periyot Gelişen Markalar Derneği Lider Yardımcısı Murat Akyüz, şunları söylüyor: 

Mevcut şartlarda, maalesef şu anda ihracatın ön plana çıktığını görüyoruz fakat ülkemizde hala önemli bir ithalat gereksinimi var. Türkiye'de ihracat gayeli kullanılan ham hususlar ve yarı mamullerin ithalatı devam ediyor. İthalat odaklı iç tüketimin de devam ederken, bu ekonomik yapıyla, bu üretim yapısıyla ihracatın ithalatı geçebileceğini söylemek biraz optimistlik olur diyebilirim.

Merkez Bankası'na döviz satışı mecburiliği için de Akyüz, 'Türkiye'deki ihracatçı şirketlerin rekabet gücünü olumsuz etkiliyor. Hiçbir rakibimizin bulunduğu ülkede bu türlü bir kural yok. İstediği halde istediği parayı, istediği düzeylerde kullanabiliyor, tutabiliyor. Fakat bizim Merkez Bankası için yapıldığı söylenen bu takviye düzeneği, maalesef ihracatçının maliyetlerini artırmaktan öteye gitmedi' dedi.

İhracat tarafından döviz toplanıyor



Ocak ayında KKM gölgesi altında yapılan düzenlemelerde Merkez Bankası tabiriyle 'liralaşma' öne çıkarken, rezervlerde artış oluşması için alınan bir kararla, ihracattan elde edilen dövizin yüzde 25'inin Merkez Bankası'na satılması zarurî hale getirilirken, sonrasında bu oran yüzde 40'a çıkarıldı. 

Geçen günlerde de dövize endeksli taşıt satış kontratları dışındaki menkul satış kontratlarında ödeme yükümlülüklerinin TL ile yapılması zorunluluğu getirildi. Bu düzenlemeler bilhassa döviz yükümlülüğü yüksek olan dalların reaksiyonunu toplarken, ihracatçılar döviz bozdurma oranının her bölüme özel olarak belirlenmesi gerektiği görüşünü savunuyor.

"Kredi kullanmaya kalktığımızda yüzde 14'ün iki misli faiz oranlarıyla karşılaşıyoruz"



Akdeniz Mobilya, Kağıt ve Orman Eserleri İhracatçıları Birliği (AKAMİB) Lider Yardımcısı Bülent Aymen de yeni iktisat modeli ile başlayan faiz indirimlerinin bilhassa ihracatçıların kredi alımlarına olumlu tesir yaratmadığını belirtirken, Merkez Bankası'nın faizleri yüzde 19'dan yüzde 14'e indirdiğini hatırlatarak şunları söyledi: 

Ancak bizler özel bankalardan kredi kullanmaya kalktığımızda yüzde 14'ün iki misli faiz oranlarıyla karşılaşıyoruz. Artan maliyetler karşısında ihraç eserlerimize gereksinimimiz oranında artırım yapamıyoruz, bu da bizim öz kaynaklarımızın erimesine yol açıyor.

Türk Lirası'ndaki bedel kaybı ihracatı artırmaya yetmedi



Makine İmalat Sanayi Dernekleri Federasyonu (MAKFED) Lideri Adnan Dalgakıran, Türkiye'nin son 300 yıldır dünya ticaretinden yüzde 0,7-1,3 ortasında bir hisse aldığına işaret ederken, Türkiye'nin ortalama 8 bin dolarlık ulusal gelir düzeyi ile Avrupa Birliği ülkeleri içerisinde son sırada yer aldığını hatırlattı. Dalgakıran bu durumu şöyle açıkladı: 

Türkiye'nin ihracatı son 20 yılda önemli bir büyüme kat etmiş olsa da, aslında üç asırdır yerimizde sayıyoruz, ne uzuyoruz ne de kısalıyoruz. Yüksek katma pahalı eser ihracatı artmadan, dış ticarette ve ulusal gelirde kayda kıymet bir artış olması çok güç. Kıymetsiz TL'nin ihracata çok olumlu katkı yapacağına inanlardan değilim. Geçmişe bakarsanız, ihracatın en güzel olduğu vakitler, TL'nin en pahalı olduğu vakitlerde gerçekleşti.

Dış ticaret açığı ile birlikte, yeni ekonomik modelin en büyük vaadi olan "cari fazla" gayesi 2022 için hayal mi?



Ocak ayında cari açık son 4 yılın en yüksek düzeyini görürken, cari fazla vermekten uzaklaşarak, 12 aylık cari açık 22 milyar dolara çıktı. Açığın büyümesinde kurlarda yükselişin dayanağıyla ithalattaki artış ve tüm dünyayı etkileyen güç maliyetler de tesirli oldu.

Türkiye'nin makro göstergelerindeki bozulmalar, birçok memleketler arası kurumun tahlilinde yer bulurken, son günlerde en çok Memleketler arası Para Fonu'nun (IMF) Global Ekonomik Görünüm ve Global Finansal İstikrar Raporu dikkat çekti.

Türkiye'de pandemiden çıkış tesiriyle son iki yıla nazaran ihracat artışının devam edeceği beklentisi sürse de, 2022'de cari açık ihracatı gölgede bırakabilir.



Ekonomist Cüneyt Akman, yüksek kurun ihracatta avantajlarının çok kısa müddette dezavantaja döndüğünü tabir ediyor. Akman, şöyle anlatıyor: 

Ocak-Şubat'ta iki ay içinde 12 milyar doların üzerinde cari açık verdik ve bu tarihin en yüksek cari açıklarından birisi. İhracatçıların bile birçok bu modelden mutlu değil.

Türkiye'nin dış ticaret istikrarındaki bozulma, vatandaşı nasıl etkileyecek?



Cüneyt Akman, Türkiye'de geçmişte döviz meşakkati nedeniyle 70 cent'e muhtaç kalınan periyotları hatırlatarak, şunları söyledi: 

Umarım bu felaketli deneyin sonucu tekrar 70 cent'lere muhtaç kalmakla bitmez. Lakin gidişat o tarafa yanlışsız. Bunun sonucu şu: Birincisi piyasalarda muazzam bir kıtlık, kuyruklar ve gerisinden şiddetli lakin şu anda olan enflasyonun mislini, bunu arayacak biçimde enflasyon, hayat pahalılığı manasına gelir.