Kısaltma Grubu Nedir

KISALTMA GRUPLARI

Bu gruplar genellikle isimfiil, önadfiil ve zarffiil gruplarının kısalması ve kalıplaşması sonucu oluşmuşlardır

Bu grupların karşılıklı özelliği, iki ad unsurundan meydana gelmeleri ve vurgunun ikinci unsurda olmasıdır

a İsnat Grubu
Sıfatfiil ve zarffiil grubundan kısalmıştır

Karnı tok olan adam karnı tok adam
Başı açık olarak başı açık

Isim, önad ve zarf olarak kullanılır
Birleşik sıfatlar arasında da anlatıldı

gözü tok (insan), eli açık (arkadaş), sohbeti tatlı (insanlar), cebi doymuş (adam)
iki düğmesi kopuk (palto)

Dili bir, gönlü bir, imanı bir insan yığını
Görüyor varlığının bir yere toplandığını

Kaç gözü yaşlıyı teselli etti
Şu çenesi düşüğe sen aldırma
Gurbet akşamlarının bağrı yanık yolcusuyum
Bekir önce anlamadı, ağzı açık bir zaman baktı

b Yükleme Grubu
Sıfatfiil ve adfiil grubundan kısalmıştır

Yüzü aşkın olan yüzü aşkın
Kitabı tetkik etmek kitabı muayene

Birinci unsur belirtme hâl eki alır

İnsanı takdir, memuru kontrol, küçük çocukları bağışlama, evi en ince ayrıntısına kadar tamir

Bu grup, cümlede ve sözcük gruplarında isim ve sıfat olarak kullanılır

Yüzü aşkın insan meydanda toplanmıştı
Kitabı muayene için görevliden müsade istedi

c Girişim Grubu
Teşebbüs eki almış bir ismin diğer bir isimle oluşturduğu sözcük grubudur
Birinci öğe teşebbüs eki alır
Birleşik sıfatlarda anlatıldı

Fiilimsilerden kısalmıştır

evine bağlı olan evine alt
fikrine uygulamak fikrine başvuru
başına buyruk olarak başına buyruk

Tatile düşkün (halk müziği), samimi (arkadaş), geçmişe bağlı (bir yazar), sözüne sadık (arkadaş), içe dönük (korkutma), dile basit(işler)
Güzel sanatlara meraklı (kız), geleneklere fazla ast (adam)

*Bu grup, cümlede ve kelime gruplarında ad, önad ve sarf olarak kullanılır

Mehlika Sultan'a âşık yedi genç
Gece şehrin kapısından çıktı

Yanında yirmiye yakın muhabir vardı
Adam, sırıklara yan fasulyelerin minik, korkak çiçeklerini gördü
Saatlerdir kapıya dönük oturuyordu
Yemeği gece yarısına yakın yediler

d Yeralma Grubu
Yeralma eki almış bir ismin diğer bir isimle oluşturduğu sözcük grubudur
Birinci öğe katılmak eki alır

Haftada bir, dörtte üç, solda sıfır, yükte hafif, beş günde bir,

*Cümlede ve kelime gruplarında ad, önad ve zarf olarak kullanılır

Arada bir o meşhur kahkahasını atardı
Ekmeğin dörtte birini yanındakine uzattı
İşinde ressam insanlarla bir arada çalışıyor

e Uzaklaşma Grubu
Uzaklaşma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu sözcük grubudur
Birinci öğe uzaklaşma eki alır

İçten pazarlıklı (adam), kendisinden emin (adımlarla), benden rahat (meslek), gözden ırak (bir köşe), yandan çarklı (kahve), estetik endişeden uzak (eserler)

*Cümlede ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır

Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu
Bir öğle paydosunda herkesten geç çıktı sınıftan
Uzun bir yolculuktan sonradan köye varmıştık
Sakin ve kendinden kesin çalışıyor
Ondan daha idealistine rastlamadım
Evde çekirgeden bol ne var!

f Araç Grubu
Araç eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci öğe vasıta eki alır

Seninle dost (insanlar), bayrakla süslü (sınıflar), sırmayla işli (cepken)

Bu grup da önadfiil veya zarffiil grubundan kısaltılmıştır

Seninle dost olan (insanlar) Seninle arkadaş (ahali),
bayrakla süslü olan (sınıflar) bayrakla süslü (sınıflar),
sırmayla işli olan (cepken) sırmayla işli (cepken)
parayla yüklü olarak parayla yüklü

*Cümlede ve sözcük grupları içinde isim, önad ve zarf olarak kullanılır

Garip çizgilerle batmış han duvarları
Annesiyle alınmış gitti

Bu kısaltma gruplarının dışarıda bir takım kısaltma grupları daha vardır ancak bunlar da farklı alanlara yönlendirilmiş cümlelerden ve kelime gruplarından kısaltılmıştır

Derinden derine ırmaklar ağlar
Uzaktan uzağa çoban çeşmesi
Kokusuyla baş başa kaldı çiçekler
Bir nefes olmuşum Fatih'in ordusunda
Yürüyorum omuz omuza sipahilerle
Aynalar her tarafında tenha
Başka bir çerçevedir derece derece dünya artık
El ele tutuşarak yola koyuldular

Birleşmiş Ad
Burada bahsedilecek olan birleşik isimler sadece özel birey isimleridir
Bir kişinin özel adı olmak üzere bir araya gelen kelimeler topluluğudur

Muharrem Ergin, Yavuz Sultan Selim, Ali Şir Nevai, Yahya Kemal Beyatlı, Arif Hikmet Par, Ahmet Turan Alkan, Ömer Seyfettin, Ahmet Haşim, İkinci Kılıç Arslan, Kaşgarlı Mahmut, Şimşek Beyazıt

Unvan sıfatları, insanların sosyal seviyelerini, makamlarını, mevkilerini, rütbelerini, statülerini söylemek için isimlerden önce kullanılan sıfatlardır Unvan sıfatları isimden önce gelirse unvan grubu veya önad tamlaması yok birleşik ad oluşur

Sultan Süleyman, Şah İsmail, Doktor Ömer, Profesöz Muharrem Ergin, Bay Mustafa, Prens Sebahattin, Mareşal Fevzi Iyi Anlamak, Şair Eşref, Onbaşı Mehmet, Öğretmen Salih

Birinci unsuru önad, ikinci unsuru özel isim olan kelime grupları zamanla önad tamlaması olmaktan çıkmış, birleşmiş isme dönüşmüşlerdir Sıfat tamlamasında ilk kez bulunan şive da bu birleşmiş isimlerde ikinci unsura kaymıştır

Ulubatlı Hasan, Çılgın Dumrul, İkinci Selim *