Klinik psikolog Süleyman Hecebil Cumhuriyet için yazdı: Nasıl çocuklar yetiştiriyoruz?

Çocuk Psikolojisi Derneği Lideri Süleyman Hecebil, yeni eğitim- öğretim devrinde Türkiye’deki ezberci eğitim sistemine ait tenkitlerde bulundu. Hecebil ayrıyeten, Ulusal Eğitim Bakanlığı’na ve taraflara 5 soru yöneltti.

Hecebil’in Cumhuriyet için kaleme aldığı yazısı şu biçimde:

“Okulla açılıyor, milyonlarca çocuk, anne – baba ve öğretmen yeni eğitim periyodu için yola çıkıyorlar. Tüm öğrencilere, velilere ve öğretmenlere sıhhat, iyilik ve muvaffakiyet dolu bir devir diliyorum. 

Sanırım Büyük Lider Atatürk devrinden sonra “nasıl çocuk yetiştirmek istiyoruz?” sorusunu pek fazla sormadık. Tahminen de bu soruyu sormadan çocuklarımızı kendi istediğimiz ve önceliklerimize nazaran yetiştiriyoruz. 

“ÇOCUKLAR KARŞILIKLARIN PEŞİNDEN KOŞUYOR”

Şimdi bu soruyu ben bir sefer daha sormak istiyorum: Biz şu anda nasıl çocuklar yetiştiriyoruz? Karşılıkların peşinden koşan mı, sorularının peşinden koşan mı? Maalesef üzülerek söylemeliyim ki biz çoğunlukla karşılıkların peşinden koşan çocuklar yetiştiriyoruz. Daha doğrusu eğitim sistemi, müfredat, program ve imtihanlar çocuklarımızı yanıtların peşinden koşturuyor.

Eğer bir sistem çocukları yanıtların peşinden koşturuyorsa ezberci bir eğitim kelam hususudur ve öğrenciler bilgiyi yalnızca hatırlamak hedefiyle öğrenirler. Şayet eğitim sistemi öğrencileri soruların peşinden koşturuyorsa orada merak eden öğrenciler, soru soran öğrenciler, araştıran, soran ve sorgulayan öğrenciler var demektir. Birçok gelişmiş ülke eğitimde merak sorunu ile yakından ilgilenirken, ülkemiz yıllardır biat sorunu ile ilgilenmektedir. Halbuki keşif için, buluş için, yaratıcılık için, öğrencilerin eğitim sürecine aktif iştiraklerini sağlamak için “merak” en değerli şarttır. 

“BİR ŞEYİ ÖĞRENMEK İÇİN MERAK ETMEK GEREKİR”

Aslında merak insan tabiatında olan bir şeydir. Bebeğin birinci öğrendiği sözcükler “ne”, “neden” üzere soru içeren, merak içeren sözcüklerdir. İnsan yavrusunun her periyotta farlılaşana temel gelişim gereksinimleri vardır. Örneğin; birinci iki yılda en temel gelişim gereksinimi anne sütü, anneyle duygusal yakınlık, anneyle bütünleşme gereksinimi ön plana çıkarken, ilkokul çağındaki çocuğun temel gelişim gereksinimi meraktır.

Bir ilkokul çocuğu için merakın kıymeti bebekler için anne sütünün kıymeti kadar değerlidir. İlkokul çağındaki çocuklar okula başlarken ve ilkokulun ilerleyen sınıflarında her şeye ve her bahse karşı merak duymaktadırlar. Okuldaki ders aktifliklerine büyük bir istek ve merakla gelen çocukların merak gereksinimlerinin karşılanması gerekiyor. Merak muhtaçlığı gereğince karşılanmayan öğrencilerde merak hissinin yerini ümitsizlik ve kayıtsızlık alıyor. Sınıflarda ders dinlemeyen, ders çalışmayan, ödev yapmayan, dersin tertibini bozan ve ilgisiz öğrencilerden şikâyet ediliyorsa bunun en temel nedeni o sınıfın öğrencilerinin merak hislerini kaybedip, ümitsizlik ve kayıtsızlık içine düşmüş olmalarıdır. Bir şeyi öğrenmek için evvel onu merak etmek gerekir. 

“BU SİSTEMDE ÖĞRENCİNİN, VELİNİN VE ÖĞRETMENİN TEMEL MAKSADI PUANDIR”

Merak öğrenme sürecinde tetikleyici bir role sahiptir. Merak eden, soru soran çocuk öğrenir ve gelişir. Daima bildiği yoldan gelip giden kişi çevreyi keşfedemez. Mevcut eğitim sisteminde, bilginin öğrenciye aktarılması, öğrencinin bilgiyi hafızasına kaydetmesi, soru sorulduğunda bu bilgiyi anımsaması üzerine bir işleyiş kelam bahsidir. Bilgiyi hafızasına kaydeden ve gerektiğinde bu bilgiyi anımsayabilen öğrenciler başarılı kabul edilmektedir. Bu cins bir eğitim siteminde öğrencinin, velinin ve hatta öğretmenin en temel emeli imtihanda alınacak puandır. 

“ÖĞRENCİLERİN DERSTE SORU SORMALARI ÇOK ÖNEMLİDİR”

Bir derste sorular çoğunlukla öğretmen tarafından soruluyorsa orada işler pek yolunda gitmiyor demektir. Çocukların derse karşı ilgisiz ve meraksız olmaları kelam husustur. Şayet bir derste sorular çoğunlukla öğrenciler tarafından soruluyorsa o derste işler yolunda gidiyor; öğrenciler derse ilgi duyuyor, merak ediyor ve derse etkin katılıyorlar demektir. Öğrencilerin derste soru sormaları çok değerlidir, lakin öğretmenin sorulara verdiği karşılıklar ve yansıları de bunun kadar değerlidir. Öğretmenin yanıtı ve reaksiyonu, öğrenciyi bir “an evvel bilgilendirme kaygısını” taşımadan çocuğu yeni keşiflere götürecek nitelikte olmalıdır.

“ŞÜPHE EDEN BİREYLER HURAFELERDEN UZAK DURURLAR”

Öğrencileri keşfe götürecek “merak” iken onları ziyanlı bilgilerden alıkoyacak anahtar sözcük de “şüphe (kuşku)”dir. Öğrencilerin bilgi kılığına girmiş her şeye inanmamaları için, kendi akılları ve fikirleri ile düşünebilmeleri için kuşku etmeyi de öğrenmeleri gerekir. Bilimin ve araştırmanın temelinde merak ve kuşku vardır.

Bilimde değişim ve gelişim daimdir, dolayısı ile bilgiler değişebilir, fakat bilim dışındaki bilgiler dogmatiktir, değişim yoktur, hatta onaylanmaz. Kuşku eden şahıslar hurafelerden ve ziyanlı bilgilerden uzak dururlar.

“ÇOCUKLARIMIZ İÇİN Mİ ALIŞKANLIK OLDUĞU İÇİN Mİ?”

Şimdi başta Ulusal Eğitim Bakanlığı olmak üzere tüm taraflara soruyorum:

1. Merak konusunu hiç merak ettiniz mi?
2. Öğrencilerin merak gereksinimini karşılamak ve merak hissini ayakta tutmak için okullar, sınıflar, kitaplar, müfredat ve öğretmenler hazır mı? Kâfi mi?
3. Siz nasıl çocuklar yetiştirmek istiyorsunuz: Soru soran, araştıran, bilgiyi keşfetmeye çalışan çocuklar mı? Yoksa bilgiyi ezberleyen ve yalnızca imtihan puanı için dersi dinleyen çocuklar mı?
4. Gelecek neslin “şüphe” edip kendi aklını ve fikrini kullanabilen mi oluşmasını istersiniz? Yoksa verilen bilgiyi kabul eden ve inanan, biat eden uslu insanlardan mı oluşmasını istersiniz?
5. Okullar açılıyor da, çocuklarımız için mi yoksa alışkanlık olduğu için mi?”