Koç ile Sabancı arasındaki inanılmaz rekabet nereden geliyor?

Para Dergisi'nde Oğuz Demir, koç ile sabancı ortasında yıllardır süren rekabeti kaleme aldı. İşte o yazı...

Sakıp ve Özdemir Sabancı anısına…

KOÇ ile Sabancı’nın birinci değerli çekişmesi 1970’e gerçek Sasa’nın kuruluşu sırasında ortaya çıktı. Vehbi Koç, Mehmet Mermerci ve Akın Ailesi’nin sentetik iplik fabrikası kurma teşebbüsünü, ustalıkla taktiklerle engelleyen Sabancı tarafı, Sasa’nın piyasadaki egemenliğini sağladı. Koç, KEK (Kimya Sanayi Kurumu) ismini verdiği bu projeye evvel Sabancı’yı ortak etmek istemiş, lakin iştirak toplantısında masaya yumruğunu vuran Sabancı tarafı “Siz sonunda bir şey yapamayıp bu keki yer bitirir, rahat edersiniz” demişti. 

Bu hikaye, Türkiye iktisadının son 40 yılına damgasını vuran iki büyük holding ortasındaki soğuk savaşın başlangıcı oldu. Vehbi Koç bu olayı hiç unutmadı. 12 yıl sonra Sabancı’ya 1983’te yazdığı bir notta, ezeli rakibine şöyle sitem ediyordu:



“Siz bütün beyanatlarınızda o gün ve o mevsim yahut o sene ele aldığınız bir işi, kendi istikametinizde tahakkuk ettirmek için kamuoyu oluşturuyorsunuz. Sasa’yı kurarken yabancı sermayenin aleyhinde bulundunuz ve mütemadiyen bu yolda konuşmalar yaptınız. Bizi engellediniz. Son vakitlerde ise yabancı sermayenin lehinde konuşmalar yapmaktasınız. Herhalde bunun da altında bir sebep vardır.”

Sasa ile başlayıp sonra küllenen çekişme, Sabancı’nın Koç’un egemenliğindeki lastik alanına girmesi ile tekrar alevlenmişti. Süreksiz bir barış periyodundan sonra 1980’lerde Garanti Bankası’ndaki iştirak devrinde yeni bir çaba başlamıştı. 

Aslında Vehbi Koç’un sezgisi ve varsayımı doğruydu. Bir vakitler ismi neredeyse “milli” sanayiciye çıkan Sakıp Sabancı, 1980’ların ortalarından sonra büyük bir süratle dışa açıldı. Birinci yabancı sermaye iştirakini, 1948’de Amerikan devi General Electric ile kuran Vehbi Koç’a nazaran çok geride kalan Sabancı, bu açığını kısa müddette telafi etti. 1970’lerin sonuna hakikat, Türk Philips ile Birleşik Alman İlaç Fabrikası’ndan pay alarak dışa açılan Sabancı, böylelikle Philips, Bayer, Merck ve Schering üzere çok uluslu şirketlerle ortak oldu.  

1980’den sonra ise Shell, Amerikan Dupont de Nemours, Philip Morris, Hilton, Belçikalı Bekaert, Japon Bridgestone, Fransız Banque Nationale de Paris üzere milletlerarası dev şirketlerle yeni paydaşlıklar kurdu. Yani dünya ekonomisindeki globalleşme eğilimlerine ahenk gösterme konusunda da iki büyük holding rekabet içindeydi. Yabancı sermaye iştirakinde erken davranan Koç Holding, dış ülkelerdeki fabrika kurma alanında da birinci atağı yaptı. Çabucak sonrasında Sabancı tarafı bu alanda da atağa geçti.



Dünya standartlarına yaklaştığı birinci fabrikası olan Kordsa, süratlice yurtdışında tesisler kurdu. O denem Kordsa Genel Müdürü olan Güler Sabancı, bu mevzuda şu bilgiyi vermişti: “Üç fabrikadan oluşan Kordsa, Mısır ve Tayland’da ortak yatırımlara girdi. Mısır’daki toplam 12 milyon dolarlık yatırımın yüzde 40’ına, Tayland’daki toplam 50 milyon dolarlık yatırımın yüzde 25’ine ortak olacağız. Bu mevzudaki muahedeler imzalandı. Mısır’daki Nilkordsa 1993’te, Tayland’daki fabrika 1994’te üretime başlayacak. Hala olgunlaşma kademesinde olan bir proje hayata geçirildiğinde Sabancı’nın Avrupa’da da bir fabrikası olacak.”

O periyot Toyota’nın Türkiye yatırımları için büyük güç sarf eden Özdemir Sabancı, yaptığımız mülakatta bize şunları söylemişti: “1999’a kadarki planlarımız belirli. Bizim maksadımız, yalnızca Türkiye’de değil, öbür ülkelerde de rekabet edebilecek tesisler kurmak.

1980’lerin ortalarından itibaren dünyada muhteşem güçler ortasındaki çatışmalar bile yumuşarken, Koç ile Sabancı ortasındaki ‘soğuk savaş’ devam ediyordu. İki küme ortasındaki çekişme her cephede ve her alanda kendini gösteriyordu. O yıllarda Koç ile Oyak-Renault ikilisinin hâkim olduğu araba piyasasına Sabancı Ailesi tartı koymak isin stratejik bir karar almıştı. Birinci olarak Özdemir Sabancı’ya bağlı şirketlerden Temsa (o yıllara kadar çelik şirketi olarak faaliyeti vardı. 1984’te distribütörlük alıp otomotiv firması oldu.), Koç ve Çukurova kümelerinin hâkim olduğu minibüs, otobüs ve kamyonet pazarında kendi markası ile üretim başlatma kararı aldı. Yani rekabet öteki bir kulvara sıçradı. Devrin önde gelen markaları Magirus, Peugeot ve BMC’ye rakip olacak yeni minibüslerin üretim kararı alındı. Ve bu eserlere yerli bir isim konulması planlandı. O günlerde Özdemir Sabancı yeni üretimleri ile ilgili şu bilgileri vermişti: “Temsa markalı minibüsler geliyor. Bu araçlar Mitsubishi motoru ile üretilecek. 14, 24 ve 32 kişilik olmak üzere üç değişik tipte satışa sunulacak minibüsler için şimdiye kadar 6 milyar liralık yatırım yaptık. Bu minibüsler birinci sefer İzmir Fuarı’nda sergilenecek.”



Tüm bunları niçin yazdık. O yıllarda Koç-Sabancı rekabetinin kıymetli bir ayağı olan Temsa uzun vakittir Sabancı Grubu’nda istenmeyen şirket muamelesi görüyordu. Çeşitli nedenlerle satışı hatta kapanması konuşuldu.

Peşinden kurucularını çok üzecek kararlar alındı. Evvel İsviçreli sonra yerli fona satışlar açıklandı. Geçen hafta Sakıp ve Özdemir Beyefendilerin (Türkiye sanayiinin kilometre taşları her iki iş insanımızı rahmetle anıyoruz) gözdesi sanayi devi Temsa tekrar yuvaya döndü.

Düzgün haftalar dileğiyle…

Para Mecmuası