Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
KÖK HÜCRE VE MEDİKAL ESTETİKTE TASARRUFU
Son devirlerde estetik pratikler içerisinde vitamin aşısı, kan aşısı, PRP, Sertap Erener'in kök hücre pratiği, gençlik aşısı olarak tanınan olan pratiklerde yanlış kullanılan bir tarifi Kök Hücre Pratiklerini özetle anlatmaya çalıştık .Öncelikle yukarıda geçen hiç bir tatbik kök hücre pratiği değil bunun ile başlayalım.
Kök Hücresi nedir?
Kök hücreler işlevsel olarak farklılaşmamış, yani vücudun rastgele bir organ ya da dokusunda kişisel bir vazife yapabilmek için tam olarak olgunlaşmamış, karmaşık bir yapısı olan, sınırsız bölünebilme ve kendini yenileme yeteneğine sahip, insan vücudunda bütün dokuları ve organları oluşturan ana hücrelerdir. Kısa bir tanımla kök hücreleri, vücudun başlangıç yani öncü hücreleridir.
Bu hücreler bölündüğünde, kendilerini ya da sair doku hücre tiplerini üretebilirler. Örneğin, derideki kök hücreler daha ziyade deri kök hücresi yapabilir ya da deriye rengini veren melanin yapmak üzere kendi özgün işlevleri olan melanosit ismini verdiğimiz öteki deri hücrelerine farklılaşabilirler. Kök hücrelerin ayrışması ve spesifik bir hücreye dönüşmesi için bir ihtarın gelmesi gerekmetedir.
Kök hücreleri birebir devranda çok genç, süratli bölünen ve çok hareketlidirler. Örneğin deriye yerleştirildiklerinde adeta deriye kuvvet salgılamakta, daha süratli bölünerek deriyi gençleştirip harekete geçirmektedir.
Kök hücrelerin özelikleri nedir ?
1. Kendiliklerinden yada bir uyaranla tutarlı bir büyüme ortamına yerleşebilirler.
2. Çok süratli çoğalma yetenekleri vardır.
3. Öbür vücut doku hücrelere farklılaşıp bu hücrelerin devamını sağlayabilirler.
4. Kendilerini yeniledikleri için hücre topluluklarının devamlılığını sağlayabilirler.
5. Vücudun bir noktasındaki zedelenmeyi takiben bu dokuyu onarabilme ve onu işlevsel hale getirebilme potansiyeline sahiptirler.
Kök Hücrelerin sınıflandırması
Kök hücreleri farklılaşma yeteneklerine nazaran ya da elde edildikleri kaynağa nazaran şöyle sınıflandırılabilir.
Farklılaşma yeteneklerine nazaran;
1-Totipotent Kök Hücre: Sınırsız sayıda farklılaşma yeteneği ile her türlü vücut hücresine dönüşebilme yetenekleri vardır. Bu tıp hücreler lakin embriyolarda bulunurlar ve embriyonik ve plasantal hücrelere dönüşmektedir.
2-Pluripotent Kök Hücre: Sonlu sayıda farklılaşabilen, bununla birlikte organizmada birçok dokunun oluşması yahut onarımı yeteneğine sahip kök hücreleridir.
3-Multipotent Kök Hücre : Özellişmiş hücre gurupları oluşturabilen kök hücrelerdir.
4- Unipotent yada projenitör Kök Hücre : Tek tip kök hücre tipi oluşturabilen kök hücrelerdir Tek bir istikamette farklılaşabilen hücreler örnek olarak dimağdan elde edilen kök hücrenin sadece hudut hücresine dönüşmesi verilebilir
5- iPKH ya da dışarıdan uyarılmış pluripotent kök hücre: iPKH embriyonik kök hücrelerin neredeyse tüm özelliklerine sahiptirler lakin, embriyodan oluşturulmamışlardır. Bu nedenle iPKH ile ilgili etik meseleler yoktur. Dahası, iPKH hastanın kendi kök hücre olmayan hücresinden elde edilir, bu da, iPKH hastaya bağışıklık sistemi reddi olmaksızın verilebileceği manasına gelmektedir ki, bu durum kök hücre nakillerinde çok değerlidir.
Elde edildikleri kaynağa nazaran :
1-Embriyonik Kök Hücre: Sperm ve ovumun döllenmesini takiben oluşan "zigot" ta embriyonik kök hücreler gelişmektedir. 5. gün içerisinde yaklaşık 150 hücreli "blastosit" denen içi boş bir küre meydana gelmektedir. Blastosit küçük kum zerrecikleri üzere hücrelerden ibarettir ve iki tip hücre kapsamaktadır; trofoblast ve merkezde bulunan hücre kümesi. Merkezdeki hücre kümesi bir araya gelerek embriyonik kök hücreyi meydana getirirler. Embriyonik kök hücreler de tüm yetişkin hücre tiplerine dönüşebilirler. Gebeliğin birinci 8 haftasına kadar devirdeki kök hücreler bu isimle tanımlanmaktadır.
2- Fatal Kök Hücre; Potansiyel kök hücre kaynaklarından biri de erken fetal dokudur. Embriyo döllenmeyi takiben yaklaşık 7-8 haftalık iken "fetüs"adını alır.
3-Erişkin Kök Hücre : . Erişkin kök hücreler embriyo ve fetüsten alınan hücrelerden farklıdır ve doğumdan sonra insan ya da hayvanlarda gelişen dokularda bulunur. Erişkin tip kök hücreler bir çok dokuda bulunan hücrelerdir. Bunlar arasında kemik iliği, kan, kornea , retina, dimağ, çizgili kas, karaciğer,deri, gastrointestinal sistem ve pankreas sayılabilir. Bununla birlikte bu hücrelerin elde edildiği en mütenasip mahal birtakım kemiklerin merkezinde yerleşmiş olan kemik iliğidir. Kemik iliğinde; hematopoetik kök hücreler, endotelyal kök hücreler ve mezenkimal kök hücreleri de içeren farklı tipte kök hücreler konum almaktadır. Hematopoetik kök hücrelerin kanı; endotelyal kök hücrelerin damarsal sistemi(arterler ve venler) ve mezenkimal kök hücrelerin kemik, kıkırdak, kas, yağ ve fibroblastları oluşturduğu bilinmektedir.
Kemik iliği dışındaki erişkin kök hücre kaynakları
Göbek kordon kanı: Erişkin kök hücreler yeni tabiatın göbek kordonu üzere kaynaklardan da sağlanabilmektedir. Göbek kordonu dimağ ve kemik iliğindeki emsal erişkin dokulara kıyasla daha kolay ulaşılabilir ve çoğalma potansiyeli daha yüksek bir kök hücre kaynağıdır.
Bebek dişi: Göbek kordon kanından ya da bebek dişinin altındaki etsi yapıdan alınan kök hücreler erişkinlerden elde edilen hücrelerden daha genç kök hücrelerdir. Kültür ortamında birçok erişkin hücreden daha çokça çoğalma yeteneğine sahip olan bu hücreler farklı dokuları meydana getirme özelliğine sahiptirler. Farklı hücre tipleri oluşturmadaki potansiyelleri kapsamlı halde araştırılmaktadır.
Yağ hücreleri: Yağ dokularından liposuction ile elde edilen materyalden kök hücreler elde edilmektedir.
Tarihçe
Kemik iliği nakillerinin muvaffakiyet kazanmasıyla birlikte kök hücrelerinin nakli gündeme geldi ve birinci tatbikleri umut verici oldu. Birinci önceleri sırf kemik iliği onarımı için kullanılan kök hücreleri, az sayıda pratik olsa da, vücudun vesair organ ve dokuları için de kullanılmaya başlandı. Embriyolojik kökenli kök hücreleri ise sonra tanımlandı, fakat bu hücreler ile yapılan tatbikler, ahlaki boyutta karşılaşılan sıkıntılar tam olarak bir tahlile kavuşturulamadığı için, birçok devlette sonlandırıldı ya da yasaklandı. Hâlihazırda, yerkürede her yıl yaklaşık olarak 15 bin kök hücre nakli yapılmaktadır. Bunların çoğunluğu erişkin insan kaynaklı pratiklerdir.
Günümüzde Kök Hücre Bir Tedavi Metodu Olarak Kabul Edilmekte midir? Kök Hücreleri Hala Hangi Hastalıklarda Kullanılmaktadır?
Kök hücreleri yerkürede şimdi bir hastalık tedavi sistemi olarak kullanılmamaktadır. Muhabere araçlarında sıkça duyurulan kök hücre nakli pratikleri daha çok doku 'onarımı' hedefiyle yapılmaktadır. Örneğin; şeker illetinde pankreas dokusu çalışmıyor ve insülin üretemiyorsa pankreasın gayrikâfi de olsa insülin üretmesini kök hücre nakli ile sağlamak yahut dimağın, omuriliğin kimi hücreleri çalışmıyorsa kök hücre yardımıyla had hücrelerinin az çok yenilenmesini sağlamak üzere. Daha evvel anlatılan kemik iliğinin ehliyetsiz işlev gördüğü kan kanseri ve kimi anemi hastalılarında da emel kök hücreleri yardımıyla kemik iliğini onarmaktır, kan kanserini bu yol ile tedavi etmek değildir. Burada şu soru ortaya atılabilir: Anlatılan bu yol de bir tedavi hali değil midir? Teorik olarak bu sorunun karşılığı evettir, lakin günümüzde ilmî tıp disiplinleri kök hücrelerinin kullanıldığı hastalıklarda sağlanan bu standardize edilmemiş sağaltım formunu yerleşmiş bir prosedür olarak kabul etmemektedir.
Günümüzde kök hücreleri, en çokça olarak kan hastalıklarında kullanılmaktadır. Bunlardan en bilinenleri kan kanseri ve kalıtsal anemilerin yol açtığı kemik iliğinin çalışmadığı durumlardır. Bu marazların yol açtığı kemik iliği yıkımının onarılmasında, tekrar kan üretimi yapabilir hale gelmesinde kök hücre pratikleri ile epey yüksek nispette muvaffakiyet sağlanmaktadır. Ayrıyeten şeker illetinde pankreas için, böbrek yetmezliğinde, omurilik hasarlarında, dimağın Parkinson, Alzheimer üzere çeşitli dejeneratif (sinir hücresi yıkımıyla giden) hastalıklarında, inmelerde, gözün retina hastalıklarında, bağışıklık sistemi hastalıklarında, birtakım kalp ve damar yetmezliği hastalıklarında da hala hem deneysel hem de klinik olarak çalışmalar devam etmektedir. Birtakım umut verici gelişmelere karşın bu hastalıklarda şimdi kesin bir muvaffakiyet elde edilememiştir. Basında sık olarak taraf bulan, bir organın (örneğin mesane gibi) yahut dokunun (örneğin gözün ağ tabakası retina gibi) kök hücresi kullanılarak yine oluşturulması yahut işlevsel hale getirilmesi hâlihazırda laboratuar ortamında küçük deney hayvanları üzerinde gerçekleştirilmektedir, kişide pratiği yoktur. Memleketimizde çok yeni olarak, omurilik hasarı bulunan, tedavi için saptanmış tutarlı ölçütlere sahip kısıtlı sayıda felçli hastada kök hücresi nakli ile tedaviler uygulanmaya başlanmıştır. Bu çalışmaların sonuçları önümüzdeki yıllarda bildirilecektir. Son yıllarda yapılan araştırmalar kandan elde edilen kök hücrelerinin laboratuarda müsait koşullar altında yağ, kas, damar endoteli (iç çeperi), karaciğer, kıkırdak, kemik ve hudut hücrelerine dönüşebildiğini göstermiştir.
Devletimizde Kök Hücre Pratiklerinin Yasal Boyutu Nedir?
Devletimizde uzun yıllardır kök hücreleri ile hem klinik hem de araştırma seviyesinde pratikler yapılmakla birlikte bu hususta gerekli yasal düzenlemeler şimdi ortaya konulmamıştır. 2006 yılında Sıhhat Bakanlığı bünyesinde Kök Hücre Müracaat Şurası oluşturulmuştur. Ilmî gelişmelerin ve malumat birikiminin yeni takibinin gerçekleşmesi, kök hücrelerin araştırma ve pratiklerinde ulusal ve uluslar arası bir standardizasyon sağlanması maksadıyla Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) bünyesinde 2004 yılında Kök Hücre Çalışma Kümesi oluşturulmuştur.
Kordon Kanı Saklanmalı mıdır?
Kordon kanı kök hücre elde etmek için âlâ bir kaynaktır. Bebek doğarken alınan kan eksi 196°C'de çok uzun mühlet tasarrufa hazır olarak saklanabilir. Kordon kanından elde edilen kök hücreleri embriyolojik kök hücreleri kadar farklılaşma yeteneğine sahip değillerdir. Kemik iliği ya da kandan elde edilen kök hücresinden farklı olarak kordon kanı günümüzde sadece ilişkin olduğu kişi için kullanılmaktadır, gelgelelim teorik olarak doku uyuşması durumunda diğer şahıslar için de kullanılabilir. Kordon kanının bugün için tasarrufu çok sonludur. İstatistiklere nazaran her üç bin bireyden birisinin kendi kordon kanına gereksinimi vardır. Mevzunun eksperleri kordon kanının saklanmasını önermemektedirler. Memleketimizde hususî birtakım kurumlar kordon kanı bankası hizmeti vermektedir, lakin bu kurumlar şimdi resmiyet kazanmamıştır.
Embriyolojik (Ceninin Erken Evresi) Kök Hücre Pratiği Nedir?
Embriyolojik kök hücreleri, ceninin erken aşamasında döllenme gerçekleştikten kısa vade sonra elde edilen hücrelerdir. Bu hücreler, ama tüp bebek tatbikinde yapay döllenme ile oluşturulan embriyonlardan gereksinim ziyadesi olanlardan yahut istenmeyen gebelik sonrası yapılan düşük sonucunda elde edilebilirler. Embriyolojik kök hücreleri erişkinden elde edilen kök hücrelerine nazaran sınırsız sayıda farklılaşma potansiyeline sahiptir (totipotent), kısaca; bu tıp hücreler her türlü organdaki hasarı onarma yeteneğine sahipken erişkin tipi olanlar daha hudutlu farklılaşma gösterirler (pluripotent ve unipotent). Hala memleketimizde ve birçok memlekette embriyolojik kaynaklı kök hücre çalışmaları yasaklanmış durumdadır. İngiltere ve Belçika'da bu sınırlama yoktur, Almanya'da ise sınırlı kısıtlamalar getirilmiştir.
Kök Hücre Tedavisinin Bugün İçin Bilinen Yan Tesirleri Nelerdir?
Mahsusen ceninin birinci aşaması olan embriyondan elde edilen (embriyolojik) kök hücreler ile yapılan çalışmalarda yeni tümör ortaya çıkabildiği bildirilmiştir. Araştırmalarda kullanılan serum, kimyasal unsur ve besi alanları varlığında üretilen hücrelerin insan sıhhati için ne üzere potansiyel riskler taşıdığı bilinmemektedir. Otolog kök hücre nakillerinde %2, allojenik kök hücre nakillerinde ise %9 vefat riski vardır.
Estetik pratiklerde kök hücre tasarrufu var mıdır?
Günümüzde estetik pratikler içerisinde gerçek kök hücre pratiği yağ dokusundan elde edilerek yapılanıdır. Son çalışmalarda yağ dokusunun içinde kemik iliğinden 5 katı kadar çokça kök hücre bulunduğu saptanmıştır. Hastadan liposuction ile alınan yğ dokusu bir sistem yardımıyla laboratuvar ortamında içindeki genç kök hücreleri, yağ hücrelerinden ayrıştırılmaktadır. Bu 2.5-3 saat kadar süren bir süreçtir. Kök hücreleri ayrıştırdıktan sonra toplanıp az orantıda PRP ve yağ dokusu ile karıştırılmakta ve estetik olarak amaçlanan ortamlara enjekte edilmektedir. Yaşlanmanın estetik probemleri olan, deri yağ dokusu, kas dokusu ve kemik dokusundaki azalma bu pratik ile alanına konulmaktadır. Bu kök hücreler deride ve deri altında uygulandığı doku hücrelerini yapmakta ve onları canlandırmaktadır.
Bu gayeyle karın yada basen yerine küçük bir ortamda lokal anestezi altında 40-200 cc yağ dokusu alınacak halde liposuction yapılmaktadır. Daha sonra bunlar santrifüjden geçirilmekte. Yağ dokusundan kök hücreler ayrılmaktadır.
Daha sonra hastadan 50-100 cc kan alınarak trombosit ve büyümek faktöründen güçlü PRP elde edilmektedir. Sonra Kök hücreler ile PRP birlşetirilmekte böylelikle kök hücreler aktive edilmektedir. Bu aktivasyon % 50 civarında. Bu karışım IPL geçirilmekte ve aktivasyon % 90 lara kadar ulaşmaktadır. En son elde edilen aktive kök hücreler hastaya damardan, deriye uygulanabilmektedir.
Son devirlerin tanınan süreci olan PRP kök hücre pratiği değildir. PRP hastadan alınan kanın santrifüjde geçirilmesi ve trombosit ismini veridiğimiz doku onarım ve yenilenme hücrelerin ayrılarak hastaya geri pratiğidir.
Sertap Erener' e yapıla kendi derisinin alınması ve deriden fibroblastların çoğaltılarak geri deriye uygulanmasıdır. Kök hücre tedavisi değildir.
Son devirlerde estetik pratikler içerisinde vitamin aşısı, kan aşısı, PRP, Sertap Erener'in kök hücre pratiği, gençlik aşısı olarak tanınan olan pratiklerde yanlış kullanılan bir tarifi Kök Hücre Pratiklerini özetle anlatmaya çalıştık .Öncelikle yukarıda geçen hiç bir tatbik kök hücre pratiği değil bunun ile başlayalım.
Kök Hücresi nedir?
Kök hücreler işlevsel olarak farklılaşmamış, yani vücudun rastgele bir organ ya da dokusunda kişisel bir vazife yapabilmek için tam olarak olgunlaşmamış, karmaşık bir yapısı olan, sınırsız bölünebilme ve kendini yenileme yeteneğine sahip, insan vücudunda bütün dokuları ve organları oluşturan ana hücrelerdir. Kısa bir tanımla kök hücreleri, vücudun başlangıç yani öncü hücreleridir.
Bu hücreler bölündüğünde, kendilerini ya da sair doku hücre tiplerini üretebilirler. Örneğin, derideki kök hücreler daha ziyade deri kök hücresi yapabilir ya da deriye rengini veren melanin yapmak üzere kendi özgün işlevleri olan melanosit ismini verdiğimiz öteki deri hücrelerine farklılaşabilirler. Kök hücrelerin ayrışması ve spesifik bir hücreye dönüşmesi için bir ihtarın gelmesi gerekmetedir.
Kök hücreleri birebir devranda çok genç, süratli bölünen ve çok hareketlidirler. Örneğin deriye yerleştirildiklerinde adeta deriye kuvvet salgılamakta, daha süratli bölünerek deriyi gençleştirip harekete geçirmektedir.
Kök hücrelerin özelikleri nedir ?
1. Kendiliklerinden yada bir uyaranla tutarlı bir büyüme ortamına yerleşebilirler.
2. Çok süratli çoğalma yetenekleri vardır.
3. Öbür vücut doku hücrelere farklılaşıp bu hücrelerin devamını sağlayabilirler.
4. Kendilerini yeniledikleri için hücre topluluklarının devamlılığını sağlayabilirler.
5. Vücudun bir noktasındaki zedelenmeyi takiben bu dokuyu onarabilme ve onu işlevsel hale getirebilme potansiyeline sahiptirler.
Kök Hücrelerin sınıflandırması
Kök hücreleri farklılaşma yeteneklerine nazaran ya da elde edildikleri kaynağa nazaran şöyle sınıflandırılabilir.
Farklılaşma yeteneklerine nazaran;
1-Totipotent Kök Hücre: Sınırsız sayıda farklılaşma yeteneği ile her türlü vücut hücresine dönüşebilme yetenekleri vardır. Bu tıp hücreler lakin embriyolarda bulunurlar ve embriyonik ve plasantal hücrelere dönüşmektedir.
2-Pluripotent Kök Hücre: Sonlu sayıda farklılaşabilen, bununla birlikte organizmada birçok dokunun oluşması yahut onarımı yeteneğine sahip kök hücreleridir.
3-Multipotent Kök Hücre : Özellişmiş hücre gurupları oluşturabilen kök hücrelerdir.
4- Unipotent yada projenitör Kök Hücre : Tek tip kök hücre tipi oluşturabilen kök hücrelerdir Tek bir istikamette farklılaşabilen hücreler örnek olarak dimağdan elde edilen kök hücrenin sadece hudut hücresine dönüşmesi verilebilir
5- iPKH ya da dışarıdan uyarılmış pluripotent kök hücre: iPKH embriyonik kök hücrelerin neredeyse tüm özelliklerine sahiptirler lakin, embriyodan oluşturulmamışlardır. Bu nedenle iPKH ile ilgili etik meseleler yoktur. Dahası, iPKH hastanın kendi kök hücre olmayan hücresinden elde edilir, bu da, iPKH hastaya bağışıklık sistemi reddi olmaksızın verilebileceği manasına gelmektedir ki, bu durum kök hücre nakillerinde çok değerlidir.
Elde edildikleri kaynağa nazaran :
1-Embriyonik Kök Hücre: Sperm ve ovumun döllenmesini takiben oluşan "zigot" ta embriyonik kök hücreler gelişmektedir. 5. gün içerisinde yaklaşık 150 hücreli "blastosit" denen içi boş bir küre meydana gelmektedir. Blastosit küçük kum zerrecikleri üzere hücrelerden ibarettir ve iki tip hücre kapsamaktadır; trofoblast ve merkezde bulunan hücre kümesi. Merkezdeki hücre kümesi bir araya gelerek embriyonik kök hücreyi meydana getirirler. Embriyonik kök hücreler de tüm yetişkin hücre tiplerine dönüşebilirler. Gebeliğin birinci 8 haftasına kadar devirdeki kök hücreler bu isimle tanımlanmaktadır.
2- Fatal Kök Hücre; Potansiyel kök hücre kaynaklarından biri de erken fetal dokudur. Embriyo döllenmeyi takiben yaklaşık 7-8 haftalık iken "fetüs"adını alır.
3-Erişkin Kök Hücre : . Erişkin kök hücreler embriyo ve fetüsten alınan hücrelerden farklıdır ve doğumdan sonra insan ya da hayvanlarda gelişen dokularda bulunur. Erişkin tip kök hücreler bir çok dokuda bulunan hücrelerdir. Bunlar arasında kemik iliği, kan, kornea , retina, dimağ, çizgili kas, karaciğer,deri, gastrointestinal sistem ve pankreas sayılabilir. Bununla birlikte bu hücrelerin elde edildiği en mütenasip mahal birtakım kemiklerin merkezinde yerleşmiş olan kemik iliğidir. Kemik iliğinde; hematopoetik kök hücreler, endotelyal kök hücreler ve mezenkimal kök hücreleri de içeren farklı tipte kök hücreler konum almaktadır. Hematopoetik kök hücrelerin kanı; endotelyal kök hücrelerin damarsal sistemi(arterler ve venler) ve mezenkimal kök hücrelerin kemik, kıkırdak, kas, yağ ve fibroblastları oluşturduğu bilinmektedir.
Kemik iliği dışındaki erişkin kök hücre kaynakları
Göbek kordon kanı: Erişkin kök hücreler yeni tabiatın göbek kordonu üzere kaynaklardan da sağlanabilmektedir. Göbek kordonu dimağ ve kemik iliğindeki emsal erişkin dokulara kıyasla daha kolay ulaşılabilir ve çoğalma potansiyeli daha yüksek bir kök hücre kaynağıdır.
Bebek dişi: Göbek kordon kanından ya da bebek dişinin altındaki etsi yapıdan alınan kök hücreler erişkinlerden elde edilen hücrelerden daha genç kök hücrelerdir. Kültür ortamında birçok erişkin hücreden daha çokça çoğalma yeteneğine sahip olan bu hücreler farklı dokuları meydana getirme özelliğine sahiptirler. Farklı hücre tipleri oluşturmadaki potansiyelleri kapsamlı halde araştırılmaktadır.
Yağ hücreleri: Yağ dokularından liposuction ile elde edilen materyalden kök hücreler elde edilmektedir.
Tarihçe
Kemik iliği nakillerinin muvaffakiyet kazanmasıyla birlikte kök hücrelerinin nakli gündeme geldi ve birinci tatbikleri umut verici oldu. Birinci önceleri sırf kemik iliği onarımı için kullanılan kök hücreleri, az sayıda pratik olsa da, vücudun vesair organ ve dokuları için de kullanılmaya başlandı. Embriyolojik kökenli kök hücreleri ise sonra tanımlandı, fakat bu hücreler ile yapılan tatbikler, ahlaki boyutta karşılaşılan sıkıntılar tam olarak bir tahlile kavuşturulamadığı için, birçok devlette sonlandırıldı ya da yasaklandı. Hâlihazırda, yerkürede her yıl yaklaşık olarak 15 bin kök hücre nakli yapılmaktadır. Bunların çoğunluğu erişkin insan kaynaklı pratiklerdir.
Günümüzde Kök Hücre Bir Tedavi Metodu Olarak Kabul Edilmekte midir? Kök Hücreleri Hala Hangi Hastalıklarda Kullanılmaktadır?
Kök hücreleri yerkürede şimdi bir hastalık tedavi sistemi olarak kullanılmamaktadır. Muhabere araçlarında sıkça duyurulan kök hücre nakli pratikleri daha çok doku 'onarımı' hedefiyle yapılmaktadır. Örneğin; şeker illetinde pankreas dokusu çalışmıyor ve insülin üretemiyorsa pankreasın gayrikâfi de olsa insülin üretmesini kök hücre nakli ile sağlamak yahut dimağın, omuriliğin kimi hücreleri çalışmıyorsa kök hücre yardımıyla had hücrelerinin az çok yenilenmesini sağlamak üzere. Daha evvel anlatılan kemik iliğinin ehliyetsiz işlev gördüğü kan kanseri ve kimi anemi hastalılarında da emel kök hücreleri yardımıyla kemik iliğini onarmaktır, kan kanserini bu yol ile tedavi etmek değildir. Burada şu soru ortaya atılabilir: Anlatılan bu yol de bir tedavi hali değil midir? Teorik olarak bu sorunun karşılığı evettir, lakin günümüzde ilmî tıp disiplinleri kök hücrelerinin kullanıldığı hastalıklarda sağlanan bu standardize edilmemiş sağaltım formunu yerleşmiş bir prosedür olarak kabul etmemektedir.
Günümüzde kök hücreleri, en çokça olarak kan hastalıklarında kullanılmaktadır. Bunlardan en bilinenleri kan kanseri ve kalıtsal anemilerin yol açtığı kemik iliğinin çalışmadığı durumlardır. Bu marazların yol açtığı kemik iliği yıkımının onarılmasında, tekrar kan üretimi yapabilir hale gelmesinde kök hücre pratikleri ile epey yüksek nispette muvaffakiyet sağlanmaktadır. Ayrıyeten şeker illetinde pankreas için, böbrek yetmezliğinde, omurilik hasarlarında, dimağın Parkinson, Alzheimer üzere çeşitli dejeneratif (sinir hücresi yıkımıyla giden) hastalıklarında, inmelerde, gözün retina hastalıklarında, bağışıklık sistemi hastalıklarında, birtakım kalp ve damar yetmezliği hastalıklarında da hala hem deneysel hem de klinik olarak çalışmalar devam etmektedir. Birtakım umut verici gelişmelere karşın bu hastalıklarda şimdi kesin bir muvaffakiyet elde edilememiştir. Basında sık olarak taraf bulan, bir organın (örneğin mesane gibi) yahut dokunun (örneğin gözün ağ tabakası retina gibi) kök hücresi kullanılarak yine oluşturulması yahut işlevsel hale getirilmesi hâlihazırda laboratuar ortamında küçük deney hayvanları üzerinde gerçekleştirilmektedir, kişide pratiği yoktur. Memleketimizde çok yeni olarak, omurilik hasarı bulunan, tedavi için saptanmış tutarlı ölçütlere sahip kısıtlı sayıda felçli hastada kök hücresi nakli ile tedaviler uygulanmaya başlanmıştır. Bu çalışmaların sonuçları önümüzdeki yıllarda bildirilecektir. Son yıllarda yapılan araştırmalar kandan elde edilen kök hücrelerinin laboratuarda müsait koşullar altında yağ, kas, damar endoteli (iç çeperi), karaciğer, kıkırdak, kemik ve hudut hücrelerine dönüşebildiğini göstermiştir.
Devletimizde Kök Hücre Pratiklerinin Yasal Boyutu Nedir?
Devletimizde uzun yıllardır kök hücreleri ile hem klinik hem de araştırma seviyesinde pratikler yapılmakla birlikte bu hususta gerekli yasal düzenlemeler şimdi ortaya konulmamıştır. 2006 yılında Sıhhat Bakanlığı bünyesinde Kök Hücre Müracaat Şurası oluşturulmuştur. Ilmî gelişmelerin ve malumat birikiminin yeni takibinin gerçekleşmesi, kök hücrelerin araştırma ve pratiklerinde ulusal ve uluslar arası bir standardizasyon sağlanması maksadıyla Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) bünyesinde 2004 yılında Kök Hücre Çalışma Kümesi oluşturulmuştur.
Kordon Kanı Saklanmalı mıdır?
Kordon kanı kök hücre elde etmek için âlâ bir kaynaktır. Bebek doğarken alınan kan eksi 196°C'de çok uzun mühlet tasarrufa hazır olarak saklanabilir. Kordon kanından elde edilen kök hücreleri embriyolojik kök hücreleri kadar farklılaşma yeteneğine sahip değillerdir. Kemik iliği ya da kandan elde edilen kök hücresinden farklı olarak kordon kanı günümüzde sadece ilişkin olduğu kişi için kullanılmaktadır, gelgelelim teorik olarak doku uyuşması durumunda diğer şahıslar için de kullanılabilir. Kordon kanının bugün için tasarrufu çok sonludur. İstatistiklere nazaran her üç bin bireyden birisinin kendi kordon kanına gereksinimi vardır. Mevzunun eksperleri kordon kanının saklanmasını önermemektedirler. Memleketimizde hususî birtakım kurumlar kordon kanı bankası hizmeti vermektedir, lakin bu kurumlar şimdi resmiyet kazanmamıştır.
Embriyolojik (Ceninin Erken Evresi) Kök Hücre Pratiği Nedir?
Embriyolojik kök hücreleri, ceninin erken aşamasında döllenme gerçekleştikten kısa vade sonra elde edilen hücrelerdir. Bu hücreler, ama tüp bebek tatbikinde yapay döllenme ile oluşturulan embriyonlardan gereksinim ziyadesi olanlardan yahut istenmeyen gebelik sonrası yapılan düşük sonucunda elde edilebilirler. Embriyolojik kök hücreleri erişkinden elde edilen kök hücrelerine nazaran sınırsız sayıda farklılaşma potansiyeline sahiptir (totipotent), kısaca; bu tıp hücreler her türlü organdaki hasarı onarma yeteneğine sahipken erişkin tipi olanlar daha hudutlu farklılaşma gösterirler (pluripotent ve unipotent). Hala memleketimizde ve birçok memlekette embriyolojik kaynaklı kök hücre çalışmaları yasaklanmış durumdadır. İngiltere ve Belçika'da bu sınırlama yoktur, Almanya'da ise sınırlı kısıtlamalar getirilmiştir.
Kök Hücre Tedavisinin Bugün İçin Bilinen Yan Tesirleri Nelerdir?
Mahsusen ceninin birinci aşaması olan embriyondan elde edilen (embriyolojik) kök hücreler ile yapılan çalışmalarda yeni tümör ortaya çıkabildiği bildirilmiştir. Araştırmalarda kullanılan serum, kimyasal unsur ve besi alanları varlığında üretilen hücrelerin insan sıhhati için ne üzere potansiyel riskler taşıdığı bilinmemektedir. Otolog kök hücre nakillerinde %2, allojenik kök hücre nakillerinde ise %9 vefat riski vardır.
Estetik pratiklerde kök hücre tasarrufu var mıdır?
Günümüzde estetik pratikler içerisinde gerçek kök hücre pratiği yağ dokusundan elde edilerek yapılanıdır. Son çalışmalarda yağ dokusunun içinde kemik iliğinden 5 katı kadar çokça kök hücre bulunduğu saptanmıştır. Hastadan liposuction ile alınan yğ dokusu bir sistem yardımıyla laboratuvar ortamında içindeki genç kök hücreleri, yağ hücrelerinden ayrıştırılmaktadır. Bu 2.5-3 saat kadar süren bir süreçtir. Kök hücreleri ayrıştırdıktan sonra toplanıp az orantıda PRP ve yağ dokusu ile karıştırılmakta ve estetik olarak amaçlanan ortamlara enjekte edilmektedir. Yaşlanmanın estetik probemleri olan, deri yağ dokusu, kas dokusu ve kemik dokusundaki azalma bu pratik ile alanına konulmaktadır. Bu kök hücreler deride ve deri altında uygulandığı doku hücrelerini yapmakta ve onları canlandırmaktadır.
Bu gayeyle karın yada basen yerine küçük bir ortamda lokal anestezi altında 40-200 cc yağ dokusu alınacak halde liposuction yapılmaktadır. Daha sonra bunlar santrifüjden geçirilmekte. Yağ dokusundan kök hücreler ayrılmaktadır.
Daha sonra hastadan 50-100 cc kan alınarak trombosit ve büyümek faktöründen güçlü PRP elde edilmektedir. Sonra Kök hücreler ile PRP birlşetirilmekte böylelikle kök hücreler aktive edilmektedir. Bu aktivasyon % 50 civarında. Bu karışım IPL geçirilmekte ve aktivasyon % 90 lara kadar ulaşmaktadır. En son elde edilen aktive kök hücreler hastaya damardan, deriye uygulanabilmektedir.
Son devirlerin tanınan süreci olan PRP kök hücre pratiği değildir. PRP hastadan alınan kanın santrifüjde geçirilmesi ve trombosit ismini veridiğimiz doku onarım ve yenilenme hücrelerin ayrılarak hastaya geri pratiğidir.
Sertap Erener' e yapıla kendi derisinin alınması ve deriden fibroblastların çoğaltılarak geri deriye uygulanmasıdır. Kök hücre tedavisi değildir.
