Koronanın iki yüzü: İşte kazananlar ve kaybedenler

Ülke iktisadı Covid-19 salgınının yarattığı tahribatla bir arada sert bir türbülansa girdi. Bilhassa nisan, mayıs ve haziran aylarından oluşan ikinci çeyrekte ekonomik daralmanın rekor kırması bekleniyor.

Buna karşılık Borsa İstanbul 100 (BİST100) endeksi mart ayından bu yana yükselmeye devam ediyor. Ülkedeki birinci koronavirüs olayının duyurulduğu 11 Mart’ı izleyen 1 haftada sert paha kayıplarıyla 110 bin düzeyinden 82 bin düzeyine kadar gerileyen BİST100, o günden bugüne yükselmeye devam ediyor. Borsa son olarak dün Covid-19 periyodu boyunca verdiği kayıpları telafi ederek 110 bin düzeyine yeniden yükseldi. Mart ayında borsaya yatırım yapanlar paralarını yaklaşık yüzde 35 oranında artırmış oldu.



Madalyonun bu tarafında hali hazırda servet sahibi olduğu için salgın “fırsatından” istifade edenler bulunuyor. Lakin öteki tarafta işsizlik ve borç sarmalında hayatta kalmak için daima gayret etmek isteyen milyonlar bulunuyor. Borsanın yüzde 35 pahalandığı birebir periyotta milyonlar işsiz kaldı, kirasını ve faturalarını ödemek için dahi muhtaçlık kredisi kullandı.

YAŞAMAK İÇİN ÇALIŞMAK ZORUNDA OLANLAR %99

Salgın periyodunda fiyatlı kesitler daha görünür oldu, onlar emekleriyle gündelik hayatın devamını sağladılar. Lakin kaybedenler de onlar oldu

?Çalışanlar…

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran şubat ayı itibariyle 26 milyon 753 bin kişi istihdam ediliyor. Bu şahısların yüzde 70’i yani 18 milyon 783 bini gelirini bir patronun nam ve hesabına çalışarak fiyat cinsinden elde ediyor. Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) ve Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) bilgilerine nazaran ise fiyat gelirlerinin yaklaşık yarısı minimum fiyat civarında gelir elde ediyor. Öbür bir deyişle ülkede yaklaşık 9 milyon kişi ay boyunca en az 160 saat çalışıyor ve eline taban fiyat geçiyor. Buna karşılık nisan ayı açlık hududu 2 bin 438 lira…

?İşsizler…

Birebir TÜİK bilgilerine nazaran şubat ayı itibariyle 4 milyon 228 bin kişi son 4 hafta içinde bir iş başvurusu yaptı lakin şimdi iş bulamadı. TÜİK yalnızca bu şahısları işsiz kabul ediyor. İş arayanların 3 milyon 569 bini daha evvel de fiyatlı bir işte çalışıyordu. 222 bini daha evvel hiç çalışmamıştı. 191 bin kişi ise en az 8 yıl evvel bir işte çalışmış ve geçim problemiyle alana tekrar inerek iş aramaya başlamıştı. Öbür bir deyişle işsizlik sorunu patrondan çok fiyatlı çalışanların direkt ilgilendiren bir sorun. İstihdamın yüzde 70’i fiyatlı çalışanlardan oluşurken, işsizlerin yüzde 90’ını fiyatlı bölümler oluşturuyor.

?Ümitsizler…



İşsizlerin yüzde 25’i yani 1 milyon 70 bini 1 yıldan uzun müddettir iş arıyor lakin bulamıyor. Bu güçlü sürecin devam etmesi halinde kişi iş aramaktan vazgeçiyor ve resmi işsiz verisinde yer almıyor. Lakin TÜİK’in “neden iş aramıyorsunuz?” sorusunu “iş bulabileceğimi düşünmüyorum” halinde cevaplıyorlar. İşte bu bireylerin sayısı 2019’un Şubat ayında 621 bin iken, bu yılın tıpkı ayında 1 milyon 107 bine ulaşmış durumda. Bilgi tarihi boyunca ümitsizlerin 1 milyonu geçtiği birinci ay 2020 yılı şubat ayı oldu.

?Borçlular...

AKP periyodu Türkiyesi’nin evvelki periyotlardan ekonomik manada en kıymetli farkı tüketici borçluluğunda yatıyor. Mesken almak için geçmişte emekli ikramiyeleri, eş dost borçları yahut koopreatifler yaygın yöntemken, AKP devrine uzun vadeli konut kredileri damga vurdu. İşini kaybeden milyonlar bilhassa uzun vadeli borçlarını nasıl ödeyeceğini düşünüyor. BDDK bilgilerine nazaran 2005 Nisan’da 2 milyar 727 milyon dolar konut kredisi borcu, 2020 Nisan’da 30 milyar 346 milyon dolara yükselmiş durumda. Tıpkı devirde muhtaçlık kredisi borcu ise 4 milyar 678 milyon dolardan 44 milyar 515 milyon dolara yükseldi.

YAŞAMAK İÇİN ÇALIŞMAK ZORUNDA OLMAYANLAR %1

Borsa yatırımcıları içindeki en büyük yüzde 1’lik azınlık, pay senetlerinin yüzde 75’ine sahip. Banka mevduatlarının yüzde 55,6’sını ise binde 2’lik azınlık denetim ediyor

?Borsacılar…

2019 Nisan’da Borsa İstanbul’daki (BİST) yerli yatırımcı sayısı 1 milyon 166 binken bu sayı 2020 Nisan’da 1 milyon 506 bine yükseldi. Böylelikle geçen yıl yatırımcı olmayan 340 bin kişi borsaya girdi.



Borsadakilerin ne kadarı literatürde “büyük balık” yahut “balina” olarak isimlendirilen büyük yatırımcı?

BİST bilgilerine nazaran 1 milyon TL ve üzeri pay senedi sahibi (büyük balık-balina) kişi sayısı geçen yılın nisan ayında 6 bin 682’ydi. Bu nisanda bu sayı 13 bin 754’e yükselmiş durumda. Büyük balık sayısındaki artış yüzde 105. Bu artışa karşılık borsadaki yatırımcıların hala yalnızca binde 9’u büyük balık durumunda. Her bin yatırımcının 991’i ise küçük tasarruf sahibi pozisyonundaki küçük balıklar yahut öbür bir tabirle hamsiler.

Büyük balıkların toplam pay senedi pazarındaki hisseye karşılık, küçük balıkların hissesi ne kadar?

Yerli yatırımcıların borsadaki toplam varlığı 239 milyar 679 milyon TL. Bunun 180 milyar 799 milyonu yani yüzde 75’i büyük balıklara ilişkin. Öbür bir sözle 1 milyon TL ve üzerinde pay senedi bulunanlar toplam hesapların binde 9’unu oluştururken, bu binde 9, pay senetlerinin yüzde 75’ine sahip. Geri kalan yüzde 99,1 ise borsanın yüzde 25’lik hacmini oluşturuyor.

?Mevduatçılar…

Halkın geniş kesitleri küçük tasarruflarını enflasyona ezdirmemek için dolar, avro yahut altın alıyor. Fakat bu şahısların sayısı milyonları bulsa da piyasa hacminin küçük bir kısmını oluşturuyor.

Zira servet dağılımındaki uçurum banka mevduatlarında da kendisini gösteriyor. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) bilgilerine nazaran yurtiçinde yerleşik olan bireylerin toplam 110 milyon 927 bin banka hesabı bulunuyor. Datalara nazaran içinde 1 milyon TL ve üzerinde bakiye bulunan hesapların sayısı 239 bin 502. Yani banka hesapların yalnızca binde 2’si büyük balıklara ilişkin.

BİNDE 2’LİK AZINLIK TOPLAM MEVDUATLARIN NE KADARININ SAHİBİ?



BDDK nisan ayı datalarına nazaran yurtiçinde yerleşiklerin bankalarda toplam 2 milyar 789 milyon 703 bin lirası bulunuyor. Bu paranın 1 milyar 551 milyon 42 bin lirası ise milyoner hesapların elinde. Diğer bir deyişle toplam hesap sayısının binde 2’sini elinde bulunduran azınlık hesapların içindeki bakiyenin yüzde 55,6’sını denetim ediyor.

MİLYONER SAYISI NASIL DEĞİŞTİ?

Mevduatların yaklaşık yarısı yabancı para yahut altın biçiminde tutuluyor. Böylelikle dolar, avro yahut altın pahasında artış yaşandığında hesapların lira cinsinden büyüklüğü de artıyor. Türk Lirası cinsinden mevduat sahipleri ise liradaki ortalama yüzde 7’lik faiz yahut iştirak hissesinden nemalanıyor. Döviz ve altın kıymetindeki artışlar kriz periyotlarında milyonerlerin sayısında sert artışlar meydana getiriyor. Ocak ayında milyoner hesapların sayısı 203 bin 479 iken, bu sayısı nisan ayına gelindiğinde 239 bin 502’ye yükseldi. Öte yandan BDDK 1 milyon TL üzerine ayrıyeten bir kategori oluşturmadığı için on milyoner, yüz milyoner yahut milyarder hesapların sayısı bilinmiyor.

Ozan Gündoğdu/Birgün