Koronavirüs ve ekonomi: 2020 büyümesi ne olur?

COVID-19 krizinde birinci dalga geride kalırken, tufan sonrası ekonomik hasarın boyutları tespit edilmeye çalışılıyor. 2020'ye dair ekonomik büyüme kestirimi yapmaya çalışan analistlerin değerlendirmesi gereken iki değerli boyut var.

Birincisi yılın birinci yarısında gerek karantina uygulamaları gerekse istekli izolasyon önlemleri ile yaşanan daralmanın ne kadar derin olduğu ile ilgili.

İkincisi ise yılın geri kalanında ikinci bir dalganın gelip gelmeyeceği ile ilgili.

Haziran ayında memleketler arası kuruluşlar art geriye büyüme kestirimlerini yayınladılar. Bu kestirimler yılın birinci yarısında yaşanan ekonomik hasarın sanılandan daha derin olduğuna işaret ediyor.

İkinci bir dalga gelmeyip iktisadın baz tesiri ile süratle toparlanmaya başladığı bir senaryoda 2020 yılında küresel olarak yüzde 5 civarında bir daralma bekleniyor.



Bu sayı bize COVID-19 ile savrulduğumuz uçurumun ne kadar derin olduğunu gösteriyor. Çünkü yılın ikinci yarısında tabandan tekrar tırmanmaya başlasak da yamacın başına gelemeyeceğiz. Şayet ikinci bir dalga gelirse bu sefer çok daha derinlere savrulmamız muhtemel.

İkinci bir dalga durumunda tablo çok daha karamsar bir hal alıyor. Çünkü ikinci dalganın yaratacağı hasarın birinciden daha büyük ve daha kalıcı olması bekleniyor.

OECD varsayımları tek bir dalga durumunda yüzde 4,6 daralması beklenen küresel iktisadın ikinci bir dalga durumunda yüzde 11'e kadar küçülebileceğine işaret ediyor.

İkinci dalganın yaratacağı hasar temel olarak ekonomik daralmanın müddetinin uzaması ve üretim kapasitesine verebileceği kalıcı ziyanla ilgili.

Zira bir taraftan firmaların uzun mühlet faaliyetlerini kısmaları iflasları ve problemli kredileri artırırken, öteki taraftan şahısların işgücünden uzun müddet başka kalmaları beşeri sermayenin yıpranmasına sebep oluyor.

Bu durumda hem "V" harfinin taban noktası daha derine iniyor hem de ikinci bacak yataylaşarak toparlanma için gereken müddet uzuyor.

Aşı çıkmadan ikinci bir dalganın engellenebilmesi çok kolay değil. Lakin yılın birinci yarısında virüsle yaşama konusunda elde ettiğimiz deneyimler ikinci dalgayı büsbütün önleyemese de dalga uzunluğunu küçültebilir.

Sene başında birinci kez karşılaştığımız maske, siperlik, dezenfektan kullanımı ve toplumsal uzaklık üzere hayatımıza yeni giren kavramlar artık günlük rutinimizin bir modülü oldu. Rehavete kapılmadan ve virüsün hala ortamızda olduğunu unutmadan bu kuralları takip etmemiz hem sıhhatimiz hem de ekonomik hasarın sınırlanması açısından kritik değer taşıyor.

Türkiye için durum

Milletlerarası kuruluşların varsayımlarına baktığımızda, tek dalga olması durumunda Türkiye için yüzde 3,8 ile 5 ortasında bir daralma beklenirken ikinci bir dalga durumunda maliyet yüzde 11'e çıkıyor.



Milletlerarası kuruluşların varsayımları bizim yaptığımız araştırma sonuçları ile dengeli. Elde ettiğimiz bulgular, hiçbir destekleyici siyaset olmadığı durumda COVID-19 krizinin maliyetinin yüzde 5,8 ile yüzde 11 ortasında olduğuna işaret ediyor.

Bu geniş aralığın sebebi salgının yayılma suratı ile ilgili. Şayet yayılma suratı aktif bir biçimde denetim altına alınabilirse o vakit iktisat daha süratli normalleştiğinden ekonomik maliyet de azalıyor. Yani ikinci bir dalga gelmezse ve olay sayıları düşmeye devam ederse maliyet alt sona yaklaşıyor.

Üstte hesaplanan maliyeti krizin ham maliyeti olarak düşünürsek, sözkonusu maliyet uygulanan para ve maliye siyasetlerinin aktifliği ölçüsünde azalacaktır.

Son açıklanan sayılarla 280 milyar TL'ye ulaşan ekonomik dayanak paketi GSYH'nın yaklaşık yüzde 5'ine denk geliyor.


Fakat paketin esasen kredi genişlemesi üzerine kurgulanmış olması ve direkt transfer ödemelerinin paket içindeki tartısının yüzde 5 ile hudutlu kalması büyüme üzerindeki aktifliğini sınırlayabilir.



Bilhassa Türkiye üzere kayıt dışı iktisadın tartısının yüksek olduğu bir ülkede talebin canlanması ve krizin yoksullaştırıcı tesirinin azaltılmasında direkt kaynak transferleri daha tesirli olacaktır.

Ek olarak, düşük faizler ve faal rasyosu uygulaması ile çok süratli büyüyen kredi genişlemesi, ileriye yönelik riskleri artırarak yatırım iştahını törpüleyebilir. Bu da uzun vadeli üretim kapasitesini olumsuz etkileyebilir.

Kredi derecelendirme kuruluşu S&P'nin Türkiye'deki sıkıntılı kredilerin önümüzdeki seneye kadar yüzde 20'li düzeylere varabileceği kaygısını bu açıdan kıymetlendirmek lazım.

BBCTürkçe