Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat

5271 Sayılı Suç Oluşturan Muhakemesi Kanunu

Tazminat istemi
Madde 141 (1) Suç soruşturması ya da kovuşturması sırasında;
a) Kanunlarda kayıtlı şartlar dışarıda yakalanan, tutuklanan ya da tutukluluğunun devamına karar verilen,
b) Kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan,
c) Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
d) Kanuna uygun bir şekilde tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu vakit içinde hakkında hüküm verilmeyen,
e) Kanuna uygun bir şekilde yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
f) Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden pozitif olan veya işlediği kabahat için kanunda öngörülen cezanın yalnızca para cezası olması nedeniyle gerekli olarak bu cezayla cezalandırılan,
g) Yakalama ya da tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen mümkün bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan,
h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
i) Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen,
j) Eşyasına veya öteki malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan ya da korunması için gerekli tedbirler alınmayan veya eşyası veya diğer malvarlığı değerleri maksat dışı kullanılan ya da vaktinde geri verilmeyen,
Kişiler, maddî ve manevî her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler
(2) Birinci fıkranın (e) ve (f) bentlerinde belirli kararları veren merciler, ilgiliye tazminat hakları bulunduğunu bildirirler ve bu husus bahşedilen karara geçirilir

Tazminat isteminin koşulları
Madde 142 (1) Karar ya da hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her hâlde karar ya da hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir sene içinde tazminat isteminde bulunulabilir
(2) İstem, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır suç oluşturan mahkemesinde ve eğer o yer ağır canice mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır suç oluşturan dairesi yoksa, en yakın yer ağır ceza mahkemesinde karara bağlanır
(3) Tazminat isteminde bulunan kişinin dilekçesine, açık kimlik ve adresini, zarara uğradığı işlemin ve zararın özellik ve niceliğini kaydetmesi ve bunların belgelerini eklemesi gereklidir
(4) Dilekçesindeki data ve belgelerin yetersizliği durumunda duruşma, eksikliğin bir ay içinde giderilmesini, aksi hâlde istemin reddedileceğini ilgiliye duyurur Süresinde eksiği tamamlanmayan uygulama, mahkemece, itiraz yolu açık almak üzere reddolunur
(5) Duruşma, dosyayı inceledikten daha sonra yeterliliğini belirlediği başvuru formu ve eki belgelerin bir örneğini Devlet Hazinesinin kendi hak çevresindeki temsilcisine tebliğ ederek, varsa açıklama ve itirazlarını onbeş gün içinde yazılı olarak bildirmesini ister
(6) İstemin ve ispat belgelerinin değerlendirilmesinde ve tazminat hukukunun genel prensiplerine tarafından verilecek tazminat miktarının saptanmasında duruşma zorunlu gördüğü her türlü araştırmayı yapmaya ya da hâkimlerinden birine yaptırmaya yetkilidir
(7) (Değişik: 2552005 535320 md) Mahkeme, kararını duruşmalı olarak verir İstemde bulunan ile Hazine temsilcisi, açıklamalı çağrı kâğıdı tebliğine rağmen gelmezlerse, yokluklarında karar verilebilir
(8) Karara karşısında, istemde bulunan, Cumhuriyet savcısı ya da Define temsilcisi, istinaf yoluna başvurabilir; inceleme ilk önce ve ivedilikle yapılır

Tazminatın geri alınması
Madde 143 (1) Kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararı daha sonra kaldırılarak, hakkında ulus davası açılan ve mahkûm edilenlerle, yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp mahkûm edilenlere ödenmiş tazminatların mahkûmiyet süresine ilişkin kısmı, Cumhuriyet savcısının yazılı istemi ile aynı mahkemeden alınacak kararla millet alacaklarının tahsiline ilişkin yönetmelik hükümleri uygulanarak geri alınır Bu karara itiraz edilebilir
(2) (Öbür: 2552005 535321 md) Devlet, ödediği tazminattan dolayı, koruma tedbiriyle ilgili olarak görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle görevini kötüye kullanan millet görevlilerine rücu eder
(3) Iftira konusunu oluşturan suç veya yalan tanıklık nedeniyle gözaltına gücenme ve tutuklama halinde; Devlet, kötüleme eden veya yalan tanıklıkta yer alan kişiye de rücu eder

Tazminat isteyemeyecek kişiler
Madde 144 (1) Kanuna uygun şekilde yakalanan veya tutuklanan kişilerden aşağı belirtilenler tazminat isteyemezler:
a) Gözaltı ve tutukluluk süresi başka bir hükümlülüğünden indirilenler
b) Tazminata hak kazanmadığı hâlde, sonradan yürürlüğe giren ve lehte düzenlemeler getiren kanun gereği, durumları tazminat istemeye uygun hâle dönüşenler
c) Genel veya özel af, şikâyetten cayma, anlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına ya da davanın düşmesine karar bahşedilen ya da ulus davası geçici olarak durdurulan ya da ulus davası ertelenen ya da düşürülenler
d) Hata yeteneğinin bulunmaması sebebiyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler
e) Adlî makamlar huzurunda gerçek dışı beyanla suç işlediğini ya da suça katıldığını bildirerek gözaltına alınmasına veya tutuklanmasına niçin olanlar
* * *

Bir suça ilişkin soruşturma kovuşturma sırasında yukarıda belirli koruma tedbirlerine hükmedilebilmektedir Bu koruma tedbirlerinin uygulanması defalarca kişilerin mağduriyeti ile sonuçlanır Yasa koyucu bu mağduriyetin açıklanmış boyutlara ulaşması durumunda tazminat verilmesi gerektiğini hükme bağlamıştır 1411 maddesinde hangi durumlarda kişiye tazminat verilmesi gerektiği sayılmıştır Bu düzenleme ile bundan böyle 466 sayılı kanunda zımnen yürürlükte kalmıştır Esasen CMK nun yürürlüğüne ilişkin kanunda bu yönde hüküm konulması beklenmektedir

1411 maddesinde tazminatı gerektiren haller şu şekilde sayılmıştır;

a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışarıda yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar bahşedilen,

b) Kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan,

c) Kanunî hakları hatırlatılmadan ya da hatırlatılan haklarından yararlandırılma ricası yerine getirilmeden tutuklanan,

d) Kanuna uygun bir şekilde tutuklandığı hâlde akla yatkın sürede suçlama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu vakit içinde hakkında hüküm verilmeyen,

e) Kanuna uygun bir şekilde yakalandıktan ya da tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,

f) Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden artı olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın yalnızca para cezası olması sebebiyle gerekli olarak bu cezayla cezalandırılan,

g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemencecik makul bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan,

h) Yakalanmaları ya da tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,

i) Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen,

j) Eşyasına ya da öteki malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulan ya da korunması için zorunlu tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri maksat dışı kullanılan ya da zamanında geri verilmeyen,

Kişiler, maddî ve manevî her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler

Buradaki kayda değer husus maddenin 2 fıkrasında yer almıştır Buna tarafından; tazminatı gerektiren hallerden (e) ve (f) bendinde farzedilen hallerin varlığı halinde kararı veren mahkeme kişiye tazminat hakkının olduğunu bildirir ve bu bildirimi yaptığını kararına yazar

Yasanın 142, 143 ve 144 maddeleri tazminat istemenin koşulları, tazminata ilişkin yöntem kuralları, tazminatın geri alınmasının koşulları ve tazminat isteyemeyecek kişilere ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir

ÖLÇÜSÜZ ARAMADAN KAYNAKLANAN TAZMİNAT

Tazminat istemi,soruşturma ya da kovuşturma sırasındaki hileli işlemlerle ilgilidir Aramanın ölçüsüz şekilde gerçekleştirilmesi de tazminat istemine konu olabilir

5271 Sayılı CMKnunda, haksız yakalama ve tutuklama halleri dışarıda, aramaya ilişkin olarak da tazminat hakkı kabul edilmiştir Daha önce tazminat hakkı yalnızca hileli tutuklama ve yakalama ile sınırlı tutulmuştu Bu gibi hukuka tutarsız uygulamaların varlığı halinde genel kurallara kadar hizmet kusuruna dayalı olarak bütün hak davası açılması muhtemel iken yasal başıboşluk sebebiyledir ki adeta hiç denenmemiştir Yönetimle Ilgili eylem ve operasyon olarak düşünülmesi muhtemel olmayan suç oluşturan yargılaması sebebiyle idarenin tazminat sorumluluğu söz konusu değildir Ancak, emin hüküm teşkil etmeyen adli kolluk işlemleri bakımından devletin sorumsuzluğunu gerektirecek bir sebep yoktur

Bu yasal tembellik CMKnun da Koruma Tedbirleri Sebebiyle Tazminat kurumu ile doldurulmaya çalışılmıştır CMKnun md1411i bendine tarafından, kabahat soruşturması ya da kovuşturması sırasında hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen kişiler, maddî ve manevî her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler Her ne değin yasada sadece arama kararı zikredilmiş ise de ,CSavcısı ve kolluk amirlerinin yazılı emirleri ile yapılan aramalar bakımından da tazminat istenmesi mümkündür

CMKnun 1421 maddesi uyarınca, karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her hâlde karar ya da hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir sene içinde tazminat isteminde bulunulabilir

Tazminat istemi, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır canice mahkemesinde ve eğer o yer ağır canice mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır ceza dairesi yahut, en yakın yer ağır cinayet mahkemesinde karara bağlanır(CMK 1422 md)

Devletin, koruma tedbiriyle ilgili olarak ödediği tazminattan nedeniyle görevini kötüye kullanan kamu görevlilerine rücu edeceği de CMK ’nun1432 maddesinde düzenlenmiştir Madde gerekçesinde açıklık olmamakla birlikte,bu konuda ulus görevlisinin görevi kötüye kullanma suçundan dolayı mahkumiyeti durumunda rücu olası olabilmelidir *