Kreatinin nedir, ne değildir?

Bir çok hasta böbrek marazı ile tesadüfen yaptırdığı bir kan tahlilinde kreatinin pahasının yüksek çıkması sonucu tanışır ve morali bozulur. Kreatinin yüksekliği sık olan bir sorundur (ülkemizde 6-7 erişkinin birinde böbrek meselesi, yaklaşık 20 yetişkinin birinde de kreatinin yüksekliği vardır) ve hastaların birçok farkında bile değildir. Bu nedenle farkına vardığınız için sevinmeniz bile mümkündür zira artık böbreklerinize daha çokça dikkat ederek onları koruyabilirsiniz. Bu sahifede kreatinin hakkında hastaların ve hasta yakınlarının en çok sorduğu, en çok merak ettiklerini bulacaksınız.

Kreatinin nedir?

Kreatinin kas hücrelerinde oluşan, böbrek aracılığı ile vücuttan atılan, böbreğin hizmetini güzel yapıp yapmadığını gösteren ve ölçümü kolay bir unsurdur.

Üre nedir?

Ömür için vücudumuzda çok sayıda biyokimyasal hikaye olur. Örneğin proteinler birçok hikayeye katılır ve ahir parçalanır. Parçalanan proteinler üre haline gelir ve vücuttan atılır.

Böbrek yetmezliğinde üre ve kreatinin neden yükselir?

Üre ve kreatinin böbrekten süzülerek atılır. Böbrek yetmezliğinde böbreğin süzme vazifesi azaldığı için üre ve kreatinin birikmeye başlar. Kanda üre yahut kreatinin ölçülerek böbrek yetmezliği olup olmadığı ve varsa böbrek yetmezliğinin aşaması saptanır.

Kanda üre ve kreatinin yükselmesinin hepsi böbrek yetmezliğine mi bağlıdır?

Münhasıran hafif yükselmelerde gayrı nedenlerle (örneğin protein yahut kaslarla ilgili sorunlar) de yükselebilir fakat bu nedenlerden burada bahsedilemeyecektir. Üre ve kreatinin yüksekliğinin böbreğe mi böbrek dışı bir nedene mi bağlı olduğunu size gelgelelim bir böbrek marazları (nefroloji) kompetanı söyleyebilir.

Kaslarda ne cins sorun olabilir?

Ağır spor yapanlarda kas kitlesi artmış olduğu için kanda kreatinin yükselebilir. Öte yandan, kas kitlesi çok azalmış kimselerde kanda kreatinin alışılagelmiş hudutlarda olmasına karşın böbrek marazı olabilir.

Üre mi değerli kreatinin mi?

İkisi de kıymetlidir. Böbrek yetmezliği deyince daha çok üre anlaşılması alışkanlık olmuştur. Eski devirlerde kanda üre seviyesine bakmak kreatinin seviyesine bakmaktan daha kolay olduğu için üre bakılırdı. Otomatik makinelerle artık kreatinin bakabilmek çok kolaylaşmıştır. Üre, kreatinine nazaran böbrek dışı çok sayıda faktörden etkilenir, bu nedenle daha az hassastır, yanılgılara açıktır yani üre yüksek olduğu halde böbrek alışılagelmiş olma mümkünlüğü daha yüksektir. Yani böbrek yetmezliği için kreatinin daha kıymetlidir lakin kreatinin yüksek olmasına karşın böbrek de sıradan olabilir.

İki böbrek de mi hasta?

Kreatinin yüksekliğinin nedeni böbrek marazı ise 2 böbreğin de hasta olması gerekir. Bir böbreklerini yakınlarına bağışlamış bireylerde tek böbrek vardır ve bu böbrek sağlam olduğu sürece kreatinin yükselmez.

Su içmekle kreatinin düşer mi?

Bir ölçü düşebilir ancak kalıcı böbrek hasarı varsa olağana gelmez. Değerli olan kreatininin düşmesi değil yükselmemesi yahut yavaş yükselmesidir.

Et yemesem kreatinin düşer mı?

Düşebilir lakin bunun nedeni birçok sefer böbreklerin daha âlâ çalışması değil beslenme bozukluğuna bağlı kasların zayıflamasıdır. Kaslar zayıflarsa kreatinin üretimi azalacağı için kanda kreatinin düşebilir. Üstelik et üzere proteinler daha az yendiği için zerzevat, meyveye tartı verilmesi bir de potasyum problemine neden olabilir. En düzgünü tabibi dinlemek.

Kreatinin yükselmesini nasıl önleyebilirim?

Umumi olarak gereksiz ilaç tasarrufunu önlemek, ilaç gerekirse bilinçli kullanmak, yerinde likit almak, aktif kan basıncı denetimi (şikayet yoksa bile arada ölçerek) ve nefrolog takibini aksatmamak gerekir. ‘Diyaliz hastası olmaktan nasıl kurtulurum?’ isimli kısım size yararlı olabilir.

Tansiyon takibi neden değerlidir?

Tansiyonun yüksek seyretmesi böbrek yetmezliğinin süratli ilerlemesine ve kreatinin pahasının yükselmesine neden olur. Sizlere ‘İyi ki Tansiyonum Çıktı’ isimli kitabımı (Doğan Kitap, 2016) öneririm.

Kreatinin yükselmesi böbrekten öteki bir marazın belirtisi olabilir mi?

Evet. Hekimlik hayatım boyunca kreatinin pahası yüksek olduğu için gelen hastalarımda çok değişik illetlerin tanısını koydum. Birtakım kan illetleri ve hormonal bozukluklarda birinci bulgu kreatinin yükselmesi olabilir, bu nedenle birinci kıymetlendirme çok değerlidir.

Böbreklerimden hiçbir şikayetim yok, hekimim böbreğimin hasta olduğunu söyledi, bu türlü bir şey mümkün olabilir mi? Erken böbrek yetmezliği nasıl anlaşılır?

Böbrek yetmezliğinin erken periyodunda hastada hiçbir belirti ve bulgu olmayabilir. Bu periyotta böbrek illeti yalnızca kanda üre yahut kreatinin ölçümü yapılarak anlaşılabilir. ‘Böbrek illeti sinsidir’denmesinin nedeni de budur. Üre ve kreatininin yükselmesi hissedilmez. Hafif yükseklikler gerek hasta gerekse de tabip tarafından önemsenmeyebilir, ihmal edilebilir.

Kanda üre ve kreatininin olağan seviyeleri nedir?

Sıradan bedeller üre için 20-50 mg/dl ve kreatinin için 0.8-1.2 mg/dl’dir. Bu pahalar laboratuvarlara nazaran küçük farklılıklar gösterebilir.

BUN diye bir şey duydum, bu nedir?

Alışılagelmiş bedelleri farklı olmakla birlikte pratik olarak üre, BUN’ın 2 katıdır. Üre diye konuşmak alışkanlık olmuştur. Birtakım laboratuvarlar üre kimileri ise BUN halinde raporlar. BUN, kan üre azotunun kısaltılmış biçimidir.

Alışılagelmiş BUN bedeli nedir?

10-20 mg/dl.

Yükselmiş üre, BUN yahut kreatinin seviyesi ile böbrek yetmezliğinin aşaması arasında bir ilgi var mıdır?

Evet. Böbrek yetmezliğinin raddesini anlamak için kan kreatinin seviyesini temel alan formüller kullanılarak böbreğin süzme vazifesi ölçülür. Böbreğin süzme hizmetini göstermek için kullanılan tıbbi terim kreatinin klirensidir. Pratikte kullanılan ünitesi ml/dakikadır.

Kreatinin klirensi neden değerlidir?

Kan kreatinin seviyesi böbrek yetmezliğinin noktasını üre yahut BUN’dan daha yeterli yansıtır. Yaş, cinsiyet, ırk ve kas kitlesi üzere faktörler kan kreatinin seviyesini etkilediği için bu faktörlerin tesirini azaltmak emeli ile kreatinin klirensi kavramı geliştirilmiştir.

Böbrek yetmezliği/hastalığı kreatinin klirensine nazaran evrelendirilir ve tedavi planı buna nazaran yapılır.

Kreatinin klirensimi nasıl öğrenebilirim?

Kreatinin klirensini hesaplamak için ideali 1 gün (24 saat) vade ile idrar toplamak ve gerekli ölçümleri yapmaktır fakat bu pratik olmadığı için birtakım formüller ve tablolar geliştirilmiştir. Günümüzde birçok hastane kan kreatinin seviyesini raporlarken altına küçük bir ikaz ile kreatinin klirensini (GFR, GFD, eGFD, eGFD şeklinde) de raporlamaktadır.

Bu formüllerle bulunan paha ne kadar akıllıcadır?

Bu formüllerle bulunan bedellerin gerçek pahalarla arasında küçük farklar vardır lakin nefroloji pratiğinde bu farkın kıymeti çok azdır. Bu formüller böbreğin süzme fonksiyonunun süratle değiştiği muvakkat böbrek yetmezliğinde kullanılamazlar.

24 saat idrar toplamak kural mıdır?

Evvelce çok yaygın kullanılırdı lakin bu formüller sayesinde hastaların birçoklarında artık 24 saat idrar toplamak gerekmez. Ağır spor yapanlarda kreatinin yüksekliğinin böbrek marazı mı kas kitlesinin artması mı sonucu olduğu 24 saat idrar toplayarak anlaşılır.

Tahlil kağıdımda kreatinin klirensi, GFR, GFD, eGFD, eGFD halinde bir malumat yok, nasıl öğrenebilirim?

MDRD formülüne nazaran hazırlanmış aşağıda belirtilen 2 tablo aracılığı ile hastalar kendi kreatinin klirensini yaklaşık olarak hesaplayabilir.

Erkek hastalar için tablo
Örnek: 20 yaşında kreatinin seviyesi 1 mg/dl olan erkek bir hastada kreatinin klirensi 101 ml/dakikadır.

Bayan hastalar için tablo
Ayşe Hanım 40 yaşında. 72 kg yükünde. Kan kreatinin seviyesi 2.5 mg/dl. Kreatinin klirensi kaç?

Tabloya nazaran 23 ml/dakika.

Öğrenmem için bu tablolar dışında bir sistem var mı?

Kimi web sahifeleri yahut cep telefonu tatbikleri ile de öğrenebilirsiniz.

Kreatinin klirensini hesaplamam, öğrenmem ne işe yarar?

Böbrek yetmezliği olan bir hastada tedavi planlanırken kreatinin klirensi temel alınır. 2002 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde Ulusal Böbrek Vakfı kreatinin klirensini temel alarak kalıcı böbrek marazlarını sınıflandırmış ve hastalar için bir tedavi planı hazırlamıştır. Burada bu evrelendirme sistemi sunulacak ve hastalar pratikleri gereken tedavi hakkında aydınlatılacaktır. 2012 yılında yeni bir evreleme sistemi daha geliştirilmiştir, bu sistemde idrarda kaybedilen protein ölçüsünün da kıymeti vardır fakat hastalar için daha pratik ve anlaşılabilir olması nedeni ile burada eski evrelendirme sistemi kullanılmıştır.

Kalıcı böbrek marazı evrelendirmesi

Evre Tanımlama Kreatinin klirensi

(KrK) (ml/dak)

– Artmış risk ≥60

(risk faktörleri +)

1 Böbrek hasarı var lakin KrK sıradan yahut artmış ≥90

2 Böbrek hasarı var, KrK hafif azalmış 60-89

3 Orta aşamada azalmış KrK 30-59

4 Şiddetli aşamada azalmış KrK 15-29

5 Son periyot böbrek yetmezliği < 15

Bu malumatlar ışığında kreatinin klirensinizi ve hastalığınızın evresini hesaplayabilirsiniz. Özetle söylemek gerekirse kreatinin yüksek olması diyaliz demek değildir, hem diyaliz hastası olmamak/eğer gerekecekse başlangıcını geciktirmek hem de önlenebilir dertlere hazırlıksız yakalanmamak için takipleri aksatmamak gerek. Böbreklerinize güzel baktığınız sürece onlar da size yeterli bakacaktır.

Önerilen kaynaklar:

1.‘Diyaliz hastası olmaktan nasıl kurtulurum?’ isimli kısım ( )

2.’İyi ki Tansiyonum Çıktı’, Doğan Kitap 2016.

3.Ürem Kreatininim Yüksek Diyalizi Nasıl Önlerim, 2016. İndirmek için ( ).