Kültürlü İnsan Kime Denir?

Terbiyeli adam, zeki adam, marifetli adam, ilim ve irfan sahibi adam, fazıl ve kemal eshabından adam, dirayetli adam gibi tabirlere bir zamanlar beri alışmışızdır Bunlardan kastedilen manalar devirlere kadar değiştirilmiş, fakat kelimeler öyle ya da böyle aynı şekilde kalmıştır Medeni dünya ile münasebetimizin gerçekleşmeye başladığı bu çağlarda yeni bir tabir daha ortaya çıkmış bulunuyor Her yeni laf gibi bu tabiri de o kadar çok kimseler kendi anlayışlarına kadar izah ediyorlar O halde biz de kendimize soralım:
Aydın adam kime derler?
Anlaşılması ve anlatılması zorlama olan mürekkep mefhumları anlatmak için en pratik yol, iltibasa en fazla müsaid olan tarafları silerek o mefhumların kendilerini meydana çıkarmaktır Bunu yerine getirmek için kimlerin kültürlü adam zannedildiği halde hakikatte bu vasfı almaya değer olmadıklarını söylemekten başlayalım
Şarkta ve Garpta o kadar bir tip insan vardır ki bunların belli vasıfları çok bilişleridir Bizde ayaklı kütüphane, Garpta ansiklopedik adam dedikleri bu zümre mensupları hiçbir noktada derinleşmeden ve bilgilerini iç ve dış hayatlarına katmadan dimağlarında bir otel müşterisi gibi saklarlar Esaslı bir araştırma hamlesini doğuracak hayati bir meseleleri yoktur Tesadüfen öğrenmişlerdir; kazara yaşarlar Her telden çalan bu adamları sakın kültürlü adam sanmayınız
bundan başka bundan başka sözüm yabana ihtisas sahibi dedikleri yine muayyen bir sahada malumetlı, hatta muaffakıyetli sayılacak tipler vardır Mesela bir kimyagerdir Canlı cansız maddelerin terkibini, istihsal suretlerini, tahfillerini, miyarlarını, bütün girdi çıktılarını bilir Ama bu bilgi mevzuunun dıştan her ne varsa duygularını onlara tamamıyla kapamış bir haldedirler Gazete okumaz, umumî mevzulara taalluk eden hiçbir kitabı ellerine almaz, kimya ehemmiyetinde ilim olamayacağına inanmış ve kendilerini yalnızca ona vermiştirler Böyle bir insan en ince noktalarına varıncaya kadar bildiği canlı cansız maddelerin, kendi yaşadığı tahsis içinde oynadığı iktisadi, rolleri, bunun milletler hayatına tesir şekil ve derecelerini, yakın ve uzaktan istikballerde, kendisinin yaptığı ya da başkalarından öğrendiği yeni keşiflerin milletler hayatı üstünde ne gibi değişmeler yapacağını bilmesine olanak yoktur O, muvazi duvarlar aralarında yürütülen bir tutsak gibi nereden gelip nereye gittiğinden habersizdir Böylesinin bilgisi bir noktada ne dek derin olursa olsun kendisine kültürlü adam diyemeyiz
Bilgisi sığ, lakin geniş; bilgisi bir noktada ihtisaslaşmış, derin lakin rahat bu iki alıcı adamı hayalinizde hemen anlatacağım şekilde birleştirdiğiniz vakit okumuş adam tipini bulabilirsiniz Kültürlü adam, kendi hayatinin muhtelif merhalelerinde edindiği bilgiler, tecrübeler ve intihalardan istifade ederek hayatın her safhasına zekasının iğnesini, çiçekler üstünde dolaşan arılar gibi batırabilmek kudretini kazanmış adamdır Onun kafasında bilgiler, dingin bir fotoğraf camına çarpan hayaller değildir Elde ettiği malumat, herhangi bir hayat vazifesini işleten bir muharriktir Binlerce nebatın latince isimlerini hafızalar gibi sûre, sûre kafasında saklamaz Tabiatın bu canlı yaratıklarını o büyük bütünün kendi gibi bir parçası olarak mütaela eder Onun nasıl yaşadığını kavramak için çırpınan tecessüsünü doyurmak üzere kütüphanesinde, laboratuvarında ve nihayet dışarıdaki tabiat üstünde kalıcı bir araştırma ihtiyacıyla çalışır durur *