Küresel Cinsiyet Eşitsizliği'nde Türkiye 153 ülke arasında 130. sırada!

CHP İstanbul Milletvekili ve İnsan Haklarını İnceleme Kurulu Başkanvekili Sezgin Tanrıkulu'nun 8 Mart Dünya İşçi Bayanlar Günü'ne ait hazırladığı raporda, 2019 yılında en az 474 bayanın hayat hakkı ihlaline dikkat çekilirken, Türkiye'nin 2020 Global Cinsiyet Eşitsizliği'nde 153 ülke arasında 130. sırada yer aldığı açıklandı.

İnsan Haklarını İnceleme Komitesi Başkanvekili Sezgin Tanrıkulu'nun "2002-2020 Yılları Ortasında Türkiye'de Bayan Hakkı İhlalleri" raporunda Türkiye'de bayan cinayetlerinin, bayana yönelik şiddet ve cinsel tacizin her geçen yıl artarak devam ettiği vurgulandı.

AKP'nin iktidara geldiği 2002 yılında Türkiye'de öldürülen bayan sayısı 66 iken 2019'da en az 474 bayanın hayat hakkının ihlal edildiğine dikkat çekilen raporda, "Kadın hakkı ihlalleri 2020 Ocak ayında 27, Şubat ayında ise 22’ye ulaşmıştır." sözleri yer aldı. 

Sezgin Tanrıkulu'nun hazırladığı rapor şöyle: 

2019 dataları incelendiğinde bayanların daha çok inançlı alanlarında, tanıdıkları bireyler tarafından öldürüldüğü ve kamuya açık alanlarda tanımadıkları şahıslar tarafından tacize uğradığı tespit edilmiştir. Öldürülen bayanların %41’i anne, %2’si gebedir. Geçen yıllara oranla 2019'da ırmak ve göl kıyılarında meyyit bulunan bayan haberleri sayısı artmış, cinayetlerin yaş aralığı da düşmeye devam etmiştir.




Öldürülen bayanların cesedinin ya da suça dair cansız vücut üzerinde eşleşen DNA örneğinin bulunmaması için cesetlerin failler tarafından yakıldığı ya da kesimlere ayrılmasına ek olarak yangın yahut intihar süsü verilmiş bayan cinayetleri de daha evvelki yıllara oranla artmıştır. 2019 yılında en çok karşılaşılan haberlerden biri de muhafaza altında ve boşanma davası çıkışında; muhafaza kararı istediği halde verilmediği için öldürülen yahut yaralanan bayanlar olmuştur.

101 bayanın nasıl öldürüldüğü tespit edilemedi

Bayanların 185’i ateşli silahlarla, 101’i kesici aletle, 29’u boğularak, 6’sı kimyasal ilaç, 27’si darp edilerek, 6’sı yakılarak, 19’u yüksekten düşerek öldürülmüş ve 101’inin nasıl öldürüldüğü tespit edilememiştir.

8 Mart 2019’da İstiklal Caddesi’nde her yıl düzenlenen ve bayanların ‘Feminist Gece Yürüyüşü’ ismini verdikleri şova polis tarafından müdahale edilmiş ve çok sayıda bayan gözaltına alınmıştır.
Şili’de bayana karşı şiddeti protesto etmek için gerçekleştirilen Las Tesis performansı öteki ülkelerde olduğu üzere Türkiye’de de düzenlenmiş ve sadece Türkiye’de sakıncalı bulunan dans gösterisi nedeniyle bayanlar gözaltına alınarak isimli denetimle hür bırakılmıştır.

Global Cinsiyet Eşitsizliği raporunda Türkiye 153 ülke ortasında 130. sırada

Bayan, Barış ve Güvenlik Endeksi araştırmasına nazaran bayanlar için hayat kalitesinin en yüksek olduğu 167 ülke ortasında Türkiye 114. sırada, Dünya Ekonomik Forumu'nun hazırladığı 2020 Global Cinsiyet Eşitsizliği raporunda ise Türkiye 153 ülke ortasında 130. sırada kendisine yer bulabilmiştir.



Bayanların öldürülme nedenleri

Kuşkulu mevt: 115
Nedeni tespit edilemeyen mevt: 218
Boşanmak istediği için öldürülen: 114
Ekonomik nedenler münasebet gösterilen: 27

Türkiye'de bayan cinayetlerinin en önemli sebepleri faillere caydırıcı nitelikte cezalar verilmemesi, cezalarda uygulanan haksız tahrik ve âlâ hal indirimleri, iktidarın eril telaffuzları ve cinsiyetçi uygulamalarıdır. Bayanların hayat hakkı ihlallerine dair meselelerinin tahlillerine yönelik sürdürülen siyasetlerin, erkekleri muhafazaya daha yatkın olduğu ve bayanların devlet muhafazası altındayken de erkekler tarafından öldürüldükleri görülmektedir.

AKP iktidarında İstanbul Sözleşmesi'nin imzalandığı 2010 yılı ve bayanların eşitliksiz ömür şartlarına karşı bir ortaya gelip seslerinin çıkmasıyla kimi uygulamaların kaldırıldığı 2017 son çeyrek devirleri olmak üzere bayana yönelik şiddetin başka devirlere oranla azaldığı tespit edilmiştir. Devletin attığı somut adımlar bu örneklerden de görüldüğü üzere bayanların ömür haklarına akınları azaltmaktadır.

Devlet kurumları gerekli adımları atmıyor

İktidarın ve mensuplarının bayanlara yönelik kullandığı ötekileştirici ve cinsiyetçi lisan de bayana yönelik şiddete alt yapı oluşturmakta; bağlantı araçları ve kimi TV programlarında kullanılan sorumsuz telaffuzlar ise bu ağır bilançoyu olağan göstermeye çalışmaktadır. Devlet kurumları, kontrol düzenekleri ve iktidar; problemlerin tahliline yönelik üzerlerine düşen vazifelerde gerekli siyasetleri yürütmemekte ve somut adımlar atmamaktadır.




2015 yılında tecavüze direndiği için vahşice öldürülen Özgecan Aslan'ın akabinde kamuoyunda "Özgecan Aslan Yasası" olarak bilinen, bayan cinayetlerinde haksız tahrik ve uygun hal indirimlerinin kaldırılmasını öngören düzenleme ise 2019 yılında da meclisten geçememiştir.

6284 Sayılı Muhafaza Kanunu ve İstanbul Mukavelesi kararlarının tüm yetkili kurum ve kuruluşlarca yerine getirilmesi davetleri kayıtsız kalmakta, ek olarak MEB tarafından birtakım tarikatlarca basılan ve cinsiyet eşitsizliğini vurgulayan yayınların birinci ve orta dereceli okullarda dağıtıldığına dair haberler de basında yer bulmaktadır.

Siyasette ve iş dünyasında bayanın temsili

Bayanların her alanda geri planda bırakılmaya çalışılması, çalışma hayatı ve siyasi temsilde de karşımıza çıkmaktadır. 31 Mart 2019 Mahallî Seçimlerinde bayanlar, erkek hükümran siyasette kendilerine yer bulamamış 8.257 belediye lider adayının yalnızca 652’si bayan olmuştur.

Günümüzde mevcut 1389 Belediyenin 3 büyükşehir, 2 vilayet, 38 ilçe ve 2 belde olmak üzere 45’i bayan adaylar tarafından kazanılmış ve KHK ile ihraç edilen adaylara mazbata verilmemesi nedeniyle bu sayı 43’e düşmüştür.




Liderliğe ve siyasi aktörlüğe tarih boyunca erkeksi bir kimlik verildiği için bayanlar bu algıyı yıkamamış, çabucak hemen bütün toplumlarda bayana aile içi eş ve anne olması vazifesi belirlenmiş olmasından kaynaklı ağır tempo gerektiren siyasi faaliyetlerde kendilerine yer bulamamışlardır. Başta İskandinav ülkeleri olmak üzere birçok ülkede bayanları siyasete katmak için getirilen zarurî kota uygulaması ise yeniden ülkemizde partilerin istekli uygulaması olarak kullanılmaktan öteye geçememektedir.

Bayanların siyasete iştirakine en uygun usul olan izafî temsil seçim sistemi ise ülkemizde barajlı olarak kullanıldığı için siyasi iştirakte tekrar pürüz olarak karşımıza çıkmaktadır. Nüfusun yarısını oluşturan bayanların karar alma süreçlerinde bulunamıyor oluşu bir sorun olarak görülmedikçe parlamento içerisindeki istikrarsız dağılım ülkemizde uzun yıllar devam edecektir.

Çalışma hayatına gelindiğinde ise bayanlar tarih boyunca toplumsal üretimin dışında tutulmuş ve toplumsal cinsiyet, bayanlara doğurganlık ve konut içi çalışma vazifelerini tanımlamıştır. Tarihi süreçte ucuz ve vasıfsız iş gücü olarak görülen bayanlar, vakitle ekonomik nedenlerle fiyat karşılığı çalışmaya başlamış, ekonomik özgürlükten kazandığı kimlikle de iş dünyasında kendilerine yer edinmeye başlamışlardır.




Bu durum yeniden mesken içi emeğin bayana yüklenmesinden ötürü bayan istihdamını hizmet bölümüne, modül başı üretime, yarı vakitli çalışmaya ve tarım personelliği alanlarına ağırlaşmıştır. Kent ve kırsal alanda farklılık göstermekle birlikte iş gücüne iştirak ülke genelinde 2019 yılı Eylül devrinde bir evvelki yılın birebir devrine nazaran erkeklerde iş gücüne katılma oranı yüzde 72.6, bayanlarda ise yüzde 34.9 olmuş ve değişiklik göstermemiştir. Cinsiyet ayrımcılığının eğitime yansımasının bir sonucu olarak günümüzde üst seviye yöneticilik pozisyonları bayanların en düşük oranla çalıştıkları meslek olarak kalmıştır.

Eylül 2019 devrinde rastgele bir toplumsal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalışanların oranı, bir evvelki yılın tıpkı devrine nazaran 2.2 puan artarak, yüzde 36 olmuş, tarım dışı kesimde kayıt dışı çalışanların oranı ise bir evvelki yılın tıpkı periyoduna nazaran 1.6 puan artarak, yüzde 23.6 olmuştur.