Kurtuluş Savaşında Cemiyetler

Kurtuluş Savaşı Cemiyetleri,
kurtuluş savaşındaki cemiyetler
Kurtuluş Savaşında Cemiyetler

Kurtuluş savaşı öncesi kurulan kurtuluş savaşı dönemi cemiyetleri yararlı cemiyetler, zararlı cemiyetler ve cemiyetlerin amacları hakkında data

CEMİYETLER
Mondros Ateşkes Anlaşması ’nın imzalanmasından sonra İtilaf Devletleri ’nin stratejik noktaları işgal etmeleri,İtilaf Devletleri ’nin Osmanlı Hükümeti ’ni denetimlerine almaları,Osmanlı ordularının terhis edilmesi,Azınlıkların işgal güçlerinden aldıkları destekle kendi çıkarları doğrultusunda faaliyetlere başlamaları Anadolu ’da büyük bir kargaşaya yol açtı Bu kargaşa ortamında ayrıca zararlı keza de yardımsever cemiyetler kuruldu Devlet otoritesinin yokluğundan yararlanan Ermeniler ve Rumlar ülkemizin değişik yerlerinde cemiyetler Osmanlı ordusunun da yokluğundan yararlanan azınlık cemiyetlerinin bitmiş etkisi artınca Türk milleti işgallere aleyhinde birincil tepki olarak yardımsever cemiyetler kurmuş ve mücadeleyi başlatmıştır kurdular

I) ZARARLI CEMİYETLER

Mondros Mütareke Antlaşmasından sonradan işgallerin başlamasıyla bundan yararlanan bazı unsurlar ayrılıkçı cemiyetler kurdular Bunun yanına işgalcilerin desteği ile de milli çıkarlarımızla bağdaşmayan içimizdeki bazı insanlar Türk milletinin gücüne inanmayan ahali kadar cemiyetler kuruldu

* Azınlık Cemiyetleri

Yüzlerce yıldan beri Osmanlı vatandaşı olarak, rahatlık içinde yaşayan ve devletin her türlü imkanlarından yararlanmış azınlıklar (Ermeniler, Rumlar ve Yahudiler), Osmanlı Devleti ’nin içine düştüğü kötü durumu fırsat kasten, topraklarımızı, işgal devletleriyle işbirliği yaparak paylaşmaya çalışmışlardır Bunun için cemiyetler kurdular Bunların en önemlileri Rum azınlık kadar kurulan cemiyetlerdir

aRum Cemiyetleri

1Irksai Eterya Cemiyeti

aYunanistan ’a bağımsızlığını kazandırmak nedeniyle kurulmuştur(1814)
bGirit İsyanı ’na niçin olmuşlardır (1896)
cIDünya Savaşı ’nda ise Rumların yaşadığı bütün toprakları Yunanistan ’a katarak eski Bizans ’ı canlandırmayı amaçlamışlardır
dMavri Mira İstanbul ’da Fener Patrikhanesinde Yunan Hükümetine yan olarak çalışmıştır
eDerneğin ihtiyaçları bu hükümet kadar karşılanmaktadır

2Mavri Mira Cemiyeti

aİstanbul ’daki Rum Patrikhanesi ’ne yan olarak patrik vekili bu cemiyetin başkanlığını yapmıştır
bYunan hükümetinin emirleri doğrultusunda hareket eden bu cemiyetin amacı; Trakya, İstanbul, Batı ve Orta Anadolu ’da “Büyük Yunanistan ’ı kurarak Bizans İmparatorluğu ’nu bitmiş canlandırmaktı
cCemiyet, İstanbul, Bursa, Bandırma, Tekirdağ, Kırklareli yörelerindeki Rum azınlığı, örgütlemek, silahlandırmak, çeteler hazırlamak, Yunanistan yararına kamuoyu yaratmak, ilerleyen işgalci Yunanlılara yardımcı olmak ve Türk halkına karşı çete savaşını sürdürme faaliyetlerinde bulunmuştur
dYunan Göçmenler Komisyonu, Rum okullarının izcilik kolları, Yunan Kızılhaç örgütü, bazı tanıdık olmayan okullar ve Anadolu ’daki Rum kiliseleri bu derneğin direktifleri ile çalışmışlardır

3Rum Pontus Cemiyeti

a)Birincil kere 1904 yılında Merzifon Amerikan Koleji ’nde rahat olarak kurulmuştu
b)Merkezi Samsun ’dan Batum ’a dek geniş sahada Trabzon Rum İmparatorluğunu baştan hazırlamak amacındadır
c)IDünya Savaşı esnasında Rusya ’nın himayesinde gelişmiş, ateşkes ardından Yunanistan ’ın güdümünde faaliyet göstermiştir
d)İstanbul ve Trabzon ’da şubeleri vardır
e)Mustafa Kemal ’in Samsun ’a çıkmasında dolambaçlı rolleri vardır
ANEKDOT: Bu cemiyetlerin iki taraflı amacı Yunan Megalo İdea ’sını gerçekleştirmektir

4Kordos Cemiyeti

a)Etniki Eterya ’nın bir kolu olarak faaliyet göstermiştir
b)Doğu Karadeniz ’e göçmen adı aşağı silahlı Pontus çeteleri göndermiştir

bErmeni Cemiyetleri

1Zaven Efendi, Hınçak (1887) ve Taşnak Sütyun (1840) Cemiyetleri :

a)Bu cemiyetlerin karşılıklı amacı Doğu Anadolu ’daki Ermenilerin bağımsızlığını sağlamak, Ermenileri silahlandırmak ve Ermeni milliyetçiliğini yaymaktır
b)Doğu Anadolu ’da bağımsız bir Ermeni Devleti ayarlamak amacı ile Ermeniler kadar kurulmuştur
c)Merkezleri İstanbul Ermeni Patrikhanesi idi
d)Bu cemiyetlere bağlı Ermeni İntikam Alayları büyük katliamlara giriştiler
e)Ermenileri Fransızlar desteklemiştir

2Ermeni İntikam Alayı

a)Adana ’da Fransızların yardımıyla kurdukları intikam alayı ile büyük katliamlara girişmişlerdir

cYahudi Cemiyetleri

1Alyans İsrailit ve Makkabi Cemiyeti

a)Merkezleri İstanbul ’dur Ama burada etkin olamadılar
b)İstanbul ’daki Yahudi gençler kadar kurulmuştur
c)Büyük İsrail Devleti ’ni kurmayı amaçlamışlardır
d)Türklere aleyhinde Rumlarla işbirliğine girdiler Hahambaşı patrikle birlikte faaliyetlerde bulundu

Azınlık Cemiyetlerinin Genel Özellikleri

1)Mondros Antlaşmasıyla meydana gelen ortamdan yararlanarak kurulmaları
2)İtilaf Devletleri göre kurulmaları ve desteklenmeleri
3)Anadolu ’nun işgalini kolaylaştırmaya karşın olmaları
4)Türk topraklarını parçalayarak, Wilson ilkelerine tarafından ulusal devletlerini düzenlemek istemeleri
5)Milli birlik ve bütünlüğümüzü bozmaya karşın olmaları

BMilli Varlığa Düşman Cemiyetler (Türklerin Kurduğu Zararlı Cemiyetler)

1Kürt Teali Cemiyeti

a)İngilizlerin yardımıyla Seyit Abdülkadir kadar İstanbul ’da kurulmuştur Cemiyet, İngilizlerden takviye ve destek alıyordu
b)Wilson İlkeleri ’nden yararlanarak Doğu Anadolu Bölgesinde bir Kürt Devleti düzenlemek amaçlanmıştır
c)Doğu Anadolu Müdafaai Hukuk Cemiyeti ile birleşmeyi reddetmiştir

2İslam Teali Cemiyeti

a)Merkezleri İstanbul ’dur Konya ve çevresinde de yoğun faaliyetlerde bulunmuşlardır
b)Ülkenin kurtuluşunu hilafet ve saltanatta görmüşlerdir
c)Ümmetçilik düşüncesini savunmuşlardır
d)Anadolu ’daki Ulusal Çaba ’yi engellemek için İstanbul ’daki bazı müderrisler kadar kurulmuştur

3Sulh ve Selameti Osmaniye Fırkası

a)Merkezleri İstanbul ’dur
b)İttihat ve Terakki karşıtlarından oluşmuştur
c)Padişaha bağlılığı savunmuşlardır
üVatanın kurtuluşunun, padişahın ve halifenin buyruklarına sıkı sıkıya uymakla muhtemel olacağına inanan bir cemiyettir
d)Meşrutiyet ve demokrasi ilkelerine emrindeki siyaset peşine düşüp takip etmişlerdir
e)Özgürlük ve İtilaf Fırkası ile işbirliği yapmıştır
f)İngilizlerden maddesel takviye görmüştür

4Özgürlük ve İtilaf Fırkası

a)Merkezi İstanbul ’dur
b)1911 ’de İttihat ve Terakki Partisi ’ne aleyhinde olanlar kadar kurulmuştur
c)Anadolu ’daki Kurtuluş Hareketini İttihatçılar ile işbirliği yapan maceracı bir hareket olarak değerlendirmişlerdir
d)Mondros ’tan sonra Ulusal Uğraş ’ye aleyhinde iç ayaklanmalarda öncü olmuşlardır
e)İngilizlerle beraber hareket etmiştir

5İngiliz Muhipleri (Sevenleri) Cemiyeti

a)İngilizler tarafından Sait Molla isminde birine İstanbul ’da kurdurulmuştur
b)İngiliz mandasını savunmuşlardır
c)Osmanlı Devleti (Vahdettin, Damat Ferit ve İçişleri Bakanı Ali Kemal üyeleri) kadar desteklenmiştir
d)Derneğin başkanı Fru (Frew) idi
e)Cemiyetin gizli amacı memleket içinde örgüt kurarak isyan ve ihtilaf çıkarmak, milli bilinci yok etmek ve tanıdık olmayan müdahalesini kolaylaştırmaktır
üİngiliz sıcacık servisince yönlendirilen dernek, İngiltere ’nin doğu siyasetini destekler İngiltere ile Osmanlı saltanatı arasındaki ilişkileri takviye etmek amacıyla kuruldu Çalışmaları Bağımsızlık ve İtilaf fırkasınca desteklendi Belli Başlı amacı, milli direniş girişimlerini değil etmektir

6Wilson Prensipleri Cemiyeti

a)Merkezi İstanbul ’dur
b)Osmanlı Devleti ’nin kurtuluşunun oysa İngilizlerin yardımı yerine ABD ’nin mandası ile muhtemel olabileceği savunulmuştur Amerika ’nın mandasına girerek kurtulmayı ve tez uygarlaşmayı hedeflemekte idiler
c)Halide Edip (Adıvar), Ahmet Belli (Yalman) ve Refik Halid gibi şahsiyetler bu cemiyetin önemli isimleri arasındaydı
d)Sivas Kongresi ’nde etkin olmuş, lakin susturulmuşlardır
e)Cemiyetin kurucularından bir kısmı Kurtuluş Savaşı ’nda Ulusal Mücadelecilere katılmıştır

Milli Varlığa Düşman Cemiyetlerin Genel Özellikleri

1)Saltanat ve Hilafetçi bir düşünceye sahip olmaları
2)Milliyetçiliğe karşı ümmetçi bir anlayışta olmaları
3)Ülkemizde çıkarları olan büyük devletler kadar belirlenmiş veya yönlendirilmiş olmaları
4)Manda ve himayeye taraftar olmaları
5)Milli birlik ve bütünlüğü bozmaya karşın olmaları
6)Osmanlı Hanedanını yaşatma ve devam ettirme gayretinde olmaları

Zararlı Cemiyetlerin Ortak Özellikleri

1)Sömürgeci devletlerin çıkarlarına hizmet etmişler,ülkenin işgalini kolaylaştırmışlardır
2)İç ayaklanmalara sebep olmuşlar,ulusal kurtuluşu bir vakit engellemişlerdir
3)Kendi çıkarlarını ırk çıkarlarından üstüm tutmuşlar,Türk milletinin öz gücüne ve bağımsız yaşama azmine inanmamışlardır
4)Mandacı olanlar,bağımsızlığın mandacılıkla sağlanacağı gibi bir görüşü savunmuşlardır
5)Ulusal bilinç ve birliği parçalamaya çalışmışlardır
6)Milli Hakimiyet kavramına inanmamışlardır
@ Yardımcı ve zararlı edinmek üzere kurulan cemiyetlerin tamamı Mondros Ateşkes Anlaşmasının meydana getirdiği olumsuz şartlardan ortaya çıkmıştır En kayda değer müşterek özellikleri budur Zararlı cemiyetler, işgallerin devam ettiği sürede etkinlik göstermişlerdir Yararlı cemiyetler ise Sivas Kongresinde birlik aşağıda toplanarak ulusal kurtuluş hareketinin sonuna kadar faaliyetlerde bulunmuştur

II)YARARLI (ULUSAL) CEMİYETLER

Türk milleti, Mondros ’tan sonradan başlayan işgaller üstüne haklarını savunmaya başlamıştır Osmanlı hükümetinin olaylara düşüncesiz kalması milletin harekete geçmesine neden olmuşturTürk yurdunun parçalanmasını önlemek için değişik bölgelerde milli amaca hizmet edecek nitelikte mahalli cemiyetler kurulmuştur Bu cemiyetlere genel olarak Müdafaai Hukuk Cemiyetleri (Hakları Savunma Dernekleri) adı verilmiştir
Kuruluş Nedenleri:
1)İşgallere, işgalcilere ve zararlı cemiyetlere tepki,
2)İşgaller karşısında padişah yönetiminin bir şeyler yapmayışı,
3)Halkın kendisini bilinçli bir şekilde örgütlenerek koruma isteği
4)Milliyetçi bilincin gelişmiş olması

1TrakyaPaşaeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti ( 7 Kasım 1918 )

a)Trakya ’nın Yunanlara verileceği endişesi ile Edirne ’de kurulmuştur
b)Osmanlı Devleti parçalandığı takdirde Batı Trakya ile birleşerek, Trakya Cumhuriyeti ’ni kurmayı amaçlamıştır Zamanla Kuvai Miliye hareketine dönüşecek olan silahlı mücadeleyi esas almıştır
c)Doğu Trakya ’nın Yunanistan ’a verilmesini durdurmak ve Mavri Mira ’nın zararlı faaliyetlerini durdurmak amaçlarındandır
d)Mondros ’tan daha sonra kurulan ilk direniş cemiyetidir
e)Lüleburgaz, Edirne kongrelerini düzenlemişlerdir Edirne Kongresi ’nde (913 Mayıs 1920) TBMM ’ye bağlılık kararı almıştır

2İzmir Müdafaai Hukuku Osmaniye Cemiyeti (1 Aralık 1918)

a)İzmir ’de Nurettin Paşa tarafından kuruldu Bu cemiyetin birincil adı “Müdafaai Vatan Heyetidir
b)İzmir ’in Yunanlara verilmesini engellemek amacı ile kurulmuştur
c)Zamanla (Alaşehir Kongresinden sonradan) İstanbul ’da da faaliyet belirten bu cemiyet , milli mücadeleye tezgâhtar gizli cemiyetlerle anlaşarak ,Anadolu ’ya tabanca ve cephane kaçırılması işinde muavin olmuştur
d)Basın yolu ile sesini duyurmaya çalışmıştır
e)İttihatçı ve Bolşevik olmakla suçlanmışlar, uyumlu bir cemiyet olamamışlardır
f)Cemiyet ismini İzmir ’in işgal edileceği haberinin alınması üzerine “İzmir Reddi İlhak Cemiyeti olarak değiştirmiştir

3İzmir Reddi İlhak Cemiyeti

a)İzmir ’in işgali üstüne kurulmuştur İzmir Müdafaai Hukuk Cemiyeti işgalden bir gün önce bu ismi almıştır
b)Ive II Balıkesir Kongresi ile Alaşehir Kongresi ’ni düzenlemişlerdir
c)Yunan işgaline doğrusu aleyhinde koymuş bir cemiyettir
d)Kuvayi Milliye hareketinin başlamasını da sağlamıştır

4Kilikyalılar Cemiyeti (21 Aralık 1918)

a)İstanbul ’da Ali Fuat Paşa ’nın gayretleri ile kurulmuştur
b)Adana ve çevresinin Ermenilere verilmesini alıkoymak ve Fransız işgalinden korumak için kurulmuştur
c)Bölgedeki ulusal güçleri birleştirme içim 30 Mayıs 1920 ’de Pozantı Kongresi ’ni düzenlemiştir

5Trabzon Muhafazai Hukuku Milliye Cemiyeti (12 Şubat 1919)

a)Merkezi Trabzon almak üzere Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti ’nin kurulmasını engellemek için kurulmuştur
b)Erzurum Kongresinden sonra Doğu Anadolu Cemiyetinin bir şubesi haline gelmiştir

6Trabzon Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti

a)Trabzon ve çevresinde bağımsız bir Türk Devleti koymak amacı ile kurulmuştur
b)Birincil kurulduğunda padişaha bağlı iken daha sonra Ulusal Uğraş ’ye katılmıştır

7Doğu Anadolu (Şark Vilayetleri) Müdafaai Hukuk Cemiyeti

a)4 Aralık 1918 ’de İstanbul ’da kuruldu
b)Merkezi İstanbul ’da bulunan bu cemiyet daha sonra Erzurum ve Elazığ da şubeler açmıştır
c)Doğuda egemen bir Ermeni Devleti ’nin kurulmasını engellemek için kurulmuştur Ermenilerin Doğu Anadolu ’da nüfus olarak çoğunlukta olmadığını açıklamıştır
d)Cemiyet Ermenilerle çaba etmek, Doğu illerinde Türklerin Ermenilere sayıca üstün olduğu kadar tarih, kültür ve uygarlık yönüyle de üstün olduğunu kanıtlamak için Fransızca Le Pays, Türkçe Hâdisât ve Albayrak gazetelerini çıkarmıştır
e)Cemiyet şu kararları almıştır: Kuşkusuz Doğu Anadolu ’dan göç edilmeyecek Doğu illeri bir saldırıya uğrarsa birleşilecek Bilim, din ve ekonomi alanında teşkilatlanılacak
f)Doğu Anadolu ’da Türk ve Müslüman nüfusun artı olduğunu belirtmiş ve Doğu Anadolu ’nun bütünlüğünün korunmasını savunmuştur
g)Erzurum Kongresi ’ni düzenlemişlerdir
h)Mustafa Kemal, Sivas Kongresinde Ulusal Dernekleri bu cemiyet aracılığı ile birleştirmiştir
En etkili olan cemiyettir

8Milli Kongre Cemiyeti (29 Kasım 1918)

a)II Meşrutiyet döneminde Türkçülük fikrini ve Türk milliyetçiliği hareketini Milli Eğitim vasıtalarıyla yaymak amacıyla kurulan “Milli Talim ve Nezaket Cemiyeti üyeleri tarafından İstanbul ’da kuruldu
b)Partiler üstü bir cemiyet olarak kurulan Ulusal Kongre Cemiyeti ’nin amacı; Türkler hakkında dünyada üretilmiş ve yapılmakta olan propagandalara yayın yoluyla direnmek ve Türk milletinin haklarını, tarihi vazifelerini, medeni vasıflarını belirtmekti
c)1919 yılında Ulusal Kongre Türkler hakkında meşhur yazarların sözlerini, dünya kamuoyunda Türklerin durumu ve Ermenilerin Müslümanlara yaptıkları zulümler hakkında vesikalar ve Fransızca eserler yayımlayarak etkili olmuştur
d)Türk vatanının kurtuluşu için bütün kurum ve cemiyetlerin birleşmesi gerektiğini belirtiyordu Çünkü Türk milleti, fakat bu birlik ve dayanışmayı sağladığında başarıya ulaşacaktı
e)“Kuvayı Milliye deyimini birincil kullanan cemiyettir

9Anadolu Kadınları Müfaaai Vatan Cemiyeti

a)5 Kasım 1915 ’te Sivas ’ta kuruldu
b)Vatanın tamlık ve bağımsızlığı uğrunda tüm Anadolu ’nun birliği çalışmak gayesiyle mitingler ve kongreler düzenlemiştir
c)Vatanın savunmasında kadınların da üstüne büyük görevler düştüğünü belirterek kadınların görevlerini yapmaya hazırlanmış olduklarını vurgulamışlardır
10 Rahat Polis Merkezi Cemiyeti
a)İstanbul ’dan Anadolu ’ya tabanca ve Mühimmat kaçırılmasında önemli bir rol oynadı

Ulusal Cemiyetlerin Müşterek Özellikleri

1)Mondros Mütareke Antlaşmasına ve işgallere bir tepki olarak ortaya çıkmışlardır
2)Azınlıkların taşkınlıklarına karşı kurulmuşlardır
3)Cemiyetlerin tabanını başlıca eski İttihatçılar oluşturmuştur
4)Cemiyetlerde “Türklük duygusu ön plandadır
5)Cemiyetler yalnız bulundukları bölgeleri kurtarmak için yerleşmiş olup programları vatanın bütünlüğü özelliğini taşımazlar (Yöresel amaçlarla kurulmuşlardır)
6)Çoğunlukla basın ve yayın aracılığıyla uğraş etmişlerdir Ama işgallerle birlikte silahlı mücadeleye başlamışlardır
Yayın yoluyla bulundukları bölgelerde, Türklerin çoğunlukta olduklarını dünya kamuoyuna duyurarak işgallerin haksızlığını savunmuşlardır
7)Kurtuluş Savaşı ’nın örgütlenmesine katkıda bulunmuşlardır
8)Yeni bir Türk Devleti kurma amacı taşımazlar (Trakya Paşaeli Cemiyeti hariç)
9)Düşmanı kesin bir vakit oyalamışlardır
10)Milli bilincin gelişmesine, yayılmasına, canlı tutulmasına kaynak olmuşlardır
11)Halkın savaşı bedensel ve manevi yönden desteklemesine öncülük etmişlerdir
12)Bu cemiyetler kendiliklerinden oluşmuşlardır Hükümet veya her hangi bir organın katkısı yoktur
13)Birbirlerinden kopuk ve bağımsız hareket etmişlerdir Ulusal Cemiyetler; Sivas Kongresi ’nde Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti adı ile birleştirilmiştir
14)Cemiyetler bölgesel kongreler düzenleyerek siyasi ve silahlı mücadeleler yapmışlardır
15)Faydalı cemiyetlerin başlangıçtaki en büyük eksikliği merkezi bir otoriteden ve birlikten yoksun olmalarıdır Erzurum Kongresinde giderilmeye başlayan bu eksiklik, Sivas Kongresinde tüm derneklerin bir çatı aşağıda toplanmasıyla adamakıllı giderildi
16)Yardımsever cemiyetler genel olarak İstanbul ve çevresinde kurularak faaliyet göstermiştir İstanbul ’da kurulmalarının en manâlı nedeni, devletin merkezi olmasından nedeniyle haberleşme ve ulaşımın basit olmasıdır Hem basın ve yayın merkezi olması da etkilidir
Cemiyetlerin hemen hemen hepsinin kuruluşunda dayandıkları nokta Wilson İlkeleri ’dir

seçme parça *