Kurtuluş Savaşında Cemiyetler

Kurtuluş Savaşı Cemiyetleri,
kurtuluş savaşındaki cemiyetler
Kurtuluş Savaşında Cemiyetler

Kurtuluş savaşı oncesi kurulan kurtuluş savaşı donemi cemiyetleri yararlı cemiyetler, zararlı cemiyetler ve cemiyetlerin amacları hakkında bilgi

CEMİYETLER
Mondros Ateşkes Anlaşması ’nın imzalanmasından sonra İtilaf Devletleri ’nin stratejik noktaları işgal etmeleri,İtilaf Devletleri ’nin Osmanlı Hukumeti ’ni denetimlerine almaları,Osmanlı ordularının terhis edilmesi,Azınlıkların işgal guclerinden aldıkları destekle kendi cıkarları doğrultusunda faaliyetlere başlamaları Anadolu ’da buyuk bir kargaşaya yol actı Bu kargaşa ortamında hem zararlı hem de yararlı cemiyetler kuruldu Devlet otoritesinin yokluğundan yararlanan Ermeniler ve Rumlar ulkemizin değişik yerlerinde cemiyetler Osmanlı ordusunun da yokluğundan yararlanan azınlık cemiyetlerinin her yerde etkisi artınca Turk milleti işgallere karşı ilk tepki olarak yararlı cemiyetler kurmuş ve mucadeleyi başlatmıştır kurdular

I) ZARARLI CEMİYETLER

Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra işgallerin başlamasıyla bundan yararlanan bazı unsurlar ayrılıkcı cemiyetler kurdular Bunun yanında işgalcilerin desteği ile de milli cıkarlarımızla bağdaşmayan icimizdeki bir takım insanlar Turk milletinin gucune inanmayan insanlar tarafından cemiyetler kuruldu

* Azınlık Cemiyetleri

Yuzlerce yıldan beri Osmanlı vatandaşı olarak, huzur icinde yaşamış ve devletin her turlu imkanlarından yararlanmış azınlıklar (Ermeniler, Rumlar ve Yahudiler), Osmanlı Devleti ’nin icine duştuğu kotu durumu fırsat bilerek, topraklarımızı, işgal devletleriyle işbirliği yaparak paylaşmaya calışmışlardır Bunun icin cemiyetler kurdular Bunların en onemlileri Rum azınlık tarafından kurulan cemiyetlerdir

aRum Cemiyetleri

1Etniki Eterya Cemiyeti

aYunanistan ’a bağımsızlığını kazandırmak amacıyla kurulmuştur(1814)
bGirit İsyanı ’na neden olmuşlardır (1896)
cIDunya Savaşı ’nda ise Rumların yaşadığı tum toprakları Yunanistan ’a katarak eski Bizans ’ı canlandırmayı amaclamışlardır
dMavri Mira İstanbul ’da Fener Patrikhanesinde Yunan Hukumetine bağlı olarak calışmıştır
eDerneğin ihtiyacları bu hukumet tarafından karşılanmaktadır

2Mavri Mira Cemiyeti

aİstanbul ’daki Rum Patrikhanesi ’ne bağlı olarak patrik vekili bu cemiyetin başkanlığını yapmıştır
bYunan hukumetinin emirleri doğrultusunda hareket eden bu cemiyetin amacı; Trakya, İstanbul, Batı ve Orta Anadolu ’da “Buyuk Yunanistan ’ı kurarak Bizans İmparatorluğu ’nu yeniden canlandırmaktı
cCemiyet, İstanbul, Bursa, Bandırma, Tekirdağ, Kırklareli yorelerindeki Rum azınlığı, orgutlemek, silahlandırmak, ceteler kurmak, Yunanistan yararına kamuoyu yaratmak, ilerleyen işgalci Yunanlılara yardımcı olmak ve Turk halkına karşı cete savaşını surdurme faaliyetlerinde bulunmuştur
dYunan Gocmenler Komisyonu, Rum okullarının izcilik kolları, Yunan Kızılhac orgutu, bazı yabancı okullar ve Anadolu ’daki Rum kiliseleri bu derneğin direktifleri ile calışmışlardır

3Rum Pontus Cemiyeti

a)İlk defa 1904 yılında Merzifon Amerikan Koleji ’nde gizli olarak kurulmuştu
b)Merkezi Samsun ’dan Batum ’a kadar geniş sahada Trabzon Rum İmparatorluğunu tekrar kurmak amacındadır
c)IDunya Savaşı sırasında Rusya ’nın himayesinde gelişmiş, ateşkes sonrasında Yunanistan ’ın gudumunde faaliyet gostermiştir
d)İstanbul ve Trabzon ’da şubeleri vardır
e)Mustafa Kemal ’in Samsun ’a cıkmasında dolaylı rolleri vardır
NOT: Bu cemiyetlerin ortak amacı Yunan Megalo İdea ’sını gercekleştirmektir

4Kordos Cemiyeti

a)Etniki Eterya ’nın bir kolu olarak faaliyet gostermiştir
b)Doğu Karadeniz ’e gocmen adı altında silahlı Pontus ceteleri gondermiştir

bErmeni Cemiyetleri

1Zaven Efendi, Hıncak (1887) ve Taşnak Sutyun (1840) Cemiyetleri :

a)Bu cemiyetlerin ortak amacı Doğu Anadolu ’daki Ermenilerin bağımsızlığını sağlamak, Ermenileri silahlandırmak ve Ermeni milliyetciliğini yaymaktır
b)Doğu Anadolu ’da bağımsız bir Ermeni Devleti kurmak amacı ile Ermeniler tarafından kurulmuştur
c)Merkezleri İstanbul Ermeni Patrikhanesi idi
d)Bu cemiyetlere bağlı Ermeni İntikam Alayları buyuk katliamlara giriştiler
e)Ermenileri Fransızlar desteklemiştir

2Ermeni İntikam Alayı

a)Adana ’da Fransızların yardımıyla kurdukları intikam alayı ile buyuk katliamlara girişmişlerdir

cYahudi Cemiyetleri

1Alyans İsrailit ve Makkabi Cemiyeti

a)Merkezleri İstanbul ’dur Ancak burada etkili olamadılar
b)İstanbul ’daki Yahudi gencler tarafından kurulmuştur
c)Buyuk İsrail Devleti ’ni kurmayı amaclamışlardır
d)Turklere karşı Rumlarla işbirliğine girdiler Hahambaşı patrikle birlikte faaliyetlerde bulundu

Azınlık Cemiyetlerinin Genel Ozellikleri

1)Mondros Antlaşmasıyla meydana gelen ortamdan yararlanarak kurulmaları
2)İtilaf Devletleri tarafından kurulmaları ve desteklenmeleri
3)Anadolu ’nun işgalini kolaylaştırmaya yonelik olmaları
4)Turk topraklarını parcalayarak, Wilson ilkelerine gore milli devletlerini kurmak istemeleri
5)Milli birlik ve butunluğumuzu bozmaya yonelik olmaları

BMilli Varlığa Duşman Cemiyetler (Turklerin Kurduğu Zararlı Cemiyetler)

1Kurt Teali Cemiyeti

a)İngilizlerin yardımıyla Seyit Abdulkadir tarafından İstanbul ’da kurulmuştur Cemiyet, İngilizlerden destek ve yardım alıyordu
b)Wilson İlkeleri ’nden yararlanarak Doğu Anadolu Bolgesinde bir Kurt Devleti kurmak amaclanmıştır
c)Doğu Anadolu Mudafaai Hukuk Cemiyeti ile birleşmeyi reddetmiştir

2İslam Teali Cemiyeti

a)Merkezleri İstanbul ’dur Konya ve cevresinde de yoğun faaliyetlerde bulunmuşlardır
b)Ulkenin kurtuluşunu hilafet ve saltanatta gormuşlerdir
c)Ummetcilik duşuncesini savunmuşlardır
d)Anadolu ’daki Milli Mucadele ’yi engellemek icin İstanbul ’daki bazı muderrisler tarafından kurulmuştur

3Sulh ve Selameti Osmaniye Fırkası

a)Merkezleri İstanbul ’dur
b)İttihat ve Terakki karşıtlarından oluşmuştur
c)Padişaha bağlılığı savunmuşlardır
uVatanın kurtuluşunun, padişahın ve halifenin buyruklarına sıkı sıkıya uymakla mumkun olacağına inanan bir cemiyettir
d)Meşrutiyet ve demokrasi ilkelerine bağlı siyaset takip etmişlerdir
e)Hurriyet ve İtilaf Fırkası ile işbirliği yapmıştır
f)İngilizlerden maddi destek gormuştur

4Hurriyet ve İtilaf Fırkası

a)Merkezi İstanbul ’dur
b)1911 ’de İttihat ve Terakki Partisi ’ne karşı olanlar tarafından kurulmuştur
c)Anadolu ’daki Kurtuluş Hareketini İttihatcılar ile işbirliği yapan maceracı bir hareket olarak değerlendirmişlerdir
d)Mondros ’tan sonra Milli Mucadele ’ye karşı ic ayaklanmalarda oncu olmuşlardır
e)İngilizlerle beraber hareket etmiştir

5İngiliz Muhipleri (Sevenleri) Cemiyeti

a)İngilizler tarafından Sait Molla isminde birine İstanbul ’da kurdurulmuştur
b)İngiliz mandasını savunmuşlardır
c)Osmanlı Devleti (Vahdettin, Damat Ferit ve İcişleri Bakanı Ali Kemal uyeleri) tarafından desteklenmiştir
d)Derneğin başkanı Fru (Frew) idi
e)Cemiyetin gizli amacı memleket icinde orgut kurarak isyan ve ihtilaf cıkarmak, ulusal bilinci yok etmek ve yabancı mudahalesini kolaylaştırmaktır
uİngiliz gizli servisince yonlendirilen dernek, İngiltere ’nin doğu siyasetini destekler İngiltere ile Osmanlı saltanatı arasındaki ilişkileri kuvvetlendirmek amacıyla kuruldu Calışmaları Hurriyet ve İtilaf fırkasınca desteklendi Asıl amacı, ulusal direniş girişimlerini yok etmektir

6Wilson Prensipleri Cemiyeti

a)Merkezi İstanbul ’dur
b)Osmanlı Devleti ’nin kurtuluşunun ancak İngilizlerin yardımı yerine ABD ’nin mandası ile mumkun olabileceği savunulmuştur Amerika ’nın mandasına girerek kurtulmayı ve hızla uygarlaşmayı hedeflemekte idiler
c)Halide Edip (Adıvar), Ahmet Emin (Yalman) ve Refik Halid gibi şahsiyetler bu cemiyetin onemli isimleri arasındaydı
d)Sivas Kongresi ’nde etkili olmuş, fakat susturulmuşlardır
e)Cemiyetin kurucularından bir kısmı Kurtuluş Savaşı ’nda Milli Mucadelecilere katılmıştır

Milli Varlığa Duşman Cemiyetlerin Genel Ozellikleri

1)Saltanat ve Hilafetci bir duşunceye sahip olmaları
2)Milliyetciliğe karşı ummetci bir anlayışta olmaları
3)Ulkemizde cıkarları olan buyuk devletler tarafından kurulmuş veya yonlendirilmiş olmaları
4)Manda ve himayeye taraftar olmaları
5)Milli birlik ve butunluğu bozmaya yonelik olmaları
6)Osmanlı Hanedanını yaşatma ve devam ettirme gayretinde olmaları

Zararlı Cemiyetlerin Ortak Ozellikleri

1)Emperyalist devletlerin cıkarlarına hizmet etmişler,ulkenin işgalini kolaylaştırmışlardır
2)İc ayaklanmalara sebep olmuşlar,ulusal kurtuluşu bir sure engellemişlerdir
3)Kendi cıkarlarını millet cıkarlarından ustum tutmuşlar,Turk milletinin oz gucune ve bağımsız yaşama azmine inanmamışlardır
4)Mandacı olanlar,bağımsızlığın mandacılıkla sağlanacağı gibi bir goruşu savunmuşlardır
5)Ulusal bilinc ve birliği parcalamaya calışmışlardır
6)Ulusal Egemenlik kavramına inanmamışlardır
@ Yararlı ve zararlı olmak uzere kurulan cemiyetlerin tamamı Mondros Ateşkes Anlaşmasının meydana getirdiği olumsuz şartlardan ortaya cıkmıştır En onemli ortak ozellikleri budur Zararlı cemiyetler, işgallerin devam ettiği surede faaliyet gostermişlerdir Yararlı cemiyetler ise Sivas Kongresinde birlik altında toplanarak milli kurtuluş hareketinin sonuna kadar faaliyetlerde bulunmuştur

II)YARARLI (MİLLİ) CEMİYETLER

Turk milleti, Mondros ’tan sonra başlayan işgaller uzerine haklarını savunmaya başlamıştır Osmanlı hukumetinin olaylara kayıtsız kalması milletin harekete gecmesine neden olmuşturTurk yurdunun parcalanmasını onlemek icin ceşitli bolgelerde milli amaca hizmet edecek nitelikte mahalli cemiyetler kurulmuştur Bu cemiyetlere genel olarak Mudafaai Hukuk Cemiyetleri (Hakları Savunma Dernekleri) adı verilmiştir
Kuruluş Nedenleri:
1)İşgallere, işgalcilere ve zararlı cemiyetlere tepki,
2)İşgaller karşısında padişah yonetiminin bir şeyler yapmayışı,
3)Halkın kendisini bilincli bir şekilde orgutlenerek koruma isteği
4)Milliyetci bilincin gelişmiş olması

1TrakyaPaşaeli Mudafaai Hukuk Cemiyeti ( 7 Kasım 1918 )

a)Trakya ’nın Yunanlara verileceği endişesi ile Edirne ’de kurulmuştur
b)Osmanlı Devleti parcalandığı takdirde Batı Trakya ile birleşerek, Trakya Cumhuriyeti ’ni kurmayı amaclamıştır Zamanla Kuvai Miliye hareketine donuşecek olan silahlı mucadeleyi esas almıştır
c)Doğu Trakya ’nın Yunanistan ’a verilmesini onlemek ve Mavri Mira ’nın zararlı faaliyetlerini onlemek amaclarındandır
d)Mondros ’tan sonra kurulan ilk direniş cemiyetidir
e)Luleburgaz, Edirne kongrelerini duzenlemişlerdir Edirne Kongresi ’nde (913 Mayıs 1920) TBMM ’ye bağlılık kararı almıştır

2İzmir Mudafaai Hukuku Osmaniye Cemiyeti (1 Aralık 1918)

a)İzmir ’de Nurettin Paşa tarafından kuruldu Bu cemiyetin ilk adı “Mudafaai Vatan Heyetidir
b)İzmir ’in Yunanlara verilmesini engellemek amacı ile kurulmuştur
c)Zamanla (Alaşehir Kongresinden sonra) İstanbul ’da da etkinlik gosteren bu cemiyet , ulusal mucadeleye yardımcı gizli cemiyetlerle anlaşarak ,Anadolu ’ya silah ve cephane kacırılması işinde yardımcı olmuştur
d)Basın yolu ile sesini duyurmaya calışmıştır
e)İttihatcı ve Bolşevik olmakla suclanmışlar, duzenli bir cemiyet olamamışlardır
f)Cemiyet ismini İzmir ’in işgal edileceği haberinin alınması uzerine “İzmir Reddi İlhak Cemiyeti olarak değiştirmiştir

3İzmir Reddi İlhak Cemiyeti

a)İzmir ’in işgali uzerine kurulmuştur İzmir Mudafaai Hukuk Cemiyeti işgalden bir gun once bu ismi almıştır
b)Ive II Balıkesir Kongresi ile Alaşehir Kongresi ’ni duzenlemişlerdir
c)Yunan işgaline fiilen karşı koymuş bir cemiyettir
d)Kuvayi Milliye hareketinin başlamasını da sağlamıştır

4Kilikyalılar Cemiyeti (21 Aralık 1918)

a)İstanbul ’da Ali Fuat Paşa ’nın gayretleri ile kurulmuştur
b)Adana ve cevresinin Ermenilere verilmesini engellemek ve Fransız işgalinden korumak icin kurulmuştur
c)Bolgedeki ulusal gucleri birleştirmek icim 30 Mayıs 1920 ’de Pozantı Kongresi ’ni duzenlemiştir

5Trabzon Muhafazai Hukuku Milliye Cemiyeti (12 Şubat 1919)

a)Merkezi Trabzon olmak uzere Trabzon ve cevresinde Pontus Rum Devleti ’nin kurulmasını engellemek icin kurulmuştur
b)Erzurum Kongresinden sonra Doğu Anadolu Cemiyetinin bir şubesi haline gelmiştir

6Trabzon Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti

a)Trabzon ve cevresinde bağımsız bir Turk Devleti kurmak amacı ile kurulmuştur
b)İlk kurulduğunda padişaha bağlı iken daha sonra Milli Mucadele ’ye katılmıştır

7Doğu Anadolu (Şark Vilayetleri) Mudafaai Hukuk Cemiyeti

a)4 Aralık 1918 ’de İstanbul ’da kuruldu
b)Merkezi İstanbul ’da bulunan bu cemiyet daha sonra Erzurum ve Elazığ da şubeler acmıştır
c)Doğuda bağımsız bir Ermeni Devleti ’nin kurulmasını engellemek icin kurulmuştur Ermenilerin Doğu Anadolu ’da nufus olarak coğunlukta olmadığını acıklamıştır
d)Cemiyet Ermenilerle mucadele etmek, Doğu illerinde Turklerin Ermenilere sayıca ustun olduğu kadar tarih, kultur ve uygarlık yonuyle de ustun olduğunu kanıtlamak icin Fransızca Le Pays, Turkce Hadisat ve Albayrak gazetelerini cıkarmıştır
e)Cemiyet şu kararları almıştır: Kesinlikle Doğu Anadolu ’dan goc edilmeyecek Doğu illeri bir saldırıya uğrarsa birleşilecek Bilim, din ve ekonomi alanında teşkilatlanılacak
f)Doğu Anadolu ’da Turk ve Musluman nufusun fazla olduğunu belirtmiş ve Doğu Anadolu ’nun butunluğunun korunmasını savunmuştur
g)Erzurum Kongresi ’ni duzenlemişlerdir
h)Mustafa Kemal, Sivas Kongresinde Ulusal Dernekleri bu cemiyet aracılığı ile birleştirmiştir
En etkili olan cemiyettir

8Milli Kongre Cemiyeti (29 Kasım 1918)

a)II Meşrutiyet doneminde Turkculuk fikrini ve Turk milliyetciliği hareketini Milli Eğitim vasıtalarıyla yaymak amacıyla kurulan “Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti uyeleri tarafından İstanbul ’da kuruldu
b)Partiler ustu bir cemiyet olarak kurulan Milli Kongre Cemiyeti ’nin amacı; Turkler hakkında dunyada yapılmış ve yapılmakta olan propagandalara yayın yoluyla karşı koymak ve Turk milletinin haklarını, tarihi vazifelerini, medeni vasıflarını belirtmekti
c)1919 yılında Milli Kongre Turkler hakkında tanınmış yazarların sozlerini, dunya kamuoyunda Turklerin durumu ve Ermenilerin Muslumanlara yaptıkları zulumler hakkında vesikalar ve Fransızca eserler yayımlayarak etkili olmuştur
d)Turk vatanının kurtuluşu icin butun kurum ve cemiyetlerin birleşmesi gerektiğini belirtiyordu Cunku Turk milleti, ancak bu birlik ve dayanışmayı sağladığında başarıya ulaşacaktı
e)“Kuvayı Milliye deyimini ilk kullanan cemiyettir

9Anadolu Kadınları Mufaaai Vatan Cemiyeti

a)5 Kasım 1915 ’te Sivas ’ta kuruldu
b)Vatanın butunluk ve bağımsızlığı uğrunda butun Anadolu ’nun birliği calışmak gayesiyle mitingler ve kongreler duzenlemiştir
c)Vatanın savunmasında kadınların da uzerine buyuk gorevler duştuğunu belirterek kadınların gorevlerini yapmaya hazır olduklarını vurgulamışlardır
10 Gizli Karakol Cemiyeti
a)İstanbul ’dan Anadolu ’ya silah ve Cephane kacırılmasında onemli bir rol oynadı

Milli Cemiyetlerin Ortak Ozellikleri

1)Mondros Ateşkes Antlaşmasına ve işgallere bir tepki olarak ortaya cıkmışlardır
2)Azınlıkların taşkınlıklarına karşı kurulmuşlardır
3)Cemiyetlerin tabanını coğunlukla eski İttihatcılar oluşturmuştur
4)Cemiyetlerde “Turkluk duygusu on plandadır
5)Cemiyetler yalnız bulundukları bolgeleri kurtarmak icin kurulmuş olup programları vatanın butunluğu ozelliğini taşımazlar (Bolgesel amaclarla kurulmuşlardır)
6)Genellikle basın ve yayın yoluyla mucadele etmişlerdir Ancak işgallerle birlikte silahlı mucadeleye başlamışlardır
Yayın yoluyla bulundukları bolgelerde, Turklerin coğunlukta olduklarını dunya kamuoyuna duyurarak işgallerin haksızlığını savunmuşlardır
7)Kurtuluş Savaşı ’nın orgutlenmesine katkıda bulunmuşlardır
8)Yeni bir Turk Devleti kurma amacı taşımazlar (Trakya Paşaeli Cemiyeti haric)
9)Duşmanı belli bir sure oyalamışlardır
10)Ulusal bilincin gelişmesine, yayılmasına, canlı tutulmasına kaynak olmuşlardır
11)Halkın savaşı maddi ve manevi yonden desteklemesine onculuk etmişlerdir
12)Bu cemiyetler kendiliklerinden oluşmuşlardır Hukumet ya da her hangi bir organın katkısı yoktur
13)Birbirlerinden kopuk ve bağımsız hareket etmişlerdir Milli Cemiyetler; Sivas Kongresi ’nde Anadolu ve Rumeli Mudafaai Hukuk Cemiyeti adı ile birleştirilmiştir
14)Cemiyetler yoresel kongreler duzenleyerek siyasi ve silahlı mucadeleler yapmışlardır
15)Yararlı cemiyetlerin başlangıctaki en buyuk eksikliği merkezi bir otoriteden ve birlikten yoksun olmalarıdır Erzurum Kongresinde giderilmeye başlayan bu eksiklik, Sivas Kongresinde butun derneklerin bir catı altında toplanmasıyla tamamen giderildi
16)Yararlı cemiyetler genellikle İstanbul ve cevresinde kurularak faaliyet gostermiştir İstanbul ’da kurulmalarının en onemli nedeni, devletin merkezi olmasından dolayı haberleşme ve ulaşımın kolay olmasıdır Ayrıca basın ve yayın merkezi olması da etkilidir
Cemiyetlerin hemen hemen hepsinin kuruluşunda dayandıkları nokta Wilson İlkeleri ’dir

alıntı