Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Lale Zamanı, periyodun en kıymetli yöneticilerinin köşk ve konaklarında lale ekilmesinden ismini alan, sık sık yenilik ve ıslahatların yapıldığı bir periyottur. Birebir vakitte tarihî kaynaklar ve uzman tarihçiler tarafından zevk ve cümbüş periyodu olarak da isimlendirilir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun gelecekteki siyasetlerini ve birtakım kurumsal sistemlerini değiştirecek olan bu periyot tarihi açıdan epey değerlidir. Lale Dönemi, birçok tarihçi tarafından Batılılaşma politikalarının başlangıcı olarak da görülüyor. Gelin Lale Zamanı'nı inceleyip, bu periyotta yapılan yeniliklere ve ıslahatlara yakından bakalım.
İçindekiler
Lale Bölümü nedir?
Lale Bölümü ne vakittir?
Lale Evresi padişahları kimlerdir?
Lale Devri’nde yapılan yenilikler ve ıslahatlar nelerdir?
Tulumbacılar Birliği
Gelişmişliği izlemek için Batı'ya gönderilen elçiler
Eğitim ismine Batı'ya gönderilen öğrenciler
Tercüme Heyeti
Darü't-Tıbâati'l Amire
Türk kültürünün Avrupa’ya yayılması ve kültür etkileşimi
İlk kâğıt fabrikası
Çiçek aşısı
Seramik ve çini fabrikaları
Hendesehane
Lale Devri’nin özellikleri nelerdir?
İlk olarak, Lale Bölümü nedir?
Lale Periyodu, Osmanlı İmparatorluğu'nda 3. Ahmet devrinde başlayan ve 12 yıl boyunca süren periyottur. Birtakım tarihçilerin 'Zevk ve cümbüş dönemi' olarak isimlendirdiği Lale Dönemi'nde pek çok yenillik de yapılmıştır. Bu yeniliklerden içeriğimizin devamında da bahsedeceğiz. Artık Lale Bölümü'ne neden 'Lale Devri' dendi, buna bakalım.
Kültürel ve toplumsal yaşantıda birçok yeniliğin ve gelişmenin yaşandığı bu periyodun başlangıcından sonuna kadar bir barış dönemi yaşandı. Yaşanan savaşsız süreç ve yöneticilerin laleye duyduğu ilgi, devrin bu formda isimlendirilmesini sağladı. Bu tabiri birinci kullanan kişi ise Yahya Kemal Beyatlı’dır. Lale Bölümü ismi Yahya Kemal Beyatlı ile Ahmet Refik Altınay ortasındaki bir sohbet esnasında ortaya çıktı. İki müellif da bu periyot hakkında eserler üreterek tarihe ve edebiyata değerli katkılar sağlamıştır.
Peki Lale Periyodu ne vakittir?
Lale Dönemi, 1715- 1718 yılları sırasında Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü, Venedik Cumhuriyeti ve İspanya ortasında gerçekleşen savaşın akabinde imzalanan Pasarofça Antlaşması'nın sonrasında başlamıştır. Bu barış antlaşması ismini imzalandığı pozisyon olan, Sırbistan’ın Pasarofça şehrinden almıştır.
Bu barış, zevk ve cümbüş devri, günler süren Patrona Halil İsyanı ile son bulmuştur. İsyanı, Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın düzenlediği cümbüşleri ve yaptıklarını israf olarak gören tıpkı vakitte da ekonomik sorunlar çeken bir küme başlatmıştır. Başlangıcın akabinde geniş kitlelerin katıldığı ayaklanma sonucunda Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa idam edilmiş, sultan tahttan indirilmiştir.
Lale Evresi padişahları kimlerdir?
Dönemin sultanı III. Ahmet, kültürel ve toplumsal hayatta birçok yenilik ve ıslahat gerçekleştirdi. III. Ahmet bu siyasetleri uygularken Sadrazam İbrahim Paşa ile uyumlu bir halde çalışmıştır. Hakikaten Lale Devri’nin bitişinde İşverene Halil İsyanı sonucunda III. Ahmet tahttan indirildi, sonraki varis IV. Ahmet ise sıradaki sultan olmayı reddetti. Tahtan indirilen III. Ahmet’in akabinde yeğeni ve II. Mustafa’nın oğlu olan I. Mahmud tahta geçmiştir.
Lale Devri’nde yapılan yenilikler ve ıslahatlar nelerdir?
Modern itfaiye teşkilatı: Tulumbacılar Birliği
1719 yılında ülkeye büyük ziyanlar veren yangınlar sonucunda Sultan III. Ahmet’in emri ile kurulmuştur. Bu teşkilat evvelki itfaiye teşkilatına nazaran daha çağdaş ve daha teşkilatlı olacak halde planlandı. Tulumbacılar Birliği, Yeniçeri Asker Ocağı'na bağlı bir afet birliği olarak bu periyotta kurulmuş oldu.
Bu teşkilatın kurulması halkın can güvenliği konusunda yöneticilere ve sultana duyduğu inancı arttırmıştır.
Gelişmişliği izlemek için Batı'ya gönderilen elçiler
Askeri mevzular hariç olmak üzere toplumsal mevzularda Avrupa’dan geride kalındığını fark eden Osmanlı idaresi, batıdaki gelişmeleri daha yakından takip edebilmek için birçok ülkeye elçilikler açtı. Elçiler gönderildiği ülkelerde gösterişli bir formda karşılandı ve büyük hürmet gördü.
Osmanlı elçileri, Avrupa’nın birçok ülkesinde yenilikleri takip etmiştir. Fransa elçisi Osmanlı ile Fransa ortasındaki ticari alakaların geliştirilmesinde büyük rol oynamış, öte yandan Rusya elçisi ise Osmanlı ile Rusya ortasında hudut meseleleri yüzünden çıkabilecek muhtemel bir savaşı önlemiştir. Hasebiyle bu periyotta açılan elçiliklerin Osmanlı’ya epeyce fazla katkı sağladığını çarçabuk söyleyebiliriz.
Eğitim ismine Batı'ya gönderilen öğrenciler
Osmanlı yenilikleri yakalamak ismine elçilikler ile yetinmemiş, Avrupa’ya eğitim alması için çok sayıda öğrenci de göndermiştir. Tarih boyunca ülkelerdeki gerilemenin önlenmesinde güzel eğitim alan, nitelikli beşerler rol oynamıştır. Osmanlı da yenilikleri yakalamak için batı ülkelerine eğitim maksatlı öğrenciler göndermiş, bu siyaset ile nitelikli bürokratların yetiştirilmesi amaçlamıştır.
Batı yapıtlarının çevrilmesi: Çeviri Heyeti
Görevi yurt dışından gelen yapıtları lisanımıza çevirmek olan Tercüme Heyeti bu periyotta kurulmuştur. Çevrilen yapıtların birçok dini bahislerde olmuştur. Bu yapıtların çevrilmesi, batı ile etkileşim ismine da değerli bir adımdır.
İlk özel matbaa: Darü't-Tıbâati'l Amire
Dönemin en değerli yeniliklerinden biri ise birinci özel matbaanın açılmasıdır. Devrin din adamlarından alınan müsaadeyle ve Sultan III. Ahmet’ten alınan uygunluk fermanıyla Darü't-Tıbâati'l Amire isimli matbaa kurulmaya başlandı. Matbaa, Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın dayanağıyla açıldı. Makine ve Latin Alfabesi kalıpları Avrupa’dan getirildi. Matbaada basılan birinci kitap 1729 yılında bir kelamlık olan Vankulu Lügatı oldu.
Türk kültürünün Avrupa’ya yayılması ve kültür etkileşimi
Osmanlı’da toplumsal ve kültürel manada Batılılaşma sürecinin başlamasının akabinde Avrupa ile olan etkileşim arttı. Artan etkileşim hem Osmanlı’da Avrupa kültürünün yayılmasına hem de Avrupa’da Türk kültürünün yayılmasına sebep oldu. Osmanlı’da, bilhassa süsleme sanatlarında ve mimari alanlarda Avrupai şekiller görülmeye başlandı. Avrupa’da ise Türk kültürü bir moda unsuru oldu.
İlk kâğıt fabrikası
İlk kâğıt fabrikası Lale Devri’nde Yalova’da açılmıştır. Fabrikanın açılma nedeni ise birinci özel matbaa olan Darü't-Tıbâati'l Amire matbaasının muhtaçlıklarını karşılamaktı. Bu fabrikanın kuruluşu ekonomik açıdan hayli kıymetlidir. Matbaanın Osmanlı’daki gelişiminde büyük rol oynamıştır.
Sağlık alanında değerli gelişme: Çiçek aşısı
Lale Devri’ndeki en değerli gelişmelerden biri de çiçek aşısının kullanılmaya başlanmasıdır. Çiçek hastalığı periyodun en tehlikeli hastalığıydı. Çiçek hastalığı, hastalarda ateş semptomu gösteriyor ve acı dolu bir süreç yaşatıyordu. Aşının uygulanmaya başlanmasıyla, pek çok beşerde bu hastalığa karşı bağışıklık oluşmaya başladı ve çiçek hastalığından mağdur olan insan sayısında önemli bir düşüş yaşandı.
Seramik ve çini fabrikaları
Bu periyotta hem mimari alanda hem de günlük hayatta kullanılabilmesi için seramik ve çini fabrikaları kurulmuştur. Bu gelişme Türk mimarisine birçok yenilik kazandırmış ve bu gereçlerden oluşan süslemeleri kültürümüzün bir parçası haline getirmiştir.
Hendesehane
Osmanlı’da kurulan birinci çağdaş askeri okuldur. Bu okul, askeri mühendisler yetiştirmiş ve Batılı stilde bir eğitim vermiştir. Hendesehane, Lale Devri’nin sonunda Sultan I. Mahmud tarafından kuruldu. Okulun kurulmasının maksadı ise kara ve deniz ordularına mühendisler yetiştirmekti.
Lale Devri’nin özellikleri nelerdir?
- Diplomasi ön plana çıkmıştır, savaşsız bir devirdir.
- Avrupa’nın toplumsal ve kültürel manada üstünlüğü kabul edilmiştir.
- Osmanlı’daki birinci çağdaş kurum ve teşkilatlar bu periyotta kurulmuştur.
- İlk defa süreksiz elçilikler açılarak Avrupa’nın yenilikleri takip edilmiştir.
- Zevk ve cümbüş devridir.
Sonuç: Lale Devri’nde neler oldu, değeri nedir?
Özetlememiz gerekirse sağlıktan eğitime, eğitimden afet durumu teşkilatlarına kadar birçok alanda birincilerin gerçekleştiği bu periyot, Batılılaşma sürecine de ayna tutmasıyla hayli ehemmiyet arz ediyor. Tıpkı vakitte bir barış periyodu olan ve yöneticilerin yeniliklere olumlu bakışıyla özel bir devir olan bu bölüm, Osmanlı tarihiyle ilgilenen insanların kesinlikle yakından incelemesi gereken bir tarihi süreçtir.
