Lâvta

Lâvta Lâvta Arapça lût, Fransızca luth, İngilizce lute, Almanca laute, İtalyanca luito, İspanyolca port laud adları ile bilinmektedir Roma ve yunan'da ilkel şeklinin adları ise Tesdudo ve Chelys'dir Osmanlılar da ise lâvta ismiyle adlandırılmıştır Lâvta geçmiş devirler itibariyel önemli bir mazisi vardır Birincil çağ milletlerinden Sümerler, Eski Mısırlılar, Bâbilliler, Romalılar ve Yunanlılarda bu sazın ilkel şekline rastlanılmaktadır Daha sonraları Araplar göre tekâmül ettirilip Endülüs Emevîleri vasıtasıyla İspanyollar'a geçtiği, oradan da öteki batı ülke kültürlerine yerleştiği anlaşılmaktadır Hatta bugünkü gitarın bu ud ve lâvta sazından esinlenerek geliştirildiği batılı kaynaklarca söylenilmektedir Lâvta 17 Asra dek batının en kayda değer sazlarındandı Bunu, bugün mevcut olan gravür ve resimlerden de çakmak mümkündür Lâvta mûsikîmize 18 yüzyılda girmiş, uzun yıllar iki lâvta ve bir kemençe ile üçlü bir grup yapılarak kabasaz takımlarında kullanılmıştır Böylece olağan mûsikîmizin içinde insanlar mûsikîsi geleneğini sürdürmüş, köçekçe ve oyun havalarında kartal kanadı ile çalınarak icra edilmiştir Ritmik tempolarla icraya renk ve canlılık veren refakat sazı niteliğinde kalmıştır Bu süre içerisinde ince saz takımları içerisine alınmayarak sadece kahvehanelerde icra edilen eserlere refakat etmiştir Ancak bu koşul Tanburi Cemil Bey'in bu sazı eline alıp üstün kabiliyetini bu saz üstünde de göstermesiyle sona ermiştir Tanburi Cemil Bey ile saz bundan böyle solo olarak kullanılmaya başlamıştır Cemil Bey, lâvtayı tanburda olduğu gibi fakat ucu yuvarlatılmış kaplumbağa kabuğu mızrabı ile çalarak lâvtada yepyeni bir ses rengi elde etmiştir Bu Vesile Ile lâvta üzerindeki bu yaygın kanaat değişerek artık Lâvta incesaz takımlarına dahil edilmiştir Tabii bunda Cemil Bey'in üstün lâvta çalma yeteneğinin önemi büyüktür Bu koşul uzunca bir süre devam etmiştir Artık günümüzde pek nadiren kullanılmaktadır Lâvta, gövdesinin görünüşü itiabarı ile uda fazla aynı Ancak udun teknesine kadar daha engindir Bir diğer değişle udun teknesinde bulunan dilim sayılarından daha az sayıya sahiptir Göğüs tahtası üstünde sadece bir adet kafes bulunur Lâvtanın en kayda değer özelliği uda kadar daha uzun saplı olması ve perdeli olmasıdır Tanburi Cemil Bey'in geliştirdiği Lâvta tipinde 18 adet perde bulunuyordu Fakat günümüzde transpoze göz önünde bulundurularak 26 perde kullanılmaktadır Lâvtanın sekiz teli olup bunlar ikişer ikişer tek sese aşağıdaki şekle göre akord edilir Fakat bazı lutierlerimiz ise en üstteki (bam teli) yerine tek tel ve burgu kullanmak suretiyle yedi telli lâvta da imal etmektedirler Bu, sazın icrasına yada akrort sitemine bir farklılık getirmez Lâvta için kullanılan teller kalınlıkları 12 tel 065, 23 tel 1008, 45 tel 1014, 78 yada tek başına 7 tel için 1024 kalınlıklarındaki tel kullanılmalıdır 12 tel naylon, diğer teller ise ud da olduğu gibi sırma tellerdir Lâvtadan en iyi tınıyı olmak için bağa mızrap kullanılır Mızrap, tanbur mızrabına göre daha ince ve ucu yuvarlatılmış olmalıdır Mızrabın alıkoyma şekli benzer tanburdaki gibidir Buna rağmen kimi lâvtavîler ise udda olduğu gibi plastik mızrab kullanmaktadırlar Lâvta sazı ud ile tanbur arası bir ses özelliğine sahiptir Kaplumbağa Kabuğu mızrap kullanıldığında ve perdeler iyi kullanıldığında tanbur sesine fazla yakın ses elde edilebilir İşte bu özellik lâvtanın günümüzde yaygın kullanılmasına engel taşımaktadır Bir saz topluluğunda ud ile tanburun bulunması, bu her iki sazın sesine benzer diğer bir sazın kullanılması gereğini ortadan kaldırmıştır Diğer diğer bir sebebi ise teller arasındaki aralığın beş ses olmasıdır Bu durum transpoze uygulamada ileri zorlama tekniği gerektirir böylece uygulamadaki güçlük sazın topluluklarda kullanılmasına mani olmaktadır Lâvta, tanbur ve ud çalanlar için üstünde birazcık çalışıldığı takdirde öğrenilmesi daha kolay bir sazdır Bilhassa kimi udîlerimiz tıpatıp udda olduğu gibi teller arasındaki sesi 4 ses ayar ettiklerinden günümüzde kimi topluluklarda yeniden çalınmaya başlamıştır Bu da lâvta sazının geleceği açısından önemlidir Lâvta için günümüzde yazılmış herhangi bir metod ve bilimsel bir kaynak yoktur Fakat batıda özellikle barok müzik türünden halen kullanılmaktadır Batıda başvuru şekli gitarda olduğu gibi çelik tel ve gitar akort sistemine göredir Öncelikle Tanburî Cemil Bey almak üzere, Mes'ud Cemil, Lütfi Bey, Lâvtacı Andon ve Lâvtacı Civan kayda değer lâvtavîlerdendir